QARAÇÖPÜN QARAPENCƏK – QARACA ŞAİRİNƏ!
Günlər keçdikcə, aylar ötdükcə, illər dolandıqca ömür iz-iz öz yolu, öz magistral xətti ilə mənzilinə doğru varır. Bir-birinə bənzəməyən enişdən, yoxuşdan keçir. Sınanır, güvənilir, bəzən də güvənsiz gədiklərdə darılır, nəhayətdə yenə də, geriyə dönüşü olmayan, girişli-çıxışlı bu varışı davam edir ömür.
Hardan başlayır bu ömrün yolu? Əlbəttə ki, iki insanı bir-birinə bağlayan eşqin çılğın enerjisindən; bu enerjinin ana bətnində bağlanan kündəsindən; o kündədə formalaşan, yetginləşən, Tanrı vergisindən doğan alın yazısından. Hər insanın isə alnına digərinə bənzəməyən bir tale yazılır. O tale insanı gözləmədilyi, heç vaxt ağlına gəlməyən yerlərə aparır...
...Kim deyə bilərdi ki, Qaraçöpdə, məhəbbətlə dolu bir ailədə dünyaya göz açan, yüyürə-yıxıla-dura böyüyən iri-qara gözlü, qarabəniz bir körpə, günlərin bir günündə, qara pencəyinin qoynunda, daşlı-kəsəkli yollardan keçib vardığı Estoniyanın Tartu universitetinin auditoriyalarında Vətən üçün, Yur üçün darıxa-darıxa, “beli qırılsın qarıflığın!..” deyə söylənə-söylənə alın yazısının aparıb çıxardığı o gözəl məmləkətdə təkcə Qaraçöpün deyil, ümumən türk dünyasının təkcənəsi olacaq...
Qara pencək sözü elə-belədən gəlmədi dilimə...
Bu yay, Qaraçöpdə, bir axşam Xaqaninin şen olmuş dədə yurdunda, yenidən qurub-yaratdığı, sahmana saldığı ocağında görüşdük. Bu görüş elə bir görüş oldu ki, bu yaşıma qədər unuda bilmədiyim çox az saylı görüşlərdən biri kimi yaddaşımın elə yerinə yazıldı ki, demək olar, hər gün xatırlayıram. O gecəki süfrə möhtəşəm idi – bu ayrı; kiçik qızım Elif mənimlə idi, məclisdə yaşıdı olmadığı üçün, darıxmağa başladı, Xaqani elə bir metodik priyomlarla Elifi məclisin gedişatına bağladı ki, uşaq darıxdığnı unutdu, heyran qaldım – bu da bir ayrı; bütün deyilən sağlıqlar şeirlərlə bəzənirdi, bunun da misli yox idi – bu da bir ayrı; istiqanlılıq, insancanlılıq, dostyanalıq, az qala, hər kəsi öz əlləri ilə yedirməyə çalışırdı – bu da bir ayrı – belə “ayrılar” çox idi, ancaq nəql etdiyi bir əhvalat ayrıların-ayrısı oldu. Bax, hər gün xatırladığım məhz həmin qeyri-adi “ayrı” o idi ki, o əhvalatı mən səhnə əsərinə çevirmək niyyətindəyəm. Ona görə də qeyri-ixtiyarı o görüş gözlərim önündə dönə-dönə canlanır. Əhvalatın qısa məzmunu belədir – ancaq, ürəkyandıran bir möcüzədir:
Deməli, bir gün Xaqaniyə evdən zəng olunur ki, evə tez gəlsin. Qızları gəlib, onu gözləyirlər. Xaqanini heyrət götürür. Axı qızların hərəsi Avropanın bir ölkəsində yaşayır, nə hadisə baş verib ki, gəliblər? Soruşur, rahatlayıcı bir cavab ala bilmir. Düşünür ki, yəqin oğlunun “həngaməsidir”. Oğlunun qarasınca danışa-danışa evə tələsir. Evə çatır, (mən əhvalatı bir az öz bildiyim kimi danışıram, azacıq təhrifim olsa, qardaşım məni bağışlayar!) tələm-tələsik içəri girir, baxır ki, süfrə açılıb, hamı süfrənin başındadır. Yadına düşür ki, bu gün onun ad günüdür. Gülümsünür, “ay sizi, ürəyim qopmuşdu”, deyə, qızlarla qucaqlaşır, görüşür, bir qədər kövrəlir (kövrəklik də ki, Xaqaninin etiketidir!), ağlamsınır... lakin, sonrakı mənzərə onu hönkürdür...
Xaqani əhvalatı danışarkən mən hadisənin dramatizminə onun hönkürtüsündən daha çox göz yaşlarına qərq oldum. Demək, qızlar bir qutu gətirirlər, qoyurlar stolun üstünə, atalarına xahiş edirlər ki, qutudakı hədiyyəni çıxarsın. Xaqani qutunu açır, qutudan bir pencək çıxır. Çox bəyəndiyini söyləyir. Ancaq soruşur ki, “niyə məhz pencək? Evdə pencəklər çoxdur”. Xaqanini hönkürdən və əhvalatı göz yaşları ilə xatırladan və mənim də ağlamağıma səbəb olan o unudulmaz günün söylənən əhvalatının kuliminasiya nöqtəsi ondan ibarətdir ki, demə, qızlar orta məktəbə gedəndə, demək olar ki, Xaqani hər gün qızlara deyərmiş ki, “Qızlarım, siz mütləq oxumalısınız. Qardaşınız oxumasa, o qədər özümə dərd eləmərəm, ancaq sizi, lap pencəyimi satmaq da olsa, oxudacam. Qurbanınız olum, amandı-hoydu, oxuyun!”. Xaqani demək olar ki, qızlara hər gün pencəksatmaq ideyasını təkrarlayarmış. Qızlar da uşaq ağılları ilə inanır, bir oxumalıylarmısa, qorxudan beş oxuyurlarmış ki, ataları pencəyini satmalı olmasın. Estoniya soyuq olan ölkədir. Pencəyi satar, qalar pencəksiz, soyuqdan ölər...
Qız uşaqlarındakı ata məhəbbətinə baxın!..
Uzun illər bu qorxu ilə təhsil alan qızlar, maşallah, atalarını qürurlandıracaq dərəcədə yetişdilər və yüksək təhsilləri ilə mühüm mərtəbələrə ucaldılar...
İndi isə, demə, qızlar belə qərara gəlirlər ki, “atanın doğum günündə onun başına yığışaq, o “qəmli”, “qorxunc” hadisəni rəmziləşdirmək üçün ataya əziz olan günündə sürpriz olaraq pencək hədiyyə edək.”...
Dostlar, bu hadisənin emosional təsiri bilmirəm sizdə hansı hissləri oyatdı, ancaq həmin gün qızların gözlərinin içinə baxdıqca Xaqaniyə hansı hissləri yaşatdığını, necə duyğulandırdığını təsvir etməyə ehtiyac qalmır. Məni isə, Xaqani gapını elədikcə, necə dəhşətli dərəcədə sarsıtdığını sözlə ifadə edə bilmirəm... Mən, o körpəcə qızların qeyrətini, heç bir mübaliğəsiz, Tomrisdən üzü bu tərəfə, böyük bir etnosun bütovlüyünün, paklığının rəmzi kimi qiymətləndirirəm! Və düşünürəm ki, Qaraçöpün qarapencəkli – qaraca şairinin övladları məhz belə əqidə sahibi olmalıdırlar! Çünki, Xaqani özü də bənzərsiz və yüksək keyfiyyətləri ilə tanınan, türkün qayım-qədim kişilərindəndir! Millət içində milliliyini qoruyan, təpədən dırnağa qədər özü olan, millətinə şan gətirən bir ziyalıdır.
Mən Xaqanini uzun illər qiyabi tanımışam. Haqqında həmişə xoş sözlər eşitmişəm. Ara-sıra, rast gəldikcə, şeirlərini oxumuşam. Bəyənmişəm. Qürurlanmışam. Ancaq, yaxından tanıdıqdan sonra, xüsusən də bu yay bu əhvalatı eşitdikdən sonra ona münasibətim o günə qədərki rəğbəti geridə qoydu və Xaqaniyə bir insan kimi, bir eloğlu kimi, bir şair kimi, bir ata kimi və nəhayət bir Vətən oğlu kimi, həm də bir dost kimi bir könüldən min könülə bağlandım. O, artıq mənə fərəh gətirən qardaşımdır!..
Beləliklə, gələk o məqama ki, hər bir insanın öz obrazı var. Hər bir insan öz obrazı ilə nəzərlərdə canlanır. “Ağayana adamdır”, “mülayimdir”, “dəli-doludur”, “Kişi adamdır” və s. bu kimi etiketlər insanın obrazını ifadə edir.
Bəzən adama elə gəlir ki, iri-qara gözlü, qarabəniz Xaqani Qayıblı əynində qara pencəyi və ya qara yapıncısı, ağ at üstündə, bir əli atın yalmanında, bir əlində isə qamçısı başı üzərində yellənən, şeirləri dilində əzbər, qıy qoparıb şeirlərini hayqıraraq yara-yara dəli küləyi, üzü körpəliyindən bəri, Qaraçöpün əsl qədir-qayım kişiləri kimi 60 ildir ki, elə hey çapan bır kolarit mücəssiməsidir. Elə bil, Qavrı çayı kükrəyib, daşıb və sellənə-sellənə anrıdan bəri coşaraq, sağı-solu yara-yara gəlir misallı...
Şeirləri küləyin ahəngində nəğməyə çevrilərək, sanki həzin-həzin aləmə yayılır. Bax, Xaqani Qayıblının obrazı mənim gözlərimdə həmişə bu cür, belə nəhəng timsalda, çılğın dinamika ilə canlanır. Çap, eloğlu, çap... çap, dərdiş, çap... çap, ağrın alım, çap... çap, a Qaraçöpün qarapencək, qarabəniz – qaraca şairi, çap!..
Alın yazın yığvallı, yolun həmişə açıq, uzun, izlərin qalımlı, varacağın mənzilin uzaq olsun!
Çoxunu Tanrı versin, ən azından, bundan sonra bir 60 da, ancaq sağlam və könül xoşluğuynan yaşanacaq ömrü mən arzulayıram!
