Söz-fikir azadlığından sui-istifadənin bir forması da budur - sosial şəbəkə xəbərlərinə aludəçilik...

Hazırkı dövrdə müasir texnologiyanın sürətli inkişafı dünya reallıqlarını dəyişib. Hətta bir çox dövlət başçıları, məmurlar belə öz mesajlarını sosial şəbəkələr vasitəsilə qarşı tərəfə çatdırırlar. Çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda sosial şəbəkələrə münasibət bir az fərqlidir.

Ölkəmizdə daha çox qarşılıqlı kommunikasiya üçün nəzərdə tutulan sosial şəbəkədən və ya mediadan informasiya mənbəyi kimi istifadə olunur. Şübhəsiz ki, bu da ümumilikdə ölkə mediasının simasına mənfi təsir göstərir. Belə olan halda jurnalistlər axtarışlar aparmır və daha asana qaçırlar. Son nəticə isə əksər mətbuat orqanlarının eyniləşməsinə gətirib çıxarır. Doğrudur, sosial şəbəkələr və ya sosial media peşəkar jurnalistika üçün müəyyən mənbə rolunu oynaya bilər. Lakin kimsə hər hansı məlumatı paylaşırsa, bu hələ dürüst məlumat deyil.

Peşəkar jurnalistika mövzu qıtlığı ucbatındanmı sosial mediaya üz tutur?

Sosial media heç bir halda jurnalistika deyil. Ona görə ki, jurnalistika bir sistemdir, onun qaydaları var, qanunla tənzimlənir. Etik qaydalar toplusu, normaları var. Ancaq sosial şəbəkədə bunların heç biri yoxdur. Ona görə heç bir halda sosial şəbəkələri jurnalistika hesab etmək olmaz. Sosial şəbəkələr hər kəs üçün açıqdır və hamının çıxışı var. Əgər biz sosial şəbəkələri KİV kimi qəbul etsək, onda istənilən insanların paylaşımlarını da informasiya kimi təqdim etməliyik. Bu isə artıq qeyri-mümkündür.

Əlbəttə ki, sosial şəbəkə jurnalistin yeganə mövzu mənbəyi ola bilməz, bu cür deyil də. Əksər hallarda sosial şəbəkədəki müzakirələr jurnalistlərin yaydığı xəbərlərlə bağlı olur. Sosial medianı jurnalistikanın bir qolu saymaq doğru yanaşma deyil. Çünki jurnalist yazdığının məsuliyyətini daşıyır. Sosial şəbəkələrdə məsuliyyət anlayışı hələ ki formalaşmayıb, insanlar istədiklərini yazmaqda sərbəstdirlər. Jurnalist isə peşəkardırsa, dəqiqləşdirmədiyi xəbəri yazmamalıdır.

Sosial şəbəkələr peşəkar mediaya alternativ ola bilməz 

Sosial şəbəkələr də hazırda jurnalistlərimiz üçün bir növ həmin "asan yol”lardan birinə çevrilib. Hansısa siyasətçi və ya ictimai statusu olan şəxsin sosial şəbəkələrdə yazdıqlarını tez "kopyalayıb” sayta yerləşdirirlər. Halbuki, jurnalist xəbəri emal etməli, onun üzərində işləməlidir. Elə tanınmış şəxs var ki, heç öz feysbuk statusunu əməlli-başlı yaza bilmir, cümləsinin nə əvvəli, nə axırı bilinir, jurnalistlərimiz də onu olduğu kimi götürüb köçürürlər, adı da olur, guya xəbər. Bu baxımdan, sosial şəbəkələr peşəkar mediaya alternativ ola bilməz, bu, jurnalist üçün yalnız köməkçi vasitə rolunu oynamalıdır.

Media sektorunda əsas məsələ verilən məlumatların qərəzsizliyi, doğruluğu və etikliyi önəmlidir. Peşəkar media, informasiya və xəbərlərin təqdimatında mütəxəssislər tərəfindən idarə olunur. Bu media nəşrləri televiziya şirkətləri və qəzetlər kimi sahələrdə çalışan jurnalistlər tərəfindən hazırlanır və təqdim edilir. Məqsədi geniş auditoriyaya məlumat vermək və obyektiv xəbərləri təqdim etməkdir. Lakin müasir dövrdə sosial şəbəkələrin əlçatanlığı və genişliyi bu cür qaydalara riayət olunmasında maneələr yaradır.  

Mətbuat agentliklərinin informasiya paylaşımlarını sosial şəbəkələr və peşəkar media kimi fərqli fazalara bölmək doğru olmaz. Çünki sosial şəbəkələrin əhatə dairəsi çox böyükdür və buna görə də təsir etdiyi ictimaiyyət də genişdir. Hər iki media sektoru paraler şəkildə inkişaf etdirilməlidir.

Media subyektləri və jurnalistlərin sosial platformalarda peşəkar fəaliyyətinin qurulması 

Sosial şəbəkələrdə paylaşılan statusların xəbərə çevrilməsini bəzi məqamlarda normal qarşılamaq olar. Çünki sosial şəbəkələrdə aktiv kəsim daha çox media mənsublarıdır. Ancaq bu kimi şəbəkələrdən başqa kəsimlər də istifadə edir və təbii ki, sosial şəbəkəyə nəzarət etmək mümkün deyil. Əslində, bu nəzarətin tətbiqi düzgün də deyil. Bu mənada sosial şəbəkələrdə xəbər "istehsal edib paylaşmalar”ı bir növ müharibə getdiyi məqamlarda hərbi və ya dövlət sirrinin yayılması halı ilə müqayisə etmək olar. Bu zaman xüsusilə demokratik cəmiyyətlərin mediasında problem onu yayanın daxili senzurasının ümidinə qalır. Daxili senzura isə bir az təfəkkürdəndir, bir az məfkurədəndir, bir az intellektual potensialdan, səviyyədəndir, bir az peşəkarlıqdandır. Bu amilləri nəzərə ala bilənlərin paylaşdığı sosial media xəbərlərindən, təbii ki, heç kim ziyan çəkməyəcək.

Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi və ADA Universitetinin İnkişaf və Diplomatiya İnstitutunun birgə təşkilatçılığı ilə  28 və 30 oktyabr 2023-cü il tarixlərində “Media subyektləri və jurnalistlərin sosial platformalarda peşəkar fəaliyyətinin qurulması”  mövuzunda təlim keçilib.

Təlimin ilk sessiyasında Medianın İnkişafı Agentliyinin rəsmisi Natiq Məmmədli “Jurnalistlərin sosial şəbəkələrdə fəaliyyəti və redaksiya məsuliyyəti” mövzusunda çıxış edərək informasiya texnologiyalarının inkişafı kontekstində media, sosial şəbəkələr, rəqəmsal media kontentinin xüsusiyyətləri, rəqəmsal mühitdə media brendinin və jurnalist nüfuzunun qorunması, sosial şəbəkələrdə redaksiya və jurnalistlərin maraq toqquşması, jurnalistin etik məsuliyyəti və öhdəliyi haqqında danışıb. Göründüyü kimi, mediaya nəzarət funksiyasını həyata keçirən qurumlar da bu mövzunu diqqətdə saxlamaqda maraqlıdır.

Məhəmmədəli QƏRİBLİ
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.