Zəngəzur dəhlizindən mühüm xəbər - Rusiya dəmiryolunu öz hesabına bərpa edəcək...
Ankara və Bakı Zəngəzur dəhlizinin açılmasına çox yaxındır. Bu fikirlər Türkiyənin “Haber7” portalında dərc olunan “Türkiyəsiz nizam qalmayıb” sərlövhəli məqalədə yer alıb. O da bildirilib ki, İran prezidenti İbrahim Rəisinin Ankara təmasları zamanı iqtisadi əlaqələrlə yanaşı, regional məsələlər də müzakirə edilib.
Tərəflər arasında 10 müqavilə imzalanıb. Bölgədə hər iki dövləti narahat edən ən mühüm hadisə Azərbaycanın Qarabağda qələbəsi və bu qələbənin nəticələridir: “Həm Ankara, həm də Bakı Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün geri sayıma başlayıb. Gec-tez istifadəyə veriləcək. Türkiyəni türk dövlətləri ilə quru yolu ilə birləşdirəcək bu dəhliz İranı narahat etsə də, Tehranın öz maraqları naminə Ankara ilə ortaq məxrəcə gəlməsi vacibdir”.
Türkiyənin “Anadolu” agentliyi isə diqqəti ona yönəldir ki, Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvanı birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizi regional əməkdaşlığın qarşısında illərdir dayanan maneələri aradan qaldıracaq. Naxçıvanın Kotam kəndində olan agentliyin əməkdaşları, Ermənistandan keçəcəyi təqdirdə, Zəngəzur dəhlizində istifadə olunacaq köhnə dəmiryolunun və avtomobil magistralının görüntülərini çəkib. Reportajda Azərbaycanın qərb əyalətləri ilə quru əlaqəsinin olmaması Naxçıvanın inkişafına maneə kimi göstərilir. Qeyd olunur ki, Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan arasında imzalanan üçtərəfli bəyannamədə Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında nəqliyyat xətlərinin açılması maddəsi də yer alıb. Zəngəzur dəhlizinin dəmir yolu və avtomobil magistralının Azərbaycan ərazisindən keçən hissəsinin inşası böyük ölçüdə başa çatsa da, Ermənistan hələ də bu istiqamətdə heç bir addım atmayıb. Bildirilir ki, keçmişdə fəal şəkildə istifadə edilən dəmiryol xətti 1991-ci ildən bəri işləmir və onun Ermənistan ərazisindən keçən hissəsi üzərində yerləşən tunellər təmir edilməlidir. Eyni zamanda, dəmir yoluna paralel olan Ermənistan ərazisindəki avtomobil yolunun da təmirə və genişləndirilməsinə ehtiyac var. O da qeyd olunur ki, Azərbaycan və Ermənistan dekabrın 7-də ilk dəfə birgə bəyanat yayaraq, iki dövlət arasında etimadın möhkəmləndirilməsi üçün mühüm addımların atılmasına dair razılıq əldə edib. Region ölkələri üçün geosiyasi və geoiqtisadi əhəmiyyətə malik Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə Cənubi Qafqazda yeni inteqrasiya təşəbbüsləri başlayacaq. Beləliklə, burada yer alan fikirlərdən göründüyü kimi, Zəngəzur dəhlizinin açılması istiqamətində maraqlı proseslər cərəyan edir. Elə bu günlərdə “Fitch Solutions” beynəlxalq reytinq agentliyi də dəhlizlə bağlı olduqca maraqlı proqnoz açıqlayıb. Qurum bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan 2024-cü ilin birinci yarısında sülh sazişi imzalaya bilər: “Çox güman ki, sülh sazişinə Zəngəzur dəhlizinin yaradılması üzərində Azərbaycanın nəzarətinin gücləndirilməsi haqqında müddəalar daxil ediləcək”. Onların proqnozuna görə, 2023-cü ilin sentyabrında həyata keçirilən lokal antiterror tədbirlərindən sonra Azərbaycan qısa və ortamüddətli perspektivdə regional təhlükəsizliyini gücləndirib. Bu da dəhlizin açılması üçün əlavə zəmin yaradıb.
Dəhlizin işə düşməsində maraqlı tərəflərdən biri isə şimal qonşumuzdur. Bu xüsusda Rusiyanın Azərbaycandakı səfiri Mixail Yevdokimov “İzvestiya” qəzetinə müsahibəsində bir sıra maraqlı fikirlər də səsləndirib. Onun dediklərindən belə bəlli olur ki, Ermənistan dəhlizin işə düşməsinə razılıq verəcəyi halda Rusiya öz vəsaiti hesabına onun çəkilişini həyata keçirə bilər: “Ermənistan Azərbaycanın əsas ərazisi ilə Naxçıvan arasında nəqliyyat dəhlizinin yaradılması ilə bağlı danışıqları uzadır. Bu mövzu Azərbaycan tərəfi üçün çox vacibdir. Bu, Azərbaycanın əsas ərazisi ilə Naxçıvan arasında dayanıqlı nəqliyyat marşrutunun, nəqliyyat yollarının olmasıdır. Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı bütün əlaqələr kəsilib, Naxçıvanın elektroenerji ilə təchiz olunması dayandırılmışdı. Ona görə də Azərbaycan üçün marşrutun (təxminən 46 km-dir) təhlükəsizliyi mücərrəd mövzu deyil”. Səfirin sözlərinə görə, bu marşrutda tunellər və körpü var: “Rusiya Federasiyası öz vəsaiti hesabına onu yetərincə tez bərpa etməyə hazır idi. Müxtəlif, mənə çox da aydın olmayan səbəblərdən Ermənistan tərəfi danışıqları gecikdirir. Nəticə olaraq, ötən il Bakı və Tehran arasında İran ərazisindən keçən dəmir yolunun tikintisinə dair razılaşma imzalanıb. Orada bir az daha uzundur – 60 km-filan, marşrut daha mürəkkəbdir, lakin bu işlər artıq gedir. Bütün bu illər ərzində Azərbaycanla Naxçıvan arasında avtomobil yolu ilə yük daşımaları İran ərazisindən keçirdi. Üstəlik bu Türkiyəyə gedən marşrutdur. İndi əsas odur ki, Türkiyədən Naxçıvana dəmir yolları çəkilsin, ikili yol nəzərdə tutulub – Avropa və sovet. Müvafiq olaraq, Azərbaycan, İran və Naxçıvan vasitəsilə Rusiyadan Türkiyəyə yük daşıya biləcəyik”. Bunlar fonunda regional məsələlər üzrə erməni ekspert Ani Avetyan Zəngəzur dəhlizinin açıalcağını vurğulayır: “Türkiyə və Azərbaycan uzun müddətdir Ermənistana qarşı yumşaq gücdən istifadə edir. Ermənistan diplomatik vasitələrlə müttəfiqlərdən məhrum edilir. Onlar bildirirlər ki, Ermənistanın özü də Zəngəzur dəhlizinin açılmasının tərəfdarıdır. Türkiyənin nəqliyyat və infrastruktur naziri Abdulkadir Uraloğlu isə Zəngəzur dəhlizinin 2028-ci ilədək istifadəyə veriləcəyini bildirib. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı dediklərinə qulaq assanız, görərsiniz ki, o, Ermənistana çağırış edərək, “dəhlizi dərhal açın” deyir. İndi də türkiyəli nazir 2028-ci ilə qədər dəhlizin işə düşəcəyini bəyan edir”. Erməni ekspert bildirib ki, Zəngəzur dəhlizi məsələsində İranla Türkiyə arasında fikir ayrılığı var və Tehran dəhlizin əleyhinədir: “Türkiyə prezidenti hər zaman vurğulayır ki, Zəngəzur dəhlizinə müqavimət göstərən Ermənistan deyil, İrandır. Bu dəhlizlə bağlı Türkiyə, ilk növbədə, İran tərəfi ilə danışıqlar aparır. İran mövqeyini tədricən dəyişir”.
Nahid SALAYEV
