Ermənistan iqtisadiyyatı üzüaşağı tənəzzülə yenidən qayıtdı...
Ermənistan iqtisadiyyatı hələ uzun müddət Rusiyadan çox ciddi şəkildə asılı qalacaq. Bu barədə Ermənistanın reytinqini “BB-” səviyyəsində təsdiqləyən “Fitch” agentliyinin məlumatında deyilir.
Qeyd olunub ki, Ermənistan iqtisadiyyatı ticarət və enerji baxımından Rusiyadan çox asılıdır. “Fitch” hesab edir ki, Ermənistanın yaxın gələcəkdə Rusiyadan asılılıqdan əhəmiyyətli dərəcədə uzaqlaşacağı gözlənilmir. Analitiklər Ukraynada müharibə başlayandan bəri Rusiya ilə Ermənistan arasında ticarətin kəskin artdığını da bildirirlər. Bank sektorunda Ermənistan Rusiya müəssisələrinə qarşı Qərb sanksiyalarının tətbiqinə davam edir. Bununla belə, 2021-ci ildən bəri Ermənistandan Rusiyaya mal ixracı təxminən 300 faiz artıb və 2023-cü ilin doqquz ayında ixracın 51 faizi, idxalın isə 30 faizi Rusiyanın payına düşüb. Ermənistan hökumətinin məlumatına görə, 2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarında ölkənin xarici ticarətinin üçdə birindən çoxu Rusiyanın payına düşüb. Eyni zamanda, ikitərəfli ticarət mübadiləsi 40 faizdən çox artaraq 6,3 milyard dollara çatıb. Bütün bunlara səbəb Rusiyanın Qərb sanksiyalarından yan keçməsi üçün Ermənistandan istifadə etməsidir. Elə bu da Ermənistanda iqtisadi böyüməni təmin edir. Amma reallıqda ənənəvi iqtisadi sahələrdə əslində, hansısa artım yoxdur. Əksinə, bu sahələr tənəzzüldədir. Ermənistan Hesablama Palatasının sədri, iqtisadçı ekspert Nairi Sarkisyan artıq qeyd edilən xüsisda həyəcan təbili çalır. O bildirir ki, Ermənistanın sənayesi tənəzzüldədir: “Dağ-mədən sənayesi də tənəzzüldədir. Qida sənayesi 6 faiz azalıb. Son 5 ildə Ermənistanda ət məhsullarının istehsalı xeyli aşağı düşüb. Bu dövlət siyasətinə görə kəndlinin heyvandarlıqla məşğul olması sərfəli deyil: “Bütün bunlar Ermənistanın istehsal potensialının olmaması deməkdir. Deməli, planlaşdırılan büdcəni doldurmaq üçün indiki hökumət ya vergiləri artırmalı olacaq, ya da inflyasiya baş verəcək. Ola bilsin ki, bir neçə aydan sonra işıq, su və qaz tariflərində artımın şahidi olaq. Ermənistanda yoxsulluğa gəlincə, ölkə əhalisinin təxminən üçdə biri yoxsul sayılır. Son məlumatlara görə, yoxsulluğun aşağı həddi 53 min dram (131 dollar), yuxarı həddi 63 min dram (156 dollar) hesab olunur. Ayda orta hesabla 57-58 min dram (141-142 dollar) qazanan şəxs yoxsulluq həddinin üstündə yaşayır. Təbii ki, vətəndaşlarımız bizdən yaxşı bilir və hamısı mağazaya girir, xərcləyir və görür ki, artıq qazancları çatmır. Bu, cəmiyyətin təxminən üçdə birinə təsir edir. Bu hakimiyyət ölkəni elə vəziyyətə gətirib ki, sıfırdayıq. Hakimiyyət ölkəni məhv edib, dağıdılanları bərpa etmək hətta 50-60 il çəkəcək”. bütün bunlar bird aha təsdiq edi rki, Ermənistan iqtisadiyyatının sürətli inkişafı haqqında yaradılan miflərin heç bir əsası yoxdur. Bu ölkənin iqtisadiyyatında son dövrlərdə qeydə alınanartım, ilk növbədə xarici ticarət dövriyyəsinin sürətlə artması nəticəsində baş verib. ABŞ başda olmaqla, Qərbin Rusiyaya və ilk növbədə onun hərbi sənayesinə tətbiq etdiyi sanksiyalar Rusiya bazarında bir çox məhsulların, o cümlədən hərbi sənaye üçün lazım olan elektrotexnika və digər məhsulların ciddi çatışmazlığını yaradıb. Bu fonda Ermənistan iki ilə yaxındır ki, Rusiyaya lazım olan həmin məhsulları xaricdən öz ölkəsinə idxal edib, sonradan onları müxtəlif məhsul adları altında Rusiyaya ixrac etməklə məşğuldur. Bu proses dayanan kimi Ermənistan iqtisadiyyatında çökmələr başlanacaq.
Rusiya-Ermənistan münasibətlərindəki neqativ tendensiya son günlər daha aktiv fazaya qədəm qoyub. Ermənistanın Respublika İşəgötürənlər İttifaqının sədri Qaqik Makaryan da bir çox sahələrdə tənəzzülü istisna etmir: “İrəvanda tikinti aktivliyi 2024-cü ildə azala bilər. Tikinti sektorunda aktivlik azalarsa, o zaman tikinti materiallarının istehsalı və satışında da azalma baş verəcək. Yeniliklər tətbiq olunmayınca və yeni məhsul növləri meydana çıxmayınca konserv sənayesində də tənəzzül olacaq. Bu məhsulların ixracı daha çox Yuxarı Lars keçid məntəqəsindən keçmək problemi ilə məhdudlaşan Rusiyaya gedir. Bundan əlavə, bərə xidmətləri fəaliyyətə başlamadı. Buna qiymət seqmentində rəqabət baxımından problemlər yarada bilən Rusiyaya tədarük quran Türkiyə amili də əlavə olunur”. Onun sözlərinə görə, konyak istehsalı sektorunda da azalma baş verə bilər və bu, Rusiyaya gətirilən konyakın bahalı içki olması və Ukraynada baş verən hadisələr fonunda rusların sosial vəziyyətinin pisləşməsi ilə bağlıdır: “Turizm sektoruna gəlincə, bu, Ukraynada baş verən hadisələrdən asılıdır: münaqişənin necə başa çatacağı, Rusiyaya qarşı sanksiyaların ləğv edilib-edilməyəcəyi və sair. Ermənistanda xidmətlərin bahalaşması nəzərə alınmaqla, çox şey rusların ödəmə qabiliyyətindən asılıdır. Məsələn, Gürcüstanda restoran, kafe və otellərdə qiymətlər nisbətən aşağıdır”. O xatırladıb ki, kiçik biznes məhz turizm sektorunun artımı ilə inkişaf edir, çünki xidmətlər əsasən turistlərə yönəldiyi üçün kiçik biznesdə də aktivlik azala bilər: “Ümumiyyətlə, kiçik biznesin imkanları böyük bizneslə bağlıdır, ona görə də sonuncunun inkişafı bu baxımdan vacibdir. Böyük biznesə modernləşdirmə və investisiya qoyuluşu kiçik biznesdə fəallığa təkan verir ki, iri biznes adətən ondan xidmət və məhsul alır. Lakin məhdud daxili tələbat şəraitində kiçik müəssisələr turizm sektorunda tənəzzül və ya iri biznesdən gələn sifarişlərin azalması halında problemlərlə üzləşə bilər". O, Ermənistan iqtisadiyyatının alkoqollu içkilər, mədənçıxarma, konservlər və tekstil istehsalına əsaslanan dəyişməz struktur probleminə işarə edib: “Əsasən, yalnız bu sahələr sənaye istehsalının həcmini, eləcə də ixracın həcmini təmin edir, digər sahələrdə isə heç bir dəyişiklik yoxdur. Mövcud problemlərin həlli üçün satış bazarlarının şaxələndirilməsi üzərində işləmək də vacibdir”.
Ramil QULİYEV
