Elmə ayrılan vəsaitin optimal həddini kim və necə hesablamalıdır?
Vüsalə Ağabəyli: “Məsələ təkcə ayrılan vəsaitdə deyil, həmin vəsaiti kapitala çevirə biləcək kadrdadır”
Müasir Azərbaycanda elm sahəsinin inkişafı dövlətin əsas proritetlərindən biridir. Prezident İlham Əliyev çıxışlarında və alimlərlə görüşlərində dəfələrlə bəyan edib ki, elm sahəsindən gözləntiləri çoxdur.
Prezident Əliyev bu fikri açıq mətnlə bəyan etməklə həm də uzun illər elm aləmində yaşanan ətalətin, hərəkətsizliyin aradan qaldırılmalı olduğuna işarə edib. Böyük bir zaman ərzində ölkənin baş elmi qurumu rolunu oynayan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) elmi-tədqiqat institutlarında böyük elmi nəticələri dövlət də, cəmiyyət də görmək istəyib.
AMEA-nın fundamental və təbiət elmləri ilə məşğul olan elmi-tədqiqat institutları artıq xeyli müddətdir ki, Elm və Təhsil Nazirliyinin balasında fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Cəmiyyətin də, dövlətin də elmdən gözləntiləri həddən artıq çoxdur. Məsələ burasındadır ki, biz elmin ləng inkişaf etməsi məsələsini müzakirəyə çıxararkən həmişə bir fikirlə qarşılaşmışıq ki, elmə ayrılan vəsait kifayət qədər deyil, azdır. Məlum, elm sahəsi birmənalı olaraq dövlət büdcəsindən asılıdır və hələ Azərbaycanda elm sahəsi ölkəyə vəsait, kapital gətirmir. Əlbəttə, dövlət lazım bildiyi həcmdə elm sahəsinə vəsait ayırır, amma elmə rəhbərlik edənlər bu vəsaiti yetərli saymır.
Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev də çıxışlarından birində “Azərbaycanda elmə ayrılan maliyyə çox azdır” fikrini işlədib.
Nazir "Azərbaycan elmini birləşdirib inteqrasiyasına nail olmalıyıq. İstəyiriksə ki, milli elmimiz dünyada görünsün, bu birlik, əməkdaşlıq mütləqdir. Fərdi elm olmur, elm birlik fonunda olur" – deyə bildirib.
Nazir Azərbaycan elminə ayrılan maliyyənin az olduğunu bildirib: “Bu o qədər uzun müddət belə olub ki, birdən-birə maliyyə artırılsa, nəticə əldə edilməyəcək".
Elmə ayrılan vəsaitin optimal həddini kim və necə hesablamalıdır? Elmə nə qədər vəsait ayrılmalıdır ki, lazımı nəticələr əldə olunsun? Kifayət qədər pul ayrılmaması bizi hansı nəticələrdən, uğurlardan məhrum etdi? Elmə kifayət qədər vəsait ayrılsa, bu, elmin inkişafına təkan ola bilərmi? Bəzən belə iddialar olur ki, elmi tədqiqat işlərinə ayrılan vəsaitin, qrantların müəyyən bir hissəsi o sahəyə xərclənmir, ciblərə axır. Bu məsələyə ekspertlərin münasibəti necədir?
“Elmə ayrılan vəsaitin planlı şəkildə sərf edilməsi və alınan nəticələr təhlil edilməlidir”
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, elm üzrə ekspert Vüsalə Ağabəyli “Bakı-Xəbər”ə şərhində “Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayevin fikri ilə razıyam, Azərbaycan elminin inkişafı və beynəlxalq məkana inteqrasiyası üçün kifayət qədər vəsait ayrılmalıdır. Lakin missiya sadəcə vəsait ayırmaqla bitməməlidir. Elm və elmi istiqamət üzrə strateji məqsədlər və hədəfləri bəlirləyə biləcək kadrlar fəaliyyətə cəlb edilməlidir. Sağlam və yaradıcı düşüncəli, azərbaycançılıq məfkurəsini dünyaya tanıda biləcək, inkişaf yönümlü mütəxəssislər fəaliyyətə cəlb olunmasa ayrılan vəsaitlər hədər olacaq, kimlərinsə cibinə gedəcək. Məsələ təkcə ayrılan vəsaitdə deyil həmin vəsaiti kapitala çevirə biləcək kadrdadır”-deyə bildirdi.
V.Ağabəylinin sözlərinə görə, bugün dünya reytinqində rəqabətə girən bir sıra ali təhsil müəssisələri var ki, onlar xüsusi vəsait sərf edir. “Lakin onların xüsusi metodologiyası var. Bu metodologiya vasitəsilə reytinq üçün sərf edilən vəsaitin daha artığını gəlirə çevirə bilirlər. Bizim ataların "Əvvəl ad qazan, sonra ad özü sənin üçün qazanacaq" prinsipini qabaqcıl ölkələrin elm və təhsil müəssisələri praktikaya çevirməyi bacarıblar, biz isə yox. Hazırda tədris də, elm də bazara xidmət edir. Biz Azərbaycan elminin həm də düzgün reklamını qurmağı bacarmalıyıq. Öncə qeyd etdiyim fəaliyyətə cəlb olunan mütəxəssislər qrupunun hədəflərə uyğun planı olmalıdır, həmin planın zəif və güclü tərəfləri müzakirə edilməlidir. Ən önəmlisi isə hesabatlılıq olmalıdır. Elmə ayrılan vəsaitin planlı şəkildə sərf edilməsi və alınan nəticələr təhlil edilmədir. Yoxsa pərakəndə şəkildə hər kəs özü üçün dar çərçivədə tədqiqat aparır. Hazırda ölkəmizdə doktorantların hamısı elmi dərəcə və elmi ad almaq üçün beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləşmə bazalarında Q1, Q2, Q3, Q4 nəşrləri ilə çıxış edirlər. Tədqiqatçıların böyük əksəriyyəti buna kifayət qədər maddi vəsait sərf edir. Əgər belə tədqiqatçılara maddi və mənəvi dəstək ola bilmiriksə, onun verdiyi töhfə də yarımçıq qalır. Azərbaycan elminin inkişafı və inteqrasiyasını düşünürüksə, bunu sistemli şəkildə etmək mütləqdir. Elmi tədqiqat işlərinin istiqaməti və təklifi elmə ayrılan maliyyəni planlı şəkildə sərf edəcək mütəxəssisdən gəlməlidir”-deyə V.Ağabəyli qeyd etdi.
“Elmə ayrılan vəsaitin optimal həddini kim və necə hesablamalıdır” sualına gəlincə, V.Ağabəyli hesab edir ki, bununla məşğul olan aidiyyəti qurumlar və onların istifadə etdiyi metodlar var, hesablama da xüsusi standartlar üzrə aparılmalıdır. Amma bütün hallarda ekspert hesab edir ki, həcmindən asılı olmayaraq, elmə ayrılan vəsaitin düzgün idarə olunması əsas şərtdir. O əlavə etdi ki, bu hesablamaları aparan qurumlar elm sahəsinə vəsaiti hansı üsullarla artırmalı olduqlarını müəyyən edib bu işi həyata keçirməlidir, sonra isə onun hesabatlılığı təmin olunmalıdır.
İradə SARIYEVA
