Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada təbliğinin yüksək nəticələri var...

Mədəniyyət insan həyatında və cəmiyyətdə mühüm rol oynayırvə bunu şərtləndirən konkret səbəblər mövcuddur. İlk növbədə o baxımdan ki, məhz mədəniyyətin insan təcrübəsinin toplanması, saxlanması və ötürülməsi vasitəsi kimi çıxış edir.

İnsanı şəxsiyyət edən elə mədəniyyətdir. Fərd sosiallaşdıqca cəmiyyətin üzvünə, şəxsiyyətə çevrilir, bununla öz xalqının, sosial qrupunun və bütün bəşəriyyətin biliyini, simvollarını, dəyərlərini, normalarını, adət-ənənələrini mənimsəməyə başlayır.

Mədəniyyət sosial təcrübəni nəsildən-nəslə, eradan dövrə ötürür 

İnsanın mədəni səviyyəsi onun sosiallaşması - mədəni irslə tanışlığı, fərdi qabiliyyətlərin inkişaf dərəcəsi ilə müəyyən edilir. Şəxsi mədəniyyət adətən inkişaf etmiş yaradıcılıq qabiliyyətləri, erudisiya, sənət əsərlərini başa düşmək, doğma və xarici dilləri bilmək, dəqiqlik, nəzakətlilik, özünü idarə etmək, yüksək mənəviyyat və sair belə faktorlarla əlaqələndirilir. Bütün bunlara tərbiyə və təhsil prosesində nail olunur.

Mədəniyyət insanları birləşdirir, cəmiyyətin bütövlüyünü təmin edir. Dəyərlərin ictimailəşməsi zamanı ideallar, normalar və davranış nümunələri fərdin özünüdərkinin bir hissəsinə çevrilir. Onun davranışını formalaşdırır və tənzimləyir. Deyə bilərik ki, mədəniyyət bütövlükdə insanın hansı çərçivədə hərəkət edə biləcəyi və etməli olduğu çərçivəni müəyyən edir. Mədəniyyət insanın ailədə, məktəbdə, işdə, evdə və digər yerlərdə davranışlarını tənzimləyir, qadağalar sistemini yaradır. Bu qaydaların və qadağaların pozulması cəmiyyət tərəfindən müəyyən edilən və ictimai rəyin gücü və müxtəlif institusional məcburiyyət formaları ilə dəstəklənən müəyyən sanksiyalara səbəb olur. Mürəkkəb bir sistem olan mədəniyyət sosial təcrübəni nəsildən-nəslə, eradan dövrə ötürür. Mədəniyyətdən başqa cəmiyyətdə insanların topladığı bütün təcrübə sərvətini cəmləşdirmək üçün başqa mexanizmlər yoxdur. Ona görə də təsadüfi deyil ki, mədəniyyət bəşəriyyətin sosial yaddaşı hesab olunur. İnsanların bir çox nəsillərinin ən yaxşı sosial təcrübəsini cəmləşdirən mədəniyyət dünya haqqında zəngin bilik toplamaq qabiliyyətinə yiyələnir və bununla da onun biliyi və inkişafı üçün əlverişli imkanlar yaradır. Cəmiyyətin bəşəriyyətin mədəni genofondunda olan bilik sərvətindən tam istifadə etdiyi dərəcədə intellektual olduğunu iddia etmək olar. Bu gün Yer kürəsində yaşayan bütün cəmiyyət növləri, ilk növbədə, bu baxımdan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Əmək, məişət, insanlar arası münasibətlər sferasında mədəniyyət bu və ya digər şəkildə insanların davranışlarına təsir edir, onların hərəkətlərini, hətta müəyyən maddi və mənəvi dəyərlərin seçiminə təsir göstərir. Mədəniyyətin tənzimləmə funksiyası əxlaq və hüquq kimi normativ sistemlərlə dəstəklənir. Eyni zamanda o, cəmiyyətin, ölkənin dünyada tanınmasının da əsas vasitələrindən biridir.  Azərbaycanda bu mənada mədəniyyətdə milli irsin qorunub saxlanılması, eyni zamanda, onun dünya miqyasında təbliğ edilməsi xüsusi diqqət mərkəzindədir. Qədim və zəngin mədəniyyət ölkəsi olan Azərbaycan bu sahədə nailiyyətlərini bütün dünyada uğurla tanıdır. Azərbaycan mədəniyyətinin təbliği istiqamətində hər bir azərbaycanlının üzərinə mühüm vəzifələr düşür. Mədəniyyət sahəsində davamlı inkişafa da dövlət xüsusi diqqət edir. Müvafiq investisiya proqramları çərçivəsində paytaxtda və regionlarda bir sıra mədəniyyət mərkəzləri, kitabxanalar, tarix-diyarşünaslıq muzeyləri, musiqi və incəsənət məktəbləri, teatr binaları, konsert-tamaşa salonları, rəsm qalereyaları tikilib istifadəyə verilib və onlar müasir tipli avadanlıqlarla təchiz olunub. Mbir çox mədəniyyət müəssisələri yenidən qurulub, milli-mədəni irsimizin qorunması, tarixi abidələrimizin bərpası, incəsənətin müxtəlif növlərinin dünyaya inteqrasiyası sahəsində  əsaslı nailiyyətlər qazanılıb. Mədəniyyətin bütün sahələri üzrə qəbul olunmuş  dövlət proqramları uğurla icra olunaraq bu sahənin inkişafına güclü stimul yaradıb.

Dünyada Azərbaycan mədəniyyətinə maraq sürətlə artır 

Müəyyən bir sistem kimi mədəniyyət insanda çox spesifik dəyər ehtiyacları və istiqamətləri formalaşdırır. Səviyyəsi və keyfiyyəti ilə insanlar çox vaxt bir şəxsin mədəniyyət dərəcəsini mühakimə edirlər. Mənəvi və intellektual məzmun, bir qayda olaraq, müvafiq qiymətləndirmə meyarı kimi çıxış edir. Beləliklə, mədəniyyət sistemi təkcə mürəkkəb və müxtəlif deyil, həm də çox mobildir. O, canlı prosesdir, daim hərəkət, inkişaf edən, dəyişən xalqların yaşayan taleyidir. Mədəniyyət həm bütövlükdə cəmiyyətin, həm də onun bir-biri ilə sıx bağlı subyektlərinin: fərdlərin, sosial icmaların, sosial institutların həyatının ayrılmaz hissəsidir.

Sosial inkişafın müasir mərhələsinin xüsusiyyəti insanların mənəvi həyatını təşkil edən amillərdən biri kimi mədəniyyətin sosial rolunun artmasıdır. Eyni zamanda, mədəniyyət bəşəriyyətin mənəvi təcrübəsi kimi çıxış edir. Beləliklə, hazırda mədəniyyət insanın və bütövlükdə cəmiyyətin həyatında mühüm yer tutur. Mədəniyyət insan təcrübəsini saxlamaq və ötürmək vasitəsi kimi çıxış edir. İnsanı şəxsiyyət edən də budur. Qeyd edilənlər fonunda ölkəmizdə mədəniyyətə xüsusi diqqət edilməsi təsadüfi xarakter daşımır. Mədəniyyət həm də insanlar arasında ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqəni təşviq edir. Bizi birləşdirir, ümumi dəyərlər və davranış normaları yaradır. Mədəni ümumilik sayəsində biz bir-birimizi daha yaxşı başa düşə, fərqliliklərə hörmət edə və həyatın müxtəlif sahələrində əməkdaşlığa can atırıq. Bütün bu cəhətlər mədəniyyətin həyatımızda nə qədər önəmli olduğunu göstərir. Bu, təkcə öz şəxsiyyətimizi müəyyən etmir, həm də inkişaf etməyimizə və digər insanlarla ünsiyyət qurmağımıza imkan verir. Ona görə də biz mədəniyyəti dəyərləndirməli, qoruyub saxlamalı, onun yaradılmasında və inkişafında fəal iştirak etməyə çalışmalıyıq. Mədəniyyət insanları müəyyən qruplar və icmalar daxilində birləşdirir. O, bizim sosial kimliyimizi formalaşdırır və müəyyən bir mədəni qrupa mənsubluğumuzu müəyyən edir. Mədəni normalar və adətlər digər insanlarla münasibətlərimizə təsir edir, dəyərlər sistemimizi və başqalarından gözləntilərimizi formalaşdırır. Mədəniyyət qlobal kontekstdəki mövqeyimizə təsir edir. Bu, bizim digər mədəniyyətlərlə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğumuzu və onları necə qəbul etdiyimizi müəyyən edir. Mədəni fərqlər münaqişəyə səbəb ola bilər və ya fikir və təcrübə mübadiləsini asanlaşdıra bilər. Onlar, həmçinin, iqtisadi və siyasi qərarlarımıza təsir göstərə, strategiyamızı və dünya miqyasında mövqeyimizi formalaşdıra bilərlər. Ümumiyyətlə, mədəniyyət şəxsiyyətimizi, başqaları ilə münasibətlərimizi və dünya kontekstindəki mövqeyimizi formalaşdırmaqla hər birimizə təsir göstərir. O, həyatımızı və davranışımızı formalaşdıran və müəyyən edən, bizi bənzərsiz və təkrarolunmaz edən əsas amildir. Bu yanaşma fonunda mədəniyyətimizə dövlət dəstəyinin güclənməsi milli-mənəvi  dəyərlərimizin etibarlı mühafizəsinə və beynəlxalq miqyasda təbliğinə də əhəmiyyətli şərait yaradır. Qürurverici haldır ki, artıq dünyada Azərbaycan mədəniyyətinə, mənəvi dəyərlərimizə maraq sürətlə artır. Çünki mədəniyyətimiz bəşəri ideyalardan qaynaqlanır.

Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.