Avropa Şurası ana məqsədindən uzaq düşdü - məhvə sürüklənir...
Məlumdur ki, Avropa Şurası Avropanın İkinci Dünya müharibəsindən sonra yaradılan aparıcı institutlarından biri olub. Onun başlıca məqsədi insan hüquqlarının, demokratiyanın və qanunun aliliyi prinsipinin qorunmasıdır.
Amma təəssüf ki, Avropa Şurası son illərdə öz əsas prinsiplərindən sürətlə uzaqlaşıb. Elə bu səbəbdən indi Avropa Şurasına artıq əvvəlki etimad qalmayıb.
Hadisələrin gedişi göstərir ki, bu gedişlə bir neçə ilə Avropa Şurasının ümumiyyətlə bir təşkilat olaraq sıradan çıxma ehtimalı yüksəkdir. Çünki o, bəzi ölkələrin, qüvvələrin əlində sadəcə bir vasitəyə, oyuncağa çevrilib. Bu barədə danışmazdan öncə qeyd edək ki, Avropa Şurasının əsas qurumları Nazirlər Komitəsi və Parlament Assambleyasıdır. Rusiya qurumdan çıxdıqdan sonra Avropa Şurası 46 ölkəni və 670 milyon insanın yaşadığı coğrafiyanı əhatə edir. Avropa Şurasına üzv olan dövlətlər Avropa Konvensiyalarına qoşulur, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin yurisdiksiyasını qəbul edirlər. Azərbaycan ölüm cəzasını və mətbuat üzərində senzuranı ləğv edəndən sonra - 2001-ci ildə Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv kimi qəbul olunub. AŞPA-da nümayəndə heyətinin ilk rəhbəri indiki prezident İlham Əliyev olub. O dövrdə bu hadisə Azərbaycanın milli maraqları baxımından böyük uğur kimi dəyərləndirilmişdi. Hesab olunurdu ki, Avropa Şurası Qarabağ münaqişəsinin həllinə töhfə verəcək. Ancaq ötən zaman bu gözləntilərin yanlış olduğunu üzə çıxardı. Azərbaycanın Avropa Şurasına üzv kimi qəbulu ölkəmizin beynəlxalq münasibətlər sistemindəki mövqeyinin formalaşmasında da heç bir önəmli rol oynamadı. O da faktdır ki, Azərbaycan həm də Avropa Şurasının Nizamnaməsinin preambulasında ifadə olunan “ədalətə və beynəlxalq əməkdaşlığa əsaslanmış sülhün möhkəmləndirilməsinin insan cəmiyyətinin və sivilizasiyanın qorunması üçün həyati əhəmiyyət daşıdığına inanaraq” təsisata üzv olub. Lakin ötən dövr ərzində Parlament Assambleyası, Avropa Şurasının Nizamnaməsi və Avropa Konvensiyasına, hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplərə zidd olaraq, özünü daha çox ermənipərəst, islamofob və türkofob dairələrin platforması kimi aparıb. Bundan başqa, Avropa Şurası Nizamnaməsinin 3-cü maddəsi qanunun aliliyi və insan hüquqları və əsas azadlıqlarından bütün şəxslərin bəhrələnməsi prinsipindən bəhs etdiyi halda, Azərbaycana münasibətdə bu yanaşma faktiki olaraq işlək olmayıb. Ən azı quruma daxil olduğumuz 2001-ci ildən 2020-ci ilə qədərki dövrdə davam edən işğal faktoru nəticəsində bir milyona yaxın Qarabağ və Şərqi Zəngəzur sakininin təməl haqlarını AŞPA faktiki olaraq görməzdən gəlib. Azərbaycanda 2023-cü ilin sentyabr ayına qədər mövcud olmuş və əsas bəşəri təhlükəsizlik məsələlərinin təməlində dayanan amillərdən biri olan separatizm probleminə dair AŞPA bir dəfə də olsun real mövqe ifadə etməyib.
Torpaqlarımız işğal altında olan zaman susan Avropa indi ölkəmizə təsir göstərmək üçün yeni mexanizmlər tətbiq edir. Bu da Avropa Şurasına etimadı daha sürətlə sarsıdır. Avropa Şurasından uzaqlaşan isə təkcə Azərbaycan deyil. Son illərdə Avropa Şurası Rusiyaya qarşı da sərt addımlar atıb. 2017-ci ildə Rusiya nümayəndə heyəti sanksiyaların uzadılması səbəbi ilə AŞPA-dakı fəaliyyətini dayandırdı, Kreml quruma ödədiyi illik 33 milyon avroluq üzvlük haqqını da dondurdu. Avropa Şurasının özünün çoxsaylı xahişlərindən sonra 2019-cu ildə isə Rusiya nümayəndə heyətinin səlahiyyətləri yenidən bərpa edildi və Rusiya da üzvlük haqqı ilə bağlı yığılıb qalan 54.6 milyon avronu ödədi. Və nəhayət, 2022-ci ildə Avropa Şurası Rusiyanın Komitədəki və Parlament Assambleyasındakı bütün hüquqlarını dondurdu. Bunun ardından Rusiya həm Avropa İnsan Haqları Konvensiyasından, həm də Avropa Məhkəməsinin yurisdiksiyasından çıxdı. Rusiya ilə bağlı Avropa Şurasının davranışları əslində müəyyən suallar doğurur. Məsələn, Çeçenistanda insan haqları və demokratiya təmin olundumu ki, AŞPA əvvəl verdiyi qərardan geri çəkildi? Eyni sual Krımın ilhaqına da aiddir. Yaxud Ukraynaya hücum edən Rusiyanın işğalçılıq aktına görə hüquqlarını donduran AŞPA Ermənistanın da işğalçılıq siyasətini sənədlərdə qəbul etdiyi halda, ona qarşı niyə məhdudlaşdırıcı tədbirlər görməmişdi? Deməli, qurumda ikili standartlar hökm sürür. Əslində, Ukrayna müharibəsinə qədər Avropa Şurasının Rusiyaya münasibətdə addımları birmənalı qarşılanmadığı kimi, AŞPA-dakı son müzakirələr də eyni şəkildə Azərbaycanda suallar yaratdı. Bütün bunlardan sonra yanvarın 24-də Azərbaycanın Avropa Şurasının Parlament Assambleyasında nümayəndə heyəti qurumla əməkdaşlığını qeyri-müəyyən vaxta qədər dayandırdığını bəyan etdi. Buna səbəb qurumda nümayəndə heyətinin etimadnamələrinin qəbul edilməməsi olub. Nümayəndə heyəti AŞPA-nı qərəzdə ittiham edib. Aydın görünür ki, AŞPA Almaniya və Fransanın əlində oyuncaqdır. Son baş verənlər bu qurumu öz nəzarətinə götürən Fransa-Almaniya cütlüyünün Azərbaycana təzyiq etmək istiqamətində növbəti cəhdi kimi dəyərləndirilir. Fransa Azərbaycana qarşı bu qurumdan istifadə edir və ölkəmizə təzyiq göstərir. Amma bu artıq bumeranq effekti verir.
Tahir TAĞIYEV
