Gənclərin fiziki inkişafına diqqət cəmiyyətin gələcəyinə möhkəm zəmin yaradır...
Ölkə əhalisinin sağlamlığı məsələsi həm müasir cəmiyyətin demoqrafik tərkibinin müxtəlifliyi, həm də onun təbiətinin, istiqamətinin müəyyən edilməsi üçün mühüm önəm kəsb edir.
Bu fonda idman zəngin dəyər potensialı ilə cəmiyyətin ümumi mədəniyyətinə birbaşa təsir göstərir. Bu, xüsusən gənclərin şəxsiyyətinin ictimailəşməsinə də ciddi təsir edir.
İdman mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərin formalaşmasına ciddi təsir edir
Gəncin şəxsiyyətinin fiziki və mənəvi cəhətdən təkmilləşdirilməsi, onun dolğun və aktiv həyatı, sağlamlığı, aktiv həyat tərzi, idman yarışı ruhu sözügedən prosesdən çox asılıdır. Bu gün bədən tərbiyəsi gənclərin mənəvi sferasının formalaşmasına daha çox öz töhfəsini verir, çünki şəxsiyyətin inkişafında mühüm rol oynayır.
Təcrübə göstərir ki, şəxsiyyət strukturunun psixikanın funksional mexanizmləri, şəxsi təcrübə və şəxsiyyət xüsusiyyətləri kimi komponentləri yalnız fərdin bədən tərbiyəsini mənimsəməsi prosesində uğurla inkişaf edə bilər. Bu mnada təhsil və tərbiyə ilə yanaşı, gəncin sağlamlığının qorunması vəzifəsi daim prioritet təşkil etməlidir. Sağlam həyat tərzi mədəniyyətinin formalaşdırılması təhsilin məcburi və bilavasitə nəticəsi olmalıdır. Məlumdur ki, gözəlliyi qorumaq və sağlamlığı yaxşılaşdırmaq üçün ən yaxşı yol fiziki məşqdir. Sağlamlığı və yüksək performans səviyyəsini qorumaq və gücləndirmək üçün bir insan gündə yalnız əzələ işinə 1200 kilokalori sərf etməlidir. Şəhərdə yaşayan insanların əksəriyyətində kifayət qədər fiziki fəaliyyət yoxdur. Halbuki, idmanla məşğul olmaq insanın sağlamlığını, yəni vaxtını səmərəli keçirdiyini müəyyənləşdirir. Lakin tərs əlaqə də var: insanların sağlamlığı onların həyat tərzinin keyfiyyət xüsusiyyətlərindən də asılıdır. O da nəzərə alınmalıdır ki, idman gənclərin təkcə fiziki inkişafına deyil, həm də onların emosional və mənəvi inkişafına faydalı təsir göstərir. Beləliklə, idman gənclərin həyat qabiliyyətli və ictimai fəal gənc nəslin hazırlanmasında çox mühüm rol oynayır. Gənclərin mədəniyyətininin formalaşmasında qurucu element kimi çıxış edir. Çünki gənc nəsil cəmiyyətin çox mühüm sosial-struktur tərkib hissəsidir və gələcəkdə cəmiyyət də məhz onlardan formalaşırr. Erkən yaşda insanlarda davranış, ünsiyyət, sosial münasibətlər mədəniyyətini formalaşdırmaq lazımdır ki, buna da məhz idman töhfə verir. Gənclərin sağlamlığının hazırkı vəziyyətinin təhlili göstərir ki, sağlamlığın həyatda ən yüksək mövqedə olması onlar üçün daha çox nəzəri aspektdir, praktikada ilk yerlərdən çox uzaqdadır. Bunun aradan qaldırlması üçün daha çox fəaliyyətə ehtiyac var. O səbəbdən də mütəxəssislərin hazırlanması prosesində bədən tərbiyəsi və idman vasitələrindən istifadənin metodiki əsaslarına diqqət olunmalıdır. Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, gənclərin sağlamlığının formalaşmasına təsir edən amillər sırasında bədən tərbiyəsi və idmanın payı 15-30% arasında dəyişir. Sağlamlığınıza diqqətli münasibət tələbəlik illərində fəal şəkildə inkişaf etdirilməlidir. Bununla belə, tələbələr çox vaxt əsas gigiyena, pəhriz və yuxu qaydalarını pozurlar. Buna görə də payız-qış və qış-yaz dövrlərində yoluxucu xəstəliklərin baş verməsi gənlərin 80%-ə qədərini təsir edir. Beləliklə, bədən tərbiyəsi sağlamlığın möhkəmləndirilməsinə və saxlanmasına yönəlmiş mədəniyyətin bir hissəsidir. O, cəmiyyətin həm fiziki, əqli və əxlaqi keyfiyyətlərin hərtərəfli inkişafı, həm də bədən tərbiyəsi üçün istifadə etdiyi müəyyən dəyərlər, bilik və normalar məcmusunu ifadə edir. Bədən tərbiyəsinin əsas məqsədi insanın fiziki inkişafının optimallaşdırılması, onlara xas olan fiziki keyfiyyətlərin və qabiliyyətlərin hərtərəfli təkmilləşdirilməsidir. Bütün bunlar mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərin tərbiyəsi ilə vəhdətdə ictimai fəal insanı səciyyələndirəcək.
Bədən tərbiyəsi gənclərin səmərəli əməyə və digər fəaliyyət növlərinə hazırlığının təmin edilməsinə mühüm töhfələr verir
Bundan əlavə, bədən tərbiyəsinin məqsədlərinə cəmiyyətin hər bir üzvünün səmərəli əməyə və digər fəaliyyət növlərinə hazırlığının təmin edilməsi daxildir. Bədən tərbiyəsində bu məqsədlərə nail olmaq üçün təhsilin bir proses kimi çoxşaxəliliyini, o cümlədən təhsil alanların yaş inkişaf mərhələlərini və hazırlıq səviyyəsini nəzərə almaq lazımdır. Təhsil prosesində fərdin bədən tərbiyəsinə xüsusi diqqət olunmalıdır. Bunun səbəbi belədir: insanın əxlaqi xarakteri, həm də onun iradə və qətiyyətindən çox asılıdır.
Uşaqlıqdan bədən tərbiyəsi ilə məşğul olmağa başlamaq məqsədəuyğundur, çünki uşaq kiçik yaşlarından ahəngdar inkişaf edəcək, məsuliyyətli olmağı öyrənəcək, iradə və dözümlülük qazanacaq ki, bu da sonradan onun hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət olmasına imkan verəcək. Şəxsiyyətin mənəvi-əxlaqi məzmununa təsir mövqeyindən bədən tərbiyəsinin cari vəzifələrindən danışarkən, aşağıda sadalanan bir sıra məqamları qeyd edə bilərik: sağlam həyat tərzinə həvəsin aşılanması; kollektivizmi və yoldaşlıq qarşılıqlı yardımı təşviq etmək; ədalətsizliyə, vicdansızlığa qarşı barışmazlıq tərbiyəsi; uşaqlarda müntəzəm bədən tərbiyəsi və idmana ehtiyacın inkişafı; güclü iradəli keyfiyyətlərin, özünə intizamın, cəsarətin tərbiyəsi; çətinliklərə dözmək bacarığı; sağlamlığa, fiziki inkişafa, fiziki və idman hazırlığına özünə nəzarət bacarıqlarının aşılanması. Lakin bədəni formada saxlamaq üçün fiziki fəaliyyət göstərmək insanda əxlaqi keyfiyyətlərin yetişdirilməsi üçün kifayət etmir. Bədən tərbiyəsi fərdin və onun mənəvi keyfiyyətlərinin ahəngdar inkişafına yalnız əxlaqi, əmək, əqli, estetik tərbiyə ilə birlikdə kömək edəcək. İdman şəxsiyyətin düzgün formalaşmasına şərait yaradır. Bədən tərbiyəsi və idman vasitəsilə əxlaqi tərbiyə oyun və yarışlar şəklində həyata keçirilir ki, bu zaman iradə, cəsarət, nizam-intizam, dözümlülük kimi xarakter xüsusiyyətləri formalaşır. Əmək tərbiyəsi insanın üzərinə düşən ağır fiziki yüklərdə özünü göstərir. Bu yüklər orqanizmi işləməyə alışdırır, insanı möhkəm və məqsədyönlü edir. Beləliklə, idman fəaliyyəti və daimi yüklənmələr nəticəsində fərd həm fiziki, həm də əqli cəhətdən müxtəlif iş növlərinə tab gətirəcək. Bunlar iş prosesində çox zəruri olan stress müqavimətini artırır. Üstəlik, təlim prosesində insan qeyri-ixtiyari olaraq diqqətliliyini inkişaf etdirir, məlumatları fərqli şəkildə qəbul edir və nəticədə vizual və mexaniki yaddaşı inkişaf etdirir. Bu yolla fərdin əqli tərbiyəsi həyata keçirilir.
Və nəhayət, bədən tərbiyəsinin estetik komponenti də mühümdür. Tədricən öz bədəninin keyfiyyətini yaxşılaşdıraraq, insan beynində can atmaq istədiyi gözəl bir mənlik obrazını qurur. Bəzi idman növlərinin estetik zövq gətirə biləcəyini də söyləmək lazımdır. Onların arasında rəqs, gimnastika, fiqurlu konkisürmə var. Bunları etmək insanın zövqünün və gözəllik haqqında təsəvvürlərinin formalaşmasına böyük təsir göstərir. Daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, idman və bədən tərbiyəsi şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin inkişafı, liderlik, müxtəlif stresli həyat vəziyyətlərinə mənəvi və fiziki hazırlıq üçün bir növ uyğun sahə kimi xidmət edir. İnsan öz iradəli keyfiyyətlərini, dözümlülüyünü, mətanətini məhz bədən tərbiyəsi dərslərində nümayiş etdirmək bacarığına yiyələnir. Bundan əlavə, idman gücünüzü hesablamağı və məhdud vaxtda effektiv hərəkət etməyi öyrədir.
Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
