Dünyanın “Yaşıl enerji” liderlərinin sırasında Azərbaycanın yeri...
Hər ötən il “yaşıl enerji” dünyanın aparıcı iqtisadiyyatlarının enerji resurslarına olan tələbatının daha çox hissəsini təmin edir. Çox vaxt alternativ adlandırılan qeyri-ənənəvi bərpaolunan enerji mənbələri kateqoriyasına indi ölkəmizdə də geniş istifadə olunmağa başlayan, təbii proseslər vasitəsilə enerjinin daim yenilənməsini təmin edən bir neçə mənbə daxildir.
Ümumilikdə, dünya ölkələri bərpa olunan enerji mənbələri hesabına ildə təxminən 360 milyon ton neft ekvivalentinə qənaət edir. Bu, gündə 7 milyon barrel neft deməkdir. Hazırda bərpaolunan enerji resurslarının ən sürətlə inkişaf edən ölkələri sırasında Azərbaycan da yer alır. Bu istiqamətdə Azərbaycan inkişafının yeni dövründə daha çox nailiyyətlər əldə edilməsini xüsusi diqqət mərkəzində saxlamaqdadır. Təsadüfi deyil ki, inauqurasiya mərasimində çıxışı zamanı bu mövzuya prezident İlham Əliyev geniş şəkildə toxundu. Dövlət başçısı vurğuladı ki, indi vacib vəzifələrdən biri bərpaolunan enerji ilə bağlıdır: “Burada da biz ön sıralardayıq, artıq işlərə start verildi. Bizim planlarımıza görə 2030-cu ilin sonuna qədər Azərbaycanda 5 min meqavata yaxın bərpaolunan enerji növləri, yeni enerji növləri yaradılmalıdır, əsasən günəş, külək və hidro – su elektrik stansiyaları. Dediyim rəqəm tam realdır, bu, artıq imzalanmış kontraktlar əsasında olacaqdır. Niyyət protokolları isə daha böyük rəqəm haqqında bəhs edir, təqribən 10 min meqavat. Beləliklə, biz böyük həcmdə təbii qazımızı ixrac edə biləcəyik, ona qənaət olunacaq. Elektrik enerjisinin böyük hissəsi bərpaolunan enerji hesabına istehsal ediləcək. Biz iqlim dəyişikliyi məsələlərinə də öz töhfəmizi vermiş olacağıq, xüsusilə nəzərə alsaq ki, Azərbaycan bu il COP29-a - dünya miqyasında ən böyük beynəlxalq konfransa ev sahibliyi edəcəkdir. Ona görə bərpaolunan enerji növləri ilə bağlı bizim hədəflərimiz aydındır. Onu da bildirməliyəm ki, bütün bu layihələr xarici investorlar tərəfindən icra edilir və ediləcək. Əgər belə demək mümkündürsə, biz indi xarici investorların rəqabət prosesini də görürük. Çünki o qədər çox ölkə Azərbaycanda bu sahəyə vəsait qoymaq istəyir ki, bizim bu qədər imkanımız hələ ki, yoxdur. Halbuki Dünya Bankının qolu olan Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası təkcə dənizdə külək potensialımızı 157 min meqavat səviyyəsində təsbit edib”. Ümumiyyətlə, Azərbaycan böyük bərpaolunan enerji potensialına malik olan ölkədir və hazırda alternativ enerjiyə uğurlu keçidin nümunəsidir. Hökumətin iqlim dəyişmələri ilə mübarizəyə töhfə vermək, “yaşıl enerji”yə keçid üzrə işlərin və Azərbaycanın beynəlxalq arenada şəksiz nüfuzunun məntiqi nəticəsi Bakının dünyanın ən iri və nüfuzlu tədbirlərindən birinin - BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına – COP29-a ev sahibi seçilməsi oldu. Hazırda isə “yaşıl enerji”yə keçid mərhələsinə başlanılıb və energetika sahəsində 2030-cu ilə qədər iki beşillik plan müəyyən edilib. Birinci strategiya 2022-2026-cı illər üçün nəzərdə tutulub. Burada qeyd edək ki, bütün elektrik enerjisi üzrə qoyuluş gücü Azərbaycan üzrə 8 min meqavatdan bir az artıqdır. 2030-cu ilə qədər qoyuluş gücündə “yaşıl enerji”nin payının 30 faizə çatdırılması məsələsi qarşımızda durur. Lakin bu hədəfə daha tez çatılması gözlənilir. Çünki ölkə 2030-cu ilə qədər enerji tələbatının 30 faizinin bərpa olunan mənbələr hesabına ödənilməsi hədəfindən xeyli irəlidədir. Energetika Nazirliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının “ACWA Power” və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkətləri arasında bərpaolunan enerji üzrə Qaradağda həyata keçirilən 230 meqavatlıq pilot layihəsinin istifadəyə verilməsi ilə bu, artıq 20 faizin üzərinə çıxdı. 2027-ci ildə alternativ 1870 meqavatın əlavə olunması üzərində ciddi işlər gedir və real mərhələyə qədəm qoyulub. Hesablamalar göstərir ki, yaşıl mənbələrdən alınan elektrik enerjisinin 30 faizə çatdırılması tapşırığı 2030-cu ildə deyil, 2027-ci ildə yerinə yetirilə bilər və istehsal olunan enerjinin 30 faizi yox, 33 faizi “yaşıl enerji”nin payına düşəcək.
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, “yaşıl enerji” ilə bağlı müxtəlif xarici ölkələrlə geniş işbirliyi qurulub. Ümumiyyətlə, Azərbaycan hökuməti bərpaolunan enerji sahəsində Yaşmada elektrik stansiyasının tikintisi layihəsini həyata keçirməyi, Naxçıvanı Qarabağ və Şərqi Zəngəzurla yanaşı “yaşıl enerji” zonasına çevirməyi, Böyük Britaniyanın BP şirkətinin birbaşa xarici sərmayədar qismində çıxış etdiyi Cəbrayılda 240 meqavat gücündə günəş elektrik stansiyasının işə salınmasını, SOCAR-ın ölkə ərazisində müəssisələrdə təbii qazdan istifadənin azaldılması üçün elektrik kabellərinin dəniz platformalarına birləşdirilməsi üzrə layihəsini, eləcə də Azərbaycandan Avropaya “yaşıl enerji”nin nəqli üçün Qara dənizin dibi ilə sualtı kabelin tikintisi layihəsini həyata keçirməyi planlaşdırır. Hazırda təqribən 30 qiqavatlıq müxtəlif kateqoriyalı müqavilələr var və onların arasında anlaşma memorandumları da yer alır. Uzunmüddətli perspektivdə həyata keçirilməyə başlanılan layihələr də bu çərçivədədir. Bununla yanaşı, TAP boru kəməri vasitəsilə Avropa bazarına hidrogenin nəqli üzrə tədqiqatlar aparılır. Xüsusilə təbii qaz və hidrogen qarışığının TAP boru kəməri ilə nəqli üçün zəruri avadanlığın konstruksiyasına tələbatlar öyrənilir. Eyni zamanda, BP və KBR (Böyük Britaniya), “Masdar” və “Equinor” (Norveç) kimi beynəlxalq şirkətlərlə əməkdaşlıqda hidrogenin istehsalında perspektiv texnologiyalara dair diskussiyalar aparılır: söhbət dənizdəki külək turbinlərindən alınan elektrik enerjisindən istifadə etməklə dəniz suyunun elektrolizi yolu ilə yaşıl hidrogenin, eləcə də dənizdən hasil olunan təbii qazdan alınan mavi hidrogenin istehsalından gedir. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanın uzun illər ərzində neft və qaz ehtiyatlarının ixracından əldə etdiyi gəlirləri səmərəli istifadə etməklə öz iqtisadiyyatını inkişaf etdirib və iqtisadi müstəqillik əldə edib. İndi isə bu ehtiyatlar hesabına Azərbaycan qlobal səviyyədə iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizəyə töhfə verməklə öz mövqeyini daha da möhkəmləndirir. Bu baxımdan, COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizə prosesinə ciddi töhfə verən ölkə kimi tanınması onun COP29-a ev sahibliyi etmək imkanını əldə etməsinə səbəb olub. Azərbaycanın bu nailiyyəti qeyd edilən istiqamətdə həyata keçirdiyi ardıcıl siyasət və layihələr hesabına mümkün olub. Bu, dünya miqyasında ölkəmizə getdikcə daha çox dividend qazandırır.
Ramil QULİYEV
