Quraqlıq dünya üçün ölüm təhdidinə çevrildi...
Qeyri-adi yüksək temperatur və az yağıntı bu gün dünyanın bir çox ölkələri üçün ciddi problemə çevrilib. Iqlim dəyişikliyinin fəsadı olan bu problem artıq dünyanın bəzi bölgələrində quraqlıq problemini kəskinləşdirib.
Məsələn, bu hal Aralıq dənizinin bəzi ərazilərində kritik su çatışmazlığına səbəb olub. Ekspertlər xəbərdarlıq edirlər ki, tezliklə bu cür böhranlar daimi xarakter ala bilər.
Bu ayın əvvəlində İspaniyanın Kataloniya əyalətində quraqlıq səbəbindən fövqəladə vəziyyət elan edilib. Su anbarlarının səviyyəsi normanın 16%-dən az olduğu və bəzi yerlərdə üç il ərzində yağış yağmadığı üçün səlahiyyətlilər sakinlərin istifadə edə biləcəyi su miqdarına məhdudiyyətlər qoyub. İspaniya Cənubi Avropada su qıtlığından əziyyət çəkən yeganə ölkə deyil. Avropa Quraqlıq Rəsədxanasının son məlumatlarına görə, Avropa İttifaqı ərazilərinin 17%-i şiddətli quraqlıqla üzləşib. 1%-dən bir qədər çoxu iqlim təhlükəsinin zirvəsindədir. İqlim dəyişmələrini öyrənən “Kopernik” xidmətinin koordinatoru Andrea Toreti bu fonda qeyd edir: "Yanvarın sonundakı məlumatlara əsaslanan hazırkı şərtlərə baxsaq görərik ki, Aralıq dənizinin bir çox əraziləri artıq quraqlıq vəziyyətindədir". Onun sözlərinə görə, quraqlıq və istilik dalğalarının birləşməsi regionun son illərdəki ən pis təsirlərindən bəzilərinə cavabdehdir. Quraqlıq risqi olan ərazilərin ilk 1%-də yer alan Siciliyada su anbarı quruduğu üçün "fəlakət vəziyyəti" elan edib. Səlahiyyətlilər xatırladıblar ki, ardıcıl olaraq beşinci aydır ki, yağıntı daha az düşür. Ümumilikdə, İtaliya rəsmilərinin açıqlamasına əsasən, ada səkkiz ay “ümumi quraqlığa yaxın” həddə yaşayıb, 2023-cü ilin ikinci yarısı son 100 ilin ən quraq vaxtı kimi tanınıb. Keçən həftə İtaliyanın çox hissəsinə yağış yağsa da, su ehtiyatlarını artırsa da, bu, Siciliyadakı qıtlığı həll etmək üçün kifayət etməyib. Bundan əlavə, çox quru torpaqlarda yağıntılar eroziyanı sürətləndirir, səhralaşma risqini artırır. Sardiniya da çətin vəziyyətdədir. Yanvar ayında “Kopernik” İqlim Dəyişikliyi Xidmətinin peyk şəkilləri adanın şərqini şirin su ilə təmin edən Alto Flumendoza gölündə suyun səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə azaldığını göstərib. Bir sıra bölgələrdə səlahiyyətlilər hətta suvarma üçün suyun istifadəsini qadağan ediblər. Fermerlər Sardiniyanın qalan hissəsində baş verən fövqəladə vəziyyətlə bağlı həyəcan təbili çalır.
Şimali Afrika da təkrarlanan quraqlıqdan əziyyət çəkir. Mərakeş artıq altıncı ildir ki, su təchizatında çətinliklər yaşayır. Ölkənin su ehtiyatları və kənd təsərrüfatı nazirlərinin fikrincə, 2023-cü ildə yağıntılar normadan 70% az olub. Quraqlıqla mübarizə aparan bölgələrdə sinoptiklər qarşıdakı aylarda temperaturun normadan daha isti olacağını gözləyirlər. Yağıntının miqdarı normal olsa belə, anomal istilərin Aralıq dənizində vəziyyəti daha da pisləşdirəcəyini bildirirlər. Nəzərə alınmalı başqa bir amil qarın əriməsidir. Qışın qalan həftələri qarın yağmasına və uzanmasına imkan vermirsə, yaz əriməsi su ehtiyatlarını doldurmayacaq. “Kopernik” xidmətinin koordinatoru Andrea Toreti əmindir ki, biz “antropogen istixana qazları emissiyalarının səbəb olduğu mütərəqqi iqlim dəyişikliyini” görürük: “Əslində baş verənlər ondan ibarətdir ki, Avropa yağıntı rejimlərində dəyişikliklə üzləşir. Adətən qışda rayonların su çatışmazlığını bərpa etmək və ya tarazlaşdırmaq və yaya hazırlaşmaq şansı olur, indi isə tarazlıq pozulur”.Mütəxəssis xəbərdarlıq edir: “Proqnozlara görə, ekstremal hadisələr daha tez-tez baş verəcək və daha da intensivləşəcək. Əgər indi hərəkətə keçməsək, təkrarlanan quraqlıqlar əsrin ortalarında yeni normala çevrilə bilər”.ABŞ Milli Okean və Atmosfer Tədqiqatları İdarəsi, NASA, Yaponiya Meteorologiya Agentliyinin araşdırmaları da təsdiq edir ki, 2023-cü ilin çox hissəsində müşahidə olunan istiləşmə tendensiyası 2024-cü ildə də davam edib: yanvar müşahidələr tarixində ilin ən isti birinci ayı hesab olunub. Bu, artıq tarixdə ardıcıl olaraq ən isti səkkizinci aydır. Dəniz səthinin temperaturu on ay ərzində davamlı şəkildə rekord səviyyədə yüksək olaraq qalır. Yanvarda Yer qatına yaxın havanın orta aylıq temperaturu “sənaye dövründən əvvəlki dövr” adlandırılan 1850-1900-cü illərdəki orta yanvar göstəricisindən 1,66 dərəcə Selsi yüksək olub. Hava Hadisələrinin Öyrənilməsi Mərkəzindən olan beynəlxalq alimlər qrupunun qənaətinə görə, iqlim dəyişikliyi Braziliyanın Amazon regionunda rekord quraqlığın əsas səbəbidir. Onların hazırladığı hesabatda insan fəaliyyəti nəticəsində yaranan iqlim dəyişmələrinin temperaturun artmasına və yağıntıların azalmasına gətirib çıxardığı deyilir. Bu vəziyyət havaya yeganə təsiri “El-Ninyo” fenomeninin göstərəcəyi hal ilə müqayisədə misli görünməmiş quraqlıq ehtimalını 30 dəfə üstələyib. Braziliya, Böyük Britaniya, Niderland və ABŞ-dan olan meteoroloqlar iqlim müşahidələrinin müasir məlumatları ilə sənayeyəqədərki dövrdə alınan məlumatları tutuşduraraq Hiva Hadisələrinin Öyrənilməsi Mərkəzinın hesabatı üzərində işləyiblər. Burada bir daha təsdiq olunub ki, 2023-cü ilin martından bəri Braziliya Amazonu misilsiz quraqlıq yaşayır və bu quraqlıq çayların dayazlaşması, meşə yanğınları və heyvanların sayının kütləvi şəkildə azalması ilə müşayiət olunur. Hələ 2020-ci ildə alimlər Amazon cəngəlliklərini quraqlığın gözlədiyini bəyan etmişdilər. Amazon meşələri ərazisinin 35 faizinin qırılmaqla məhv olacağı əsaslandırılıb. Hazırda cəngəlliklərin 20 faizinin qırıldığı məlumdur. Bu ərazi 5 milyon kvadrat kilometrə bərabərdir.
Samirə SƏFƏROVA
