İqlim dəyişmələri ilə mübarizəyə səbəbsiz başlamadıq ki - Azərbaycanda su probleminə baxırsız?..
Sadıq Qarayev: “Qlobal iqlim dəyişikliyi bizim ölkədə də içməli su ehtiyatlarının tükənməsinə, azalmasına səbəb olmaqdadır”
“...Biz hər il bunu Bakıda görürük. Hər il biz Xəzər dənizinin getdikcə daha da dayazlaşmasının şahidi oluruq. Dəniz kənarında, hətta Bakının mərkəzində yaşayan hər kəs bunu görür. Biz iqlim dəyişikliyinin fəsadlarını, təhlükəli fəsadlarını görürük, çaylarımızda su azalır, dağlarımızda qar azalır, Xəzər dənizində suyun səviyyəsi azalır. Əgər biz enerji və əzmlə bu məsələ ilə məşğul olmasaq, hamımız əziyyət çəkəcəyik...”
Bu sözləri Prezident İlham Əliyev martın 1-də Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 10-cu və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 2-ci iclasları zamanı “Euronews” televiziyasına müsahibəsində bildirib.
İqlim dəyişmələri su ehtiyatlarının timsalında Azərbaycanda özünü necə büruzə verir? İqlim dəyişiklikləri problemlərinin ziyanlı təsirləri Azərbaycanın su ehtiyatlarının vəziyyətində özünü necə göstərir?
“Bu səbəbdən ölkəmizdə iqim dəyişikliyi ilə mübarizə tədbirlərinin görülməsi tamamilə qanunauyğundur”
Elm və Təhsil Nazirliyi, Botanika İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Sadıq Qarayev “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, iqlim dəyişikliyi Azərbaycana da təsirsiz ötüşmür. “Dünyanı təhdid edən bu qlobal problem Azərbaycanda da özünü göstərməkdədir. Bu səbəbdən ölkəmizdə iqim dəyişikliyi ilə mübarizə tədbirlərinin görülməsi tamamilə qanunauyğundur. Azərbaycan dövləti iqlim dəyişikliyinin daha çox fəsadlar törətməməsi üçün qabaqlayıcı tədbirlər görür. “Yaşıl enerji” məsələsi məhz bundan qaynaqlanır.
Bütün sahələrdə olduğu kimi, ekologiya və iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı cənab Prezidentin fikirləri və iqlim dəyişikliklərinin içməli su qıtlığına səbəb olacağını proqnozlaşdırması da tamamilə elmi əsasları olan bir məsələdir. Xəzər dənizi beynəlxalq bir dənizdir, o təkcə Azərbaycanla əlaqəli deyil. Bu bir neçə ölkənin ərazisini əhatə edir. Rusiya, İran, Türkmənistan, Qazaxıstan kimi Xəzəryanı ölkələrin iqlimlərinin də Xəzərin su səviyyəsinin azalması ilə əlaqəsi var. Xəzərin suyunun azalmasında onların da rolu az deyil. Bu Xəzəryanı ölkələrdə baş verən iqlim dəyişiklikləri, çayları qidalandıran mənbələrin- bulaqlarının suyunun, eyni zamanda yağıntıların azalması kimi amillər də Xəzərə təsirsiz ötüşmür. Xəzərlə bağlı məsələ qlobal bir məsələdir. Burda həm də antropogen amillərin təsiri var. Yəni çayların qarşısı kəsilir, onlardan suvarma üçün istifadə edilir. Bir sözlə, Xəzəri qidalandıran bütün çay sistemlərində azalma müşahidə olunur. Azərbaycandan Arazla Kür qovuşub Xəzərə tökülür. Arazla Kür də təkcə Azərbaycanla bağlı deyil. Bu çayların hər biri mənbələrini Türkiyə ərazindən götürür, həm Türkiyə, həm İran, həm Gürcüstan, həm Ermənistan, həm də Azərbaycan ərazilərindən keçir. Son dövrlər müşahidə edilən qlobal iqlim dəyişiklikləri ilə əlaqədar çay sularının, yağıntıların azalması müşahidə olunur və bu da həm içməli su qıtlığının yaranmasına, həm də əkinlərin suvarmasına ciddi problemlər yaradır” - deyən S.Qarayev qeyd etdi ki, iqlim dəyişikliyi təkcə Xəzərin səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olmur, həm də çaylara, bulaqlara, su mənbələrinə öz təsirini göstərir. O qeyd etdi ki, çayların su səviyyəsinin aşağı düşməsi həm iqlim dəyişikliyi, həm də antropogen amillərlə bağlı oranın flora və faunasına çox mənfi təsir göstərir. “Cənab Prezident çox doğru deyib ki, şirin su hövzələrinin, çayların səviyyəsinin aşağı olması qlobal bir təhlükədir. Çünki təbiət təkcə bir respublikaya aid olmur, bu bütün Qafqazın, Xəzəryanı ölkələrin təbiətidir. Dəniz səviyyəsinin artıb-azalmasının fiziki məsələlərlə də əlaqəsi var. Ola bilsin, dəniz altında qabarma, tektonik dəyişikliklər və sair də suyun azalmasında rol oynaya bilər, amma əsas çox təsir edən amil, təbii ki, yağıntıların, dənizi qidalandıran çayların suyunun azalmasıdır.
O ki qaldı iqlim dəyişikliklərinin içməli su ehtiyatlarının azalmasında oynadığı ziyanlı rola, bəli, bu gerçəkdən özünü büruzə verir. Qlobal iqlim dəyişikliyi bizim ölkədə də içməli su ehtiyatlarının tükənməsinə, azalmasına səbəb olmaqdadır. Təkcə bizim ölkədə deyil, bütövülkdə Xəzəryanı ölkələrin hamısında yağıntıların azalması müşahidə olunur, son on ildə əvvəlki kimi qışda qar yağmır, yağıntılar düşmür və sair.
Bizim respublikada konkret olaraq son dövrlər iqlim dəyişikliyi ilə bağlı yağıntılar da, çayların su səviyyəsi də azalır. Qlobal iqlim dəyişikliyinə səbəb olan amillər təkcə təbiət deyil, burada bir sıra amillər var. Şəhərlərin sayının artması, torpağın üst qatının betonlanması, meşələrin qırılması, zavod və fabriklərin torpaq sahələrinin üzərində salınması və sair ümumi ekoloji sistemi pozur. Bunun nəticəsində buxarlanma, yağıntı sistemi pozulur. Bu da şirin su ehtiyatlarının və əkin sularının azalmasına səbəb olur. Antropogen təsirlər son zamanlar daha da çoxalıb. Günəşdə olan partlayışlarla və sairlə əlaqədar olaraq təbii iqlim dəyişiklikləri də var.
Biz bu problemin səbəblərini blirik, əsas məsələ gələcəkdə problemdən çıxış yolunu axtarıb tapmaqdır. Bilməliyik ki, gələcəkdə bu mənfi tendensiya artan xətlə olacaq. Biz bunun qarşısını almaq üçün daha ciddi səylər göstərməliyik. Ölkəmizdəki aidiyyəti təşkilatlar, qurumlar, bir sözlə, hər birimiz düşünməliyik ki, gələcəkdə Azərbaycanda şirin su ehtiyatlarının azalmasının qarşısını necə ala bilərik. Bizi təhdid edən bu problemdən necə xilas ola bilərik. Məsələn, əkinlər üçün damcı suvarma sisteminə keçə bilərik və sair. Bəndlərin sayını artıra bilərik, beynəlxalq təcrübədən yağış, sel sularının tutulub saxlanılma mexanizmini öyrənə bilərik. Bu çox vacib məsələdir.
Şirin su ehtiyatlarının təmin olunması ilə bağlı yeni göllər yaradılmalıdır. Proqnoz kimi demək istəyirəm ki, çox yaxın gələcəkdə iqtisadi və siyasi müstəvilərdə dünyada şirin su ilə bağlı mübarizə neftlə bağlı mübarizdədən çox önə çəkiləcək. Demək olar ki, şirin su amili ölkələrin iqtisadi, siyasi mövqelərinə təsir edəcək. Ona görə də biz bu işlərə sistemli şəkildə yanaşmalıyıq. Ayrıca bir dövlət proqramı işlənib hazırlanmalıdır. Bu dövlət proqramı elmi əsaslarla hazırlanmalı və yaxın 10-20 ili əhatə etməlidir. Bunu da belə qəbul etmək lazımdır ki, bu problem, bu proses, bu dinamika getdikcə yuxarı qalxacaq. Yən i hər şeyə hazır olmalıyıq. Müxtəlif elmi təşkilatların, qurumların iştirakı ilə tədbirlər planı hazırlamalıyıq. Eyni zamanda biz Xəzəryanı ölkələrlə də bir işçi komissiya yaratmalıyıq ki, bu sahədəki problemin azaldılmasına təsir göstərmək mümkün olsun. Çünki bir ölkədə tədbir görülsə, o biri ölkədə tədbir görülməsə görülən işlərin faydası olmayacaq. Çünki problem də, coğrafiya da, ekologiya da eynidir, hamının ortaq çayı, dənizi var, ona görə də hər kəsin rolu olmalıdır.
Bu təşəbbüs yenə də cənab Prezidentdən gələcək. Necə ki, indiyə qədər bir sıra qlobal və regional problemlərin həlli ilə bağlı təşəbbüs irəli sürüb, ortaya siyasi iradə qoyub. Bölgəni hədələyən qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə Azərbaycanın səyləri, təşəbbüsləri region ölkələrinə də təsir edəcək. İqlim dəyişikliklərinin mənfi təsirləri ilə mübarizədə cənab Prezident ortaya konkret iradə qoyur və bu həm bizim ölkəmiz, həm də region ölkələri üçün çox faydalı olacaq. Biz çalışmalıyıq ki, bu problemin yan təsirlərindən mümkün qədər uzaq olaq” - deyə S.Qarayev qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
