Qarabağa və Şərqi Zəngəzura qayıdış sürətlənir...
“Artıq beş yaşayış məntəqəsinə keçmiş köçkünlər qayıtmışlar. Bu il o yaşayış məntəqələrinin sayı 20-yə çatacaq. Bu il həm Xocalıda, həm Xankəndidə artıq həyat bərpa ediləcək, o cümlədən bu yaxın yerlərdə yerləşən Malıbəyli, Kərkicahan, Şuşanın Turşsu kəndləri də bərpa ediləcək, Ağdam şəhəri bərpa edilir və gələn il Ağdama da ilk köç başlanacaq, yəni quruculuq işləri geniş vüsət alıb”.
Bu fikirlər Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Xocalı şəhərində Xocalı rayon ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə görüşdə səsləndirilib. Artıq keçmiş məcburi köçkünlərin işğaldan azad edilən ərazilərə qayıdışı daha sürətli xarakter daşımağa başlayır.
Viran edilmiş ərazilər yenidən dirçəldilir
İşğaldan azad edilən ərazilərdə həyata keçirilən abadlıq-quruculuq işləri, təməli qoyulan yaşayış mənəqələri, istehsal və digər iqtisadi obyektlər Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun məskunlaşma prosesinə də təsirsiz ötüşmür. Qeyd edək ki, Ermənistanın işğalçılıq fəaliyyəti dövründə zəbt olunan ərazilərdə mühüm mülki infrastruktur məhv olunub. Amma İkinci Qarabağ savaşından sonra erməni vəhşiliyinin törətdiyi dağıntıların nəticələrinin aradan qaldırılması lazımdır. Bu istiqamətdə intensiv işlər görülür. Ümumiyyətlə, işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə bərpa işləri hələ Vətən müharibəsinin davam etdiyi günlərdən başlanmışdı. Düşməndən azad edilən Suqovuşana və Talışa gedən yolun çəkilişinə start veriləndə hələ hərbi əməliyyatlar davam edirdi. Torpaqlarımızın geri alınmasından sonra dərhal müxtəlif infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsinə başlanıldı.İndi isə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda ən müasir tələblər səviyyəsində yeni yaşayış sahələri inşa olunur. Dəmir və quru yol infrastrukturu yenidən qurulur. Qısa zaman kəsiyində Fizuli və Zəngilan rayonlarında beynəlxalq aeroportlar istifadəyə verilib. Laçın şəhərində isə daha bir hava limanının tikintisi davam edir. Onu da qeyd edək ki, görülən işlər sayəsində Böyük Qayıdış Proqramının birinci mərhələsinin sonunda, yəni 2026-cı ilin sonunda Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda 140 min insan yaşayacaq. Amma bu sayın daha da artması istisna olunmur. Eyni zamanda burada insanların məşğuliyyətini təmin etmək üçün yeni iş yerlərinin yaradılması diqqət mərkəzindədir. Azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirilən tikinti-quruculuq və bərpa işlərinin geniş miqyas alması həmin bölgədə məşğulluq imkanlarını da artırıb. Bu yerlərdə fəaliyyət göstərən şirkətlər müxtəlif peşə ixtisasları üzrə işçi qüvvəsinə olan tələbatını ödəmək üçün məşğulluq xidməti orqanları ilə əməkdaşlığı da gücləndirib. Ən mühüm məqamlardan biri odur ki, azad olunmuş ərazilərdə işə qəbul zamanı məcburi köçkün statusu olan şəxslərə üstünlük verilir. Bu şərt hətta özəl və ya dövlət müəssisəsi olmasından asılı olmayaraq, həmin ərazilərdə fəaliyyət göstərən işəgötürən təşkilatlar qarşısında tələb kimi qoyulub. Həmçinin azad olunan ərazilərdə çalışanlara çoxsaykı güzəştlər də edilir. Əmək Məcəlləsinə edilən dəyişikliklərə əsasən, işğaldan azad olunan ərazilərdə məskunlaşaraq işləyənlər və işəgötürənlər üçün stimullaşdırıcı mexanizmlərin və güzəştlərin tətbiqinə başlanılıb. Ötən ilin sentyabrın 1-dən tətbiq olunan qaydalara əsasən Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda çalışan işçilərə aylıq vəzifə maaşına əlavələr hesablanmaqla yanaşı, 600 manat birdəfəlik müavinət də ödənilir. Sözügedən müavinəti peşə, orta ixtisas və ali təhsil müəssisəsini bitirmiş və son 5 il ərzində azı 2 il əmək stajı olan, əmək müqaviləsi əsasında işləyən işçilər ala biləcəklər. Həmin müavinətlər Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən təyin edilir. Nazirlik qeyd edir ki, sosial dəstək xarakterli birdəfəlik müavinətin təyin olunması üçün şəxs 600 manat məbləğində vəsaiti almaq hüququ yarandıqda sonra yaşayış yeri üzrə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun struktur bölməsinə, “DOST” mərkəzinə və ya “Şəhid ailələri üzvlərinin, müharibə ilə əlaqədar xəsarət almış hərbi qulluqçuların və əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərin müraciətləri üzrə vahid əlaqələndirmə mərkəzləri”nə müraciət etməlidir. Əmək müqaviləsi əsasında işə başlayan şəxs birdəfəlik müavinəti almaq üçün şəxsiyyət vəsiqəsi ilə adları sadalanan qurumlardan birinə bu barədə məlumat verməlidir. Bundan sonra həmin müavinət proaktiv qaydada təyin edilir. Bundan başqa, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə əmək müqaviləsi əsasında işə götürülmüş şəxslərə hər il 5 gün əlavə məzuniyyət verilir. Atılan bu və digər stimullaşdırırcı addımlar məşğulluq məsələsinin həlinə mühüm töhfə verir.
Minalar hələ də problemdir
Ermənistanın ölkəmizə qarşı müharibəsinin vəhşiliyi onunla səciyyələnir ki, qarşı tərəf etnik təmizləmə əməliyyatları həyata keçirdi, terror, talan aktları törətdi, mülki əhalini də hədəfə aldı. Getdikcə etnik çalarlara bürünərək zorakılıq birlikdə dinc yaşayışa da inamı məhv etdi. Etnik zəmində törədilən zorakılığı bir çox insanlar hiss etdilər.
Bundan başqa, ermənilər əraziləri minalayıb. Birinci və İkinci Qarabağ müharibələridən qalma minlərlə partlamamış mərmi var və ərazinin təmizlənməsi bir neçə il çəkəcək . Müharibədən sonra da artıq uüzlərlə ölüm var - həm hərbçilər, həm də mülki şəxslər. Ermənistanın yerləşdirdiyi minalar ciddi problem olaraq qalır, müxtəlif bəhanələrlə dəqiqləşdirilmiş mina xəritələrini verməkdən imtina edir. Ümumilikdə 2020-ci ilin noyabr ayından indiyədək 346 azərbaycanlı mina qurbanı olub. Bu gün Azərbaycan dövləti öz gücünə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda Ermənistandan miras qalan 1.5 milyondan çox mina və partlamamış hərbi sursatdan ərazinin təmizlənməsi, genişmiqyaslı quruculuq və bərpa işləri ilə məşğuldur. Azərbaycanın azad olunan yerlərində xarabalıqlarının bərpasına bundan sonra da milyardlarla dollar xərclənəcək. Məktəbləri, xəstəxanaları yenidən tikmək, yolları uzatmaq, istehsalı bərpa etmək lazımdır. Ölkə büdcəsi bu tikintiləri nəzərə alınmaqla tərtib edilir. Nəticədə insanların qayıdışı təmin olunur. Bütün bu illər ərzində məcburi köçkünlər müxtəlif şəraitdə yaşayırdılar. Onların bəziləri üçün dövlət tərəfindən evlər və bütöv kəndlər tikilib, digərləri hələ də 1990-cı illərdə köçdükləri və bir neçə ailə üçün bir vanna otağı paylaşmalı olduqları məktəb binalarında və uşaq bağçalarında yaşamağa davam edirlər. Amma buna da tezliklə son qoyulacaq. Xatırladaq ki, 2007-ci ildə Azərbaycan məcburi köçkünlərin məskunlaşdığı sonuncu çadır şəhərciyindən qurtulub. İndi də azad olunan ərazilərdə infrastrukturun bərpası, mənzil və məşğulluq imkanlarının açılması üçün çox böyük işlər görülür. Bu da qayıdış prosesin iintensivləşdirir.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
