14 yaşlı azərbaycanlı erməni əsirliyində saxlandığı otağı bu cür xatırlayır… - MÜSAHİBƏ
Mürvət Məmmədov: “Təcridxanaya gedəndə 6 gün girov saxlandığım otağa da girdim”
Xocalı soyqırımı təkcə onun uşaqlığını güllələyib məhv etmədi, həm də atasını, qardaşlarını, qonşularını, yaxınlarını, bütün tanıdığı xocalılıları əlindən aldı.
O qarlı, şaxtalı qış günü, faciələrin yaşandığı 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Mürvət Məmmədovun yaddaşında heç zaman silinməsi mümkün olmayan vəhşətli, dəhşətli bir iz buraxıb, o izdən hər gün qan axır, o nahaq qan gecələr yuxusunu, gündüzlər xəyallarını bələyir...
Mürvət Məmmədov o qanlı gecədə 14 yaşlı bir uşaq idi, gələcəyə, arzularına qovuşmağa can atan bir uşaq, atalı idi, qardaşları, dostları yanında idi...Amma o məşum gecə atasını da əlindən aldı, qardaşlarını da.
2023-cü ilin 19-20 sentyabrında həyata keçirilən lokal antiterror tədbirlərindən sonra Xocalı işğaldan azad edildi, əsir Xocalı yenidən nəfəsini nəfəsimizə qatdı. Bax onda Mürvətin də, anası Narxanım ananın da ürəklərindəki yaraların üzünə bir az sığal çəkildi, ürəklərinin qırışığı açıldı, doğma Xocalıya sarı qanadlandılar...
“Avtomatın lüləsini uşağın əlinin içinə qoyub güllələdilər ki, "qoy bu sənə bizdən ömürlük ad günü hədiyyəsi olsun"
Bu barədə Mürvət Məmmədov özü “Bakı-Xəbər”ə danışdı.
- Xocalı işğaldan azad edildikdən sonra ora nə vaxt getdiniz?
- Siz mənim hekayəmi yaxşı bilirsiniz, sizinlə bu barədə əvvəllər də danışmışıq. Bilirsiz ki, Xocalı soyqırımı zamanı erməni separatçıları, daşnakları bizim ailəni də girov götürmüşdü. Bizimlə çox amansız davranırdılar, bu gün də o günləri düşünəndə dəhşətə gəlirəm. Xocalı soyqırımı zamanı
6 gün girovluqda qaldım və erməni vəhşiliyinin hər üzünü gördüm, onlar həqiqətən də bir yırtıcı idilər. Girov götürüləndə 14 yaşım vardı, indi 45 yaşındayam. 77 yaşlı anam Narxanım Məmmədova ilə düz 32 ildən sonra - 2024-cü il yanvarın 29-da Xocalıya getdik.
- Necə bir hiss idi?
- Bu hissi dilə gətirmək, təsvir etmək olduqca çətindir. Amma içimizdə sevinc hissi də vardı ki, qisas qiyamətə qalmadı. 32 ildən sonra haqq-ədalət öz yerini tapdı. Biz qalib insanlar kimi Xocalıya getdik. Xocalı soyqırımı qurbanlarının ruhu şad oldu. Ümumiyyətlə, Xocalı işğaldan azad olunandan sonra bir neçə dəfə getmişəm... Vaxtilə işgəncə gördüyümüz, şəhidlərimizin qanları ilə suvarılan müqəddəs torpağa yenidən qədəm basmağımız təsvirəgəlməz idi. Ağrı-acımız da, iztirabımız da, kədərimiz də öz yerində. Müqəddəs torpağa ayaq basmaq bizə qəhər içində göz yaşları bəxş etdi. Baxdıq Xocalıya, hey baxdıq, hər yerdən şəhidlərimizin, itirdiyimiz doğmalarımızın ruhlarını hiss edirdik.
- Haralara getdiniz?
- Xocalıya anam Narxanım Məmmədova ilə getdik. 14 yaşımda girovluqda olarkən işgəncələr gördüyüm, faciələr yaşadığım ünvana - Əsgəran polis şöbəsinin keçmiş qanlı təcridxanasına gedib baş çəkdim. O qanlı təcridxanaya bu dəfə girov kimi yox, qisasları alınmış xocalılılar kimi ayaq basdıq...
- O qanlı gecənin kabusu yəqin ki, sizdən əl çəkmədi...
- O faciəli gün kino lenti kimi gözlərim önündə canlandı. Qeyri-ixtiyari olaraq soyqırımın baş verdiyi o faciəvi günlərə qayıtdım, dəhşətli günləri yada saldım. Əslində, heç o günlər yaddaşımdan çıxmayıb ki. Təsəvvür edin ki, təcridxanaya gedəndə 6 gün girov saxlandığım otağa da girdim. Bizi orada saxlayırdılar. Bu otağın divarlarına, döşəməsinə, qapı-pəncərəsinə şəhidlərimizin ah-naləsi çöküb.
- Dəhşətli yaşantılardır. Mürvət bəy, sizi ailəlikcə girov götürmüşdülər...
- Bəli. 1992-ci il fevralın 26-da Əsgəran polis şöbəsinə gətirilən xocalılı girovları arasında bizim ailəmizin səkkiz nəfərlik üzvü də vardı. Ata-anamla yanaşı mən və qardaşlarım da girov götürülmüşdü. Ən böyüyümüzün 17, ən kiçiyimizin isə 3 yaşı vardı. Heç kəsə rəhm etmirdi erməni daşnakları. Atam-anam və biz 6 övlad digər xocalılar kimi zillət çəkirdik. Erməni qaniçənləri atamız 47 yaşlı Məmmədlə iki qardaşımı - 17 yaşlı Söhbəti və 16 yaşlı Möhləti digər ailə üzvlərimizdən zorla ayıraraq harasa apardılar, biz onları bir daha görmədik. İllər boyu onların naməlum taleyindən bir xəbər almaq ümidi ilə gözlədik, yaşadıq.
- Bəs onlardan nə zaman soraq aldınız?
- 2007-ci ildə atam Məmməd, qardaşlarım Söhbət və Möhlətin faciəvi taleyi ilə bağlı qara xəbər aldıq...İllər sonra öyrəndik ki, onları öldürüblər.
- Sizin ailəniz təkcə Xocalıda deyil, ondan əvvəl də erməni vəhşiliyinə düçar olub...Bildiyim qədər, əslən Xocalıdan deyilsiz, düz məlumatdır?
- Bəli.1988-ci ildə ailəmiz Qərbi Azərbaycanın Göyçə mahalından qaçqın düşdü. Erməni zülmündən baş götürüb qaçan zaman böyük qardaşım, 1973-cü il təvəllüdlü Sərvər çayda boğularaq şəhid oldu...
Qardaşımın ölümündən dəhşətli sarsıntı keçirən ailəmizin digər 8 nəfərlik üzvü Xocalı şəhərinə pənah gətirdi. Amma Xocalıda da rahat yaşaya bilmədik. Demə, qara günlərimiz hələ qabaqda imiş...
1992-ci ilin fevralına qədər Xocalı blokadada qaldı. Erməni vəhşiliyinin şahidi olan atam Məmməd, böyük qardaşlarım Söhbət və Möhlət də Xocalıdakı könüllü batalyonlara qoşularaq postlarda keşik çəkirdilər. Yadımdadır, Xocalıya gələn sonuncu vertolyot vurulandan sonra hər yerlə hava əlaqəmiz tamamilə kəsildi. Xocalı əhalisi işıqsız, qazsız, susuz, ərzaqsız şəraitdə, düşmənin atəşi altında birtəhər yaşayırdı, amma bir nəfər də şəhəri tərk etmirdi.
Ermənilər, demək olar ki, hər gün şəhəri atəşə tuturdular və bu bizim üçün adi hala çevrilmişdi. İkimərtəbəli evimiz paneldən idi. Atışma olanda adətən qonşu qadınlar, uşaqlar da bizə yığışırdılar ki, mərmi düşsə, çardaq yanana qədər çıxıb qaça bilək. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə isə atışma heç səngimədi...
- Siz girovluqda olarkən qardaşlarınızdan birinin ad günü imiş. O ad günü barədə nə danışmaq olar?
- Fevralın 26-sı səhər bizi gətirdilər Əsgəran rayon polis şöbəsinə. Baxdıq ki, burada xeyli insan var. Kimisini meşədə don vurub, kimisinin yanında mərmi partlayıb qolu yoxdur, kimisinin də güllə başına girib beyninin qapağını qaldırıb can verir... İnsan naləsi hər yeri bürümüşdü, qan, irinləmiş yaraların üfunət iyindən baş çatlayırdı...
Ermənilər içəri girərək başladılar qadınların, qızların boynundan, qulaqlarından qızıl zinət əşyalarını vəhşi kimi dartıb qoparmağa. Buna dözməyən qardaşım Möhlət erməninin birini itələyərək dedi ki, "onsuz da özləri nə qır-qızıl varsa verirlər də, niyə belə vəhşilik edirsən?" Bundan sonra onlar atamı, qardaşlarım Söhbət və Möhləti bizdən ayırıb harasa apardılar...
Sonra seçim edərək əli silah tutanları bir, cavanları bir, yaralıları, vəziyyəti pis olanları isə, 80-90 nəfərə yaxın yaralı var idi, digər otağa yığdılar. Onların arasında mənim də 5 nəfərlik ailə üzvlərim var idi. Yaralıların çoxu ölümcül idi. Uşaq idim, anlamırdım, amma görürdüm ki, qadınlar yanlarında kiminsə gözünü bağlayır, sığayır...
Ermənilər açıq nəfəslikdən avtomatı içəri salıb divarlara atəş açırdılar, oradan qopan toz-torpaq yaralarımıza dolur, yandırırdı. Vəhşilər bundan zövq alırdılar. Bir gün biz uşaqları bayıra çıxarıb sıraya düzdülər və dedilər ki, hamınız dik baxın. Xocalıda ahısqa türkləri var idi, onlar da qaçqın kimi gəlmişdilər. Onlardan Əhməd adlı döyüşçünü də əsir tutmuşdular və başını kəsmişdilər. Deyirdilər ki, ona baxaq. Torpaq gətirib yedizdirir, məcbur etmək istəyirdilər deyək ki, bu torpaq onlarındır... Bizə bu cür psixoloji işgəncələr verir, mənən də sındırmaq istəyirdilər...
Ermənilər bildilər ki, balaca qardaşım, o zaman 11 yaşı olan Əhmədin doğum günüdür. Dedilər ki, "silah versək, atarsan?" O dedi ki, hə... Avtomatın lüləsini uşağın əlinin içinə qoyub güllələdilər ki, "qoy bu sənə bizdən ömürlük ad günü hədiyyəsi olsun". Güllə qardaşım Əhmədin əlinin üstünü parça-parça elədi. Çay dəmləyib içirdilər, onu götürüb Əhmədin yaralı əlinə tökürdülər ki, o daha da əzab çəksin... Bax, o günlər belə dəhşətli idi...
- Bəs atanızı və qardaşlarınızı necə öldürüblər, məlumatınız varmı?
- Dediyim kimi, atamla iki qardaşımı ilk gündən bizdən ayırdıqları üçün talelərinin necə olduğunu bilmirdik... Düz 15 il atamdan, qardaşlarımdan bir xəbər almaq üçün hər yerə müraciət etdik. Qırmızı Aypara Cəmiyyəti, mətbuat vasitəsilə ilə onları axtardıq, amma heç bir xəbər ala bilmədik. 2007-ci ildə Xocalı şahidlərinin iştirakı ilə televiziya kanallarımızdan birinin Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi ilə birgə hazırladığı sənədli film çəkilirdi. Bizi də dəvət etmişdilər. O zaman bir Xocalı şahidinin dediklərindən məlum oldu ki, atamı və iki qardaşımı apararaq erməni qəbri üstündə başlarını kəsiblər... Bizim girovlara da deyiblər ki, burada bir xəndək qazın, onların üstünü basdırın...
İllər idi ki, azacıq da olsa, ümidlə atamın, qardaşlarımın yolunu gözləyirdik, amma aldığımız bu dəhşətli xəbərlə dünyamız birdəfəlik qaraldı...
Xocalıdan sonra anam Narxanım bir daha özünə gələ bilmədi, biz onun göz yaşının quruduğu, üzünün güldüyü bir günü də görmədik... Elə hey nalə çəkdi, itirdiyi balalarına, ömür-gün yoldaşına ağı dedi...
İllər boyu Allahdan ən böyük arzum atamın, qardaşlarımın gəzdiyi, ruhu dolaşan torpaqları görmək olub. Sonuncu gün bir-birimizə sarılıb necə ayrılmağımız heç zaman gözümün önündən getmir...
32 ildən sonra biz Xocalıya qayıtdıq, ayağımız o əziz, müqəddəs torpağa dəydi, biz orada atamın və qardaşımın ruhları ilə qucaqlaşdıq...
İradə SARIYEVA
