İstiləşən iqlim - El-Nino fenomeni bəşəriyyəti məhvə aparır...
El-Nino quraqlığı Filippinin kənd təsərrüfatı sektoruna 18,9 milyon dollar zərər vurub. Bununla yanaşı, El-Ninonun 23 mindən çox fermer və balıqçıya təsir etdiyi, ölkənin beş bölgəsində təxminən 18 min hektar əkin sahəsinə zərər vurduğu açıqlanıb.
Filippin statistika təşkilatı ölkədə illik inflyasiyanın fevral ayında 3,4 faizə yüksəldiyini bildirib. Düyünün qiymətində 23,7 faizlik bahalaşma 2009-cu ilin fevralından bəri inflyasiya səviyyəsinə ən çox təsir edən amil olub. Məlumatda, həmçinin qeyd olunur ki, hökumət El-Nino fenomeninin təsirlərini yumşaltmaq və inflyasiya səviyyəsini nəzarətdə saxlamaq üçün səylərini daha da gücləndirir. Amma El-Nino fenomeni təkcə Filippinə təsir etmir. Qlobal iqlim dəyişikliyinin fəsadlarından biri olan bu fenomen dünya üçün təhdid yaradır. “Scientific Reports” jurnalı yazır ki, dünyanın bir sıra bölgələrində davam edən El-Nino fenomeni nəticəsində 2024-cü ilin iyun ayına qədər rekord istilik müşahidə oluna bilər.
Klimatoloqlar 2023-2024-cü illərdə El-Ninonun 1951-1980-ci illərin orta göstəricisi ilə müqayisədə bu il orta səth hava temperaturunda regional dəyişikliklərə təsirini modelləşdiriblər. Mülayim El-Nino ssenarisinə əsasən, Benqal Körfəzi və Filippində bu müddət ərzində orta səth hava temperaturu qeydə alınacağı proqnozlaşdırılır. Güclü El-Nino Karib dənizi, Cənubi Çin dənizi, Amazon və Alyaska ərazilərində rekord orta səth hava temperaturuna səbəb olacaq. Müəlliflər xəbərdarlıq edirlər ki, rekord orta temperatur, çox güman ki, regionların həddindən artıq istiliyin təsirləri ilə mübarizə aparmaq qabiliyyətinə təhlükə yaradacaq.
El-Nino 2023-cü ilin yayının əvvəlindən güclənən sirli iqlim hadisəsidir. Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bir neçə ildən bir Sakit okeanın ekvator hissəsində suyun səthi adi haldan 2-3 dərəcə isti olur. Nəticədə, atmosfer təzyiqi, rütubət və hava sirkulyasiyası dəyişir və onlarla birlikdə bütün dünyada hava dəyişməyə başlayır. Aylarla davam edə bilən dəhşətli istilik dalğaları Yer kürəsinin bir çox ərazilərinə yuvarlanır. Bu hal ərzaq təminatına da təsir edir. Gübrə və taxıl qiymətləri 2022-ci ildə pik həddinə çatdıqdan sonra kəskin şəkildə aşağı düşsə də, qlobal taxıl bazarı təkcə geosiyasi gərginliklərin deyil, həm də iqlim dəyişikliyinin təhlükəsi altında qalır. Güclənən El-Nino qlobal temperaturu rekord səviyyələrə çatdırmaqla hədələyir və Cənubi, Cənub-Şərqi Asiyada, eləcə də Avstraliyada quraqlığa, Braziliya və Argentina da daxil olmaqla Latın Amerikasında daşqınlara səbəb ola bilər. El-Nino şəraitində “Asiya getdikcə quruyur” və Cənubi Amerika “həddindən artıq yağış”la qarşılaşır. Klimatoloq Andrey Kiselyov qeyd edib ki, El-Nino “qeyri-müntəzəm intizamla” baş verən hadisədir: bəzən iki ildə bir, bəzən isə yeddi ildən bir olur. Nəticədə, hər şey ona gətirib çıxarır ki, ekvator zonasında su sahəsinin bir hissəsi istiləşəcək və bu, təxminən 9-12 ay davam edəcək. Belə hal, məsələn, 2016-cı ildə artıq baş verib. Kiselyov izah edib ki, temperatur bir neçə faktorla yüksəlir. Onlardan biri antropogen istiləşmədir ki, bu da bəşəriyyətin ümumi enerjisi hesabına əlavə istixana qazlarının kütləsinin buraxılması ilə bağlıdır. Digər səbəb iqlim sisteminin daxili dəyişkənliyidir. Bu amillərin birləşməsi, ekspertin fikrincə, El-Nino effektini gücləndirir. Lakin ondan sonra cənub dəyişkənliyinin növbəti mərhələsi baş verir, yəni La-Nina fenomeni yaşanır: “İndi yeni dövrdür, El-Ninonun yeni gəlişi müşahidə olunduğu üçün yaxın aylarda temperaturun əhəmiyyətli dərəcədə artması və yeni isti rekordları gözlənilir”.
La-Nina El-Ninoya zidd olan atmosfer şəraitinə aiddir və adətən soyuq dəniz sularının Şərqə doğru hərəkətinə səbəb olur. Bu iki hadisə bir-birinə bağlıdır və qlobal iqlimə təsir göstərir. Hazırda qeydə alınan El-Nino zamanı atmosferdə təzyiq dəyişiklikləri baş verir. Normalda, yüksək atmosfer təzyiqi sahəsi İndoneziya üzərində yerləşir, lakin El-Nino zamanı bu ərazi Qərbə doğru dəyişir. El-Ninonun təsiri ilə adətən yağışlı ərazilərdə quraqlıq və eyni zamanda normal quru bölgələrdə həddindən artıq yağıntı baş verə bilər. Bundan başqa, El-Nino okean temperaturunun dəyişməsi səbəbindən dəniz həyatına əhəmiyyətli təsir göstərir. Bəzi balıq növləri normal yaşayış yerlərini tərk edir və dəniz ekosistemlərində dəyişikliklər qeydə alınır. Ən əsası, El-Nino həddindən artıq yağış, quraqlıq, istilik dalğaları və digər hava hadisələri kimi şərtlər səbəbindən təbii fəlakət risQini artırır. Bu, daşqınlar, yanğınlar, eroziya və digər mənfi təsirlərlə müşayiət olunur. İspan dilindən "kiçik oğlan" və ya "Məsih uşağı" kimi tərcümə olunan El-Nino Yer daha da isindikcə şiddətli xarakter alır. El-Ninonun faktiki dövrü dəyişməz qalsa belə, Yer istiləşməyə davam etdikcə onun təsiri getdikcə daha aydın görünür. El-Nino hadisələrini başa düşmək və proqnozlaşdırmaq iqlimşünaslar və meteoroloqlar üçün çox vacibdir. Çünki bu, onlara əlaqədar hava anomaliyalarını və onların kənd təsərrüfatı, su ehtiyatları və fəlakətlərin idarə edilməsi də daxil olmaqla insan fəaliyyətlərinə potensial təsirlərini qabaqcadan görməyə və hazırlamağa kömək edir.
Ramil QULİYEV
