Qlobal istiləşmə okeanlarda, bütün Yer kürəsində qorxulu problemlərə yol açıb...
Fəsadları getdikcə özünü daha qabarıq formada büruzə verən iqlim dəyişikliyi dünya okeanlarında da ciddi problemlərin meydana gəlməsinə səbəb olub. Indi alimlər bu məqama xüsusi diqqət olunmasını vacib hesab edirlər, çünki dünya okeanında baş verənlər bütünlükdə Yer kürəsinin gələcəyini təhlükəyə atır.
Məsələn, son araşdırmalar göstərir ki, Atlantik okeanı isti vanna istiliyinə qədər isinib. Antarktida təkcə son iki ildə Argentinadan iki dəfə böyük ölçüdə buz parçasını itirib. Və yeni iqlim modelləri üzrə hesablamalar göstərir ki, “Gulf Stream” cərəyanı əvvəllər düşünüldüyü kimi gələn əsrdə deyil, Avropada iqlim böhranı ilə dolu olan bu əsrin ortalarına qədər dayanacaq.
Bütün anomaliyaların iki səbəbi məlumdur: insanların yaratdığı qlobal istiləşmə və Sakit Okeanın səthinin istiləşməsi fenomeni hesab olunan “El Ninyo” fenomeni. Son araşdırmalar qlobal istiləşmənin sürətləndiyini göstərir. Bütün bunlar əvvəllər verilən proqnozları və buna görə də təbii fəlakətlərin səbəb və nəticələrini yumşaltmaq üçün elan edilmiş planların adekvatlığını şübhə altına alır. Indiki həyəcanverici durum iqlim üçün əsas olan okeanla bağlıdır, çünki o, Yer səthinin 70%-dən çoxunu əhatə edir və son onilliklərdə qlobal istiləşmənin 90%-ni udur. Cəmi bir neçə on metr dərinlikdə Yerin bütün atmosferində olduğu qədər istilik yığılır. Okean nə qədər isti olsa, onun enerji udmaq və bütövlükdə planetdə yüksələn temperaturu tarazlaşdırmaq qabiliyyəti bir o qədər aşağı olur. NASA-nın məlumatına görə, son on ildə okeanlarda suyun temperaturu ən azı 200 il ərzində rekord göstərici olub. Daha bir məsələ Arktika və Antarktikada istiliyi əks etdirən okean buz örtüyünün azalmasıdır. Çünki bu, həm okeanın, həm də bütövlükdə planetin daha sürətli istiləşməsi deməkdir. Bu arada, Arktikada buz adi sürətlə əriməyə davam edir. İstiləşməni dayandırmaq üçün dünya ölkələri istixana qazı emissiyalarını azaltmağa razılaşıb. Lakin onlar dərhal hərəkətə keçsələr belə, atmosferdə yığılan emissiyaların nəticələrini, minilliklər olmasa da, daha bir neçə əsr ərzində dünya hiss etdəcək. Bu, ilk növbədə, temperatur və okean səviyyəsinə, eləcə də okeanların buz örtüyü ərazisinə aiddir. Danimarka alimləri xəbərdarlıq ediblər ki, tullantılar azaldılmasa və səma indiki sürətlə tüstülənsə, o zaman iqlim apokalipsisi nəinki qaçılmazdır, həm də bu yaxınlarda, düşünüldüyündən çox tez başlayacaq.
Araşdırmalar göstərir ki, Atlantik okeanında suyun dövranı planetin bu hissəsindəki iqlimi müəyyənləşdirir, lakin qlobal iqlimdəki dəyişikliklər öz növbəsində isti səth sularının Karib dənizindən Avropa sahillərinə hərəkət sürətinə və soyuğun geri hərəkətinə təsir göstərir. Alimlər bu okean konveyerini Amoc (Atlantik meridional çevrilmə dövranı) adlandırırlar və geniş ictimaiyyət onun əsas elementinin “Gulf Stream” cərəyanı olduğunu bilir. Bunun sayəsində Avropanın şimal-qərbində, ilk növbədə Britaniya adalarında iqlim qitədəki eyni enliklərə nisbətən daha mülayimdir. Londonda, Berlin və ya Kiyevdən fərqli olaraq, uzun sürən şaxtalar və qarlı qışlar yoxdur, qazonlar həmişə yaşıldır və tropik bitkilər özünü evdəki kimi hiss edir. Amma indi alimlər son illərdə dəfələrlə xəbərdarlıq ediblər ki, “Gulf Stream və bütövlükdə Amoc zəifləyir.
Danimarka alimləri artıq öz modellərini sınaqdan keçiriblər və əvvəlki proqnozların natamam məlumatlara əsaslandığı qənaətinə gəliblər. Çünki cərəyanların tam ölçülməsinə yalnız 2004-cü ildə başlanılıb. İndi həmin alimlərin fikrincə, hər şey daha pisdir, Amoc dövriyyə proqnozlardan daha sürətlə zəifləyir və bu əsrdə artıq dayanacaq. Danimarkalılar 95% əmindirlər ki, çöküş 2025-2095-ci illər arasında və çox güman ki, 2050-ci illərdə baş verəcək. Onların “Nature Communications”da dərc olunan araşdırmasına görə, Atlantik cərəyanı sistemi yeni normal vəziyyətə düşəcək pik nöqtəsinə çatıb. Bu norma qitənin nə şimalında, nə də cənubunda yaşayan avropalıların xoşuna gəlməyəcək. Şimal-qərbi Avropanın iqlimi kəskin kontinental olacaq, qışı sərt və yayı quraq keçəcək. Cənubda isti və rütubətli hava kütlələri mussonlara və tropiklərdə yağıntıların intensivliyinə təsir göstərəcək. Alimlər Atlantik okeanında Amoc dövriyyəsinin yavaşlamasını qlobal istiləşmə ilə əlaqələndirir. Bu, Arktikada buzların əriməsini sürətləndirir, şirin su şimal dənizlərinin duzluluğunu azaldır, bununla da soyudulmuş yerüstü suların çökməsinin intensivliyini və onların cənuba əks yeraltı sirkulyasiyasını azaldır. Öz növbəsində, planetdə ümumi istiləşmə tropik suların Arktikada soyuması prosesini ləngidir və bununla əlaqədar olaraq küləklərin zəifləməsi isti Atlantik cərəyanlarının əks istiqamətdə sürətini azaldır. Alimlər son üç ay ərzində bu anomaliyanın bəzi əlamətlərini müşahidə ediblər. Dünya okeanları istiləşir, lakin onun müəyyən hissəsi bu prosesdə xüsusilə seçilir. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının iqlim araşdırmalarının rəhbəri Maykl Sparrou bu xüsusda bildirir: “Şimali Atlantikada suyun temperaturu görünməmiş həddə artıb və böyük narahatlıq doğurur. Bu, modellərimizin təxmin etdiyindən xeyli yüksəkdir. Bu, ekosistemlərə, balıqçılıq təsərrüfatına və hava şəraitinə təsir göstərəcək. Şimali Atlantikada istilik atmosferdə qısamüddətli anomal dövriyyə və okeanda uzunmüddətli dəyişikliklərin birləşməsindən qaynaqlanır. Bunun Sakit okeanın tropik hissəsində yenicə formalaşmağa başlayan və bu ilin sonunda temperaturlara təsir edəcəyi gözlənilən “El Ninyo” ilə əlaqəli olduğu düşünülmür”. İsti okean havanın istiləşməsi nəticəsində yaranan buzların əriməsini sürətləndirir. Son illərdə Arktika planetin qalan hissəsinə nisbətən dörd dəfə daha sürətlə istiləşir və alimlər çoxdan vəd ediblər ki, 2050-ci ilə qədər ən azı bir dəfə Arktikada buzlar yayın sonuna qədər tamamilə əriyəcək.
Samirə SƏFƏROVA
