İrəvan Bakı və Ankaranın şərtlərini yerinə yetirir - konstitusiya dəyişikliyi başladı...

Ermənistanda son günlərdə yenə maraqlı proseslər cərəyan etməkdədir. Xüsusən də Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın konstitusiya ilə bağlı səsləndirdiyi fikirlər geniş rezonans doğurub. 

Paşinyan deyib ki, ölkəsinin demokratik legitimliyinin və yaşarlığının təmin edilməsi üçün konstitusiya islahatına yox, tamamilə yeni bir konstitusiyaya ehtiyac var.

Qeyd edək ki, Paşinyan bu bəyanatı Ədliyyə Nazirliyində keçirilən müşavirə zamanı verib. O bildirib ki, yeni konstitusiya yeni geosiyasi şəraitdə Ermənistanı daha rəqabətli və daha canlı etməlidir: “Ermənistan Respublikasının xalq tərəfindən səs verilmiş konstitusiyası olmalı və o heç bir şübhəyə yer qoymamalıdır. Bu, onun legitimliyini təsdiqləyən mühüm addım olardı”. Qeyd edək ki, konstitusiya islahatları ilə bağlı Paşinyan ilk dəfə 2021-ci ildə çıxış edib. Həmin dövrdə də o, yeni konstitusiyaya ehtiyac olduğunu bildirmişdi. İndi onun mövzu ətrafında etdiyi son çıxışı isə qaldırdığı məsələni artıq reallaşdırmaq niyyətində olduğundan xəbər verir. Paşinyanın sözlərinə görə, yeni konstitusiya xalq səsverməsinə çıxarılmalıdır ki, onun nüfuzuna heç bir şübhə yeri qalmasın. Bununla yanaşı, Paşinyan əlavə edib ki, hakimiyyətin parlament üsulunu dəstəkləyir, çünki bu, Ermənistan üçün ən uyğun hakimiyyət formasıdır. Xatırladaq ki, Ermənistanda konstitusiya 1995-ci ildə qəbul olunub və 2005 və 2015-ci illərdə ona iki dəfə dəyişikliklər edilib. İkinci düzəlişdən sonra ölkə yarıprezident üsul-idarəsindən parlament idarəetməsinə keçib. 2018-ci ildə “məxməri inqilab” nəticəsində hakimiyyətə gəlmiş Paşinyan 2021-ci ildə parlament sisteminin yaxşılaşdırılması üçün Konstitusiya İslahatları Şurası yaradıb. Son illərdə Ermənistan baş nazirinin populyarlığına ölkəsinin 44 günlük müharibədə məğlubiyyəti və Qarabağda Azərbaycanın suverenliyinin bərpa olunması ilə bağlı ziyan dəyib. Amma o, bununla belə, hazırda müxalifətdən daha yüksək reytinqə malikdir. Paşinyan hökuməti son aylarda, xüsusilə də Azərbaycanla müharibədəki məğlubiyyətdən sonra tədricən Moskvadan uzaqlaşmağa və Qərbə yaxınlaşmağa səylər göstərir. Ermənistan parlamentində keçmiş prezident Robert Köçəryanın “Hayastan” fraksiyasının deputatları – Geğam Manukyan, Anna Qriqoryan, Kristine Vardanyan və Artur Xaçatryan  Paşinyanın Ermənistana yeni konstitusiya lazım olmasına dair bəyantına birgə bəyanatla cavab veriblər. Müxalifət deputatları iddia edirlər ki, Paşinyan bu addımla Üçüncü Ermənsitan Respublikasının sütunlarından birinə qarşı yeni hücum hazırlayır.

Onların fikrincə, Paşinyan bu addımla Türkiyə-Azərbaycan tələblərinin yerinə yetirilməsinə hazırlıq görür. Birgə bəyanatda deyilir ki, Paşinyan konstitusiyanı dəyişməklə gələcək siyasi qərarlarına legitimlik verməyə çalışır. Müxalifət deputatları yeni konstitusiyanın Azərbaycan və Türkiyənin işinə necə yaraya biləcəyini izah etməyiblər. Amma Paşinyan bildirib ki, “vətən-dövlətdir” anlayışına legitimlik verilməlidir: “Çünki bəzən bu legitimlik müxtəlif nöqteyi-nəzərlərdən çox geniş diapazon ala bilər. Mən bu halda miqyas dedikdə, Ermənistan Respublikasının suveren, beynəlxalq aləmdə tanınmış ərazi və sərhədlərini nəzərdə tuturam”. Erməni müxalifətinə görə isə “yeni regional şərtlər”ə istinad xarici təzyiqlə bağlı şübhələrə səbəb olub və bəzi ekspertlər ehtimal edirlər ki, Azərbaycan Qarabağa dair istənilən xatırlatmanın milli qanunvericilikdən çıxarılması üçün Paşinyana təsir göstərir. İrəvanda müəyyən səslər iddia edirlər ki, Bakı Paşinyanın Qarabağa dair bütün istinadları silməsində təkid edir ki, bu da böyük bir ərazidə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması ilə bağlı Paşinyanın son bəyanatının tam olması üçün vacib sayılır. Mürəkkəblik Ermənistan konstitusiyasının müstəqillik bəyannaməsindən bəhs edən ilk cümləsindədir. Preambulada Ermənistan SSR Ali Sovetinin və Dağlıq Qarabağ Milli Şurasının 1 dekabr 1989-cu il tarixli birgə qərarına istinad edilir. Həmin qərar isə Ermənistan SSR və “Dağlıq Qarabağ”ın birləşdirilməsi haqqındadır. Bəyannamədə bildirilir ki, Ermənistan Respublikası Osmanlı Türkiyəsi və “Qərbi Ermənistan”da 1915-ci ildə “erməni soyqırımı”nın beynəlxalq səviyyədə tanınmasını dəstəkləyir. Bununla da Ermənistan Türkiyənin altı şərq vilayətinə ərazi iddiası irəli sürür. Həmçinin, Ermənistanın dövlət gerbində Ağrı dağının təsviri yer alıb. Rəsmi Ankara hesab edir ki, bu, Türkiyəyə qarşı növbəti ərazi iddiasıdır. İki ölkə arasında üçüncü mübahisəli məsələ isə Ermənistan konstitusiyasında yer almış “erməni soyqırım”ı ifadəsi ilə bağlıdır. Ona görə də  Türkiyə Ermənistan hakimiyyətindən ərazi iddialarına səbəb olan terminləri, “erməni soyqırımı” ifadəsini konstitusiyadan çıxartmağı, dövlət gerbini isə dəyişməyi tələb edir. Bunlar halında İrəvan Bakı və Ankara ilə münasibətlərini normallaşdıra bilər. Konstitusiyaya yenidən baxılmasa, Ermənistan təhlükəli vəziyyətdə qalır. İstənilən milli qanun, sərhədlər və ərazilər haqqında Azərbaycan-Ermənistan dövlətlərarası müqaviləsi mübahisəli hesab edilə bilər və gələcək siyasi liderlər baş nazir Paşinyanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımasının qanuniliyini mübahisələndirə bilərlər. Öz siyasi yükündən və aqressiv ritorikasından məhrum edilmiş yeni konstitusiya qəbul edilməsə, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinə gedən yolun çətinliklərlə dolu olduğu görünür. Ermənistan yol ayrıcındadır və sülh perspektivi öz konstitusiya qanunvericiliyinə yenidən baxmağa hazır olmaqdan asılıdır. Görünən budur ki, Paşinyan qeyd edilən məqamı başa düşür. Amma radikal müxalifət yenə prosesə əngəl yaratmağa can atır. Azərbaycan Qarabağ üzərində suverenliyini təmin edib. Bu reallıq fonunda Ermənistanın mövcud konstitusiyasının saxlanılması Azərbaycana qarşı ərazi iddiasının davam etdirilməsi deməkdir və Bakı ilə münasibətlərin qurulması prinsipilə ziddiyyət təşkil edir. 

Samirə SƏFƏROVA