Süni intellekt: İnkişaf, yoxsa İnsan Robotlaşması?
Texnologiyanın hökm sürdüyü bir dünyada süni intellektin (AI) təsiri ilə bağlı mübahisələr qızışır. Süni intellekt tərəqqi və inkişafdan xəbər verir, yoxsa bizi sadəcə avtomatlara çevirmək riski var?
Süni intellekt səhiyyədən tutmuş maliyyəyə qədər müxtəlif sektorlarda inqilab etmək üçün böyük potensiala malikdir. Onun böyük həcmdə verilənləri emal etmək və ondan öyrənmək qabiliyyəti təməlqoyma kəşflərinə və yeniliklərə səbəb ola bilər.Süni intellektlə idarə olunan avtomatlaşdırma ilə müəssisələr əməliyyatları sadələşdirə, səmərəliliyi artıra və nəticədə məhsuldarlığı artıra bilər. Bu, iqtisadi artıma və yeni, yüksək texnologiyalı sənayelərdə iş yerlərinin yaradılmasına çevrilə bilər. Bununla belə, tənqidçilər süni intellektə artan etibarımızın özünəməxsus risklər toplusuna malik olduğunu iddia edirlər. Süni intellekt alqoritmləri qərəzdən qorunmur və diqqətlə izlənilməsə və tənzimlənməsə, mövcud bərabərsizlikləri davam etdirə bilər. Üstəlik, avtomatlaşdırma səbəbindən müəyyən iş yerlərinin aşınması işsizlik və sosial-iqtisadi bərabərsizliklərlə bağlı narahatlıqları artırır. Koqnitiv rahatlıq təhlükəsi də var. Süni intellektə daha çox tapşırığı həvalə etdikcə, tənqidi düşünmə bacarıqlarımızı və emosional zəkamızı itirə bilərik, bizim yerimizə qərar vermək üçün maşınlara həddən artıq etibar edə bilərik. Bununla belə, bu narahatlıqlar arasında insanlar və süni intellekt arasında harmonik birgəyaşayış üçün ümid var. Süni intellektdən əvəzedici deyil, bir vasitə kimi istifadə etməklə, biz unikal insan keyfiyyətlərimizi qoruyaraq onun gücündən istifadə edə bilərik. Bu, insanları süni intellektlə idarə olunan dünyada inkişaf etmək üçün lazım olan bacarıqlarla təchiz edən təhsil və təlim proqramlarına sərmayə qoymaq deməkdir.
Süni intellektin cəmiyyətə təsiri ilə bağlı müzakirələr həll olunmaqdan uzaqdır. O, inkişaf və tərəqqi vəd etsə də, biz həddən artıq güvənmə və insanlıqdan kənarlaşdırma tələlərinə qarşı ayıq olmalıyıq. Yalnız süni intellektə məsuliyyətlə yanaşmaqla biz texnologiyanın bəşəriyyətə tabe olmaq əvəzinə ona xidmət etdiyi gələcəyi təmin edə bilərik.Süni intellekt (AI) aktual müzakirə mövzusu olmaqda davam edir, tərəfdarları onun inkişaf və innovasiyaya təkan vermək potensialını vurğulayır, skeptiklər isə onun insan cəmiyyətini mexanikləşdirmə meyli barədə xəbərdarlıq edirlər. Alqoritmlər və avtomatlaşdırma ilə getdikcə daha çox formalaşan dünyada tərəqqi və insan muxtariyyətinin qorunması arasında tarazlığın yaradılması aktual problem olaraq qalır. Bu sahədə ekspertlər süni intellektin səhiyyədən tutmuş maliyyəyə qədər müxtəlif sektorlar üzrə transformativ gücünü vurğulayırlar. Onun böyük həcmdə məlumatları emal etmək və anlayışlar əldə etmək qabiliyyəti tədqiqat və sənayedə əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb olmuşdur. Müəssisələr iqtisadi artıma və iş yerlərinin yaradılmasına gətirib çıxaran əməliyyatları sadələşdirmək və məhsuldarlığı artırmaq üçün süni intellektlə idarə olunan avtomatlaşdırmadan istifadə edirlər.
Bununla belə, süni intellektdən artan asılılığımızın sosial nəticələri ilə bağlı narahatlıqlar davam edir. Tənqidçilər alqoritmik qərəzlilik riskinə işarə edirlər ki, bu, nəzarət edilmədikdə bərabərsizlikləri davam etdirə bilər. Üstəlik, avtomatlaşdırmaya görə müəyyən iş yerlərinin yerdəyişməsi işsizlik və sosial bərabərsizliklə bağlı suallar doğurur. Psixoloqlar süni intellekt sistemlərinə daha çox tapşırıq verdiyimiz üçün tənqidi düşünmə bacarıqlarının və emosional zəkanın potensial aşınması barədə xəbərdarlıq edirlər. Qərar vermək üçün maşınlara həddən artıq etibar etmək və bununla da müstəqil düşüncə və yaradıcılıq qabiliyyətimizi azaltmaq qorxusu var. Bununla belə, bu çətinliklər arasında insanlar və süni intellekt arasında simbiotik əlaqə üçün nikbinlik var. Süni intellektni əvəzedici yox, bir alət kimi qəbul etməklə, biz unikal insan keyfiyyətlərimizi qoruyaraq onun imkanlarından istifadə edə bilərik. Bu, fərdləri süni intellektlə idarə olunan dünyada inkişaf etmək üçün lazım olan bacarıqlarla təchiz etmək üçün təhsil və təlim proqramlarına investisiya tələb edir.
Nəticə olaraq, süni intellektin cəmiyyətə təsiri çoxşaxəlidir, həm imkanlar, həm də risklər var. Bu texnoloji sərhədi keçərkən, süni intellekt tətbiqinə ehtiyatla və uzaqgörənliklə yanaşmaq, onun insanların rifahını və muxtariyyətini azaltmaqdansa, gücləndirməyə xidmət etməsini təmin etmək vacibdir. Yalnız məsuliyyətli inteqrasiya yolu ilə biz süni intellektin müsbət dəyişikliklər üçün bir qüvvə kimi bütün potensialını reallaşdıra bilərik.
Aysel ƏLİYEVA,
Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakultəsinin 4-cü kurs tələbəsi
