Azərbaycan da SWIFT-in Rusiya analoquna qoşulub?..
Fikrət Yusifov: “Rusiyanın yaratdığı SPFS vasitəsilə transsərhəd əməliyyatların aparılması mümkün deyil”
Mərkəzi Bankın sədrinin birinci müavini Vladimir Çistyuxinin təqdimatına əsasən, Rusiya Bankının Maliyyə Mesajlarının Ötürülməsi Sistemində (SPFS) iştirak edən ölkələrin sayı 2023-cü ilin üçüncü rübündə 16 ölkədən 20-yə yüksəlib. Ümumilikdə, hazırda 557 bank və şirkət SPFS-ə qoşulub, onlardan 159-u qeyri-rezidentdir.
Mərkəzi Bankın 2023-cü ilin sentyabr ayının sonuna olan məlumatına görə, SPFS 550 təşkilatdan ibarət olub, onlardan təxminən 150-si 16 ölkədən qeyri-rezident olub. Maliyyə mesajlarının ötürülməsi sistemi həm Rusiya daxilində, həm də xaricdə maliyyə mesajlarının fasiləsiz ötürülməsini təmin edən SWIFT-in analoqudur.
Məlum olduğu kimi, Ukrayna müharibəsindən sonra Rusiya bankları SWIFT sistemindən xaric edilib. Rusiya da bunun analoqunu yaradıb. Maraqlıdır, Rusiyanın yaratdığı SPFS sistemi necə işləyir, Azərbaycan ora qoşulub, yoxsa qoşulmayıb? Bizim banklar Rusiyanın SWIFT analoqundan istifadə edir, yoxsa etmir? Rusiyanın yaratdığı analoqun nə kimi üstün cəhətləri var? SWIFT-lə müqayisədə üstünlükləri varmı, hansı çatışmazlıqları var?
“Azərbaycan bank sistemi bu sistemə qoşulmayıb və onun xidmətlərindən istifadə etmir”
Bu və digər məsələlərə aydınlıq gətirən sabiq maliyyə naziri, professor Fikrət Yusifov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında qeyd etdi ki, Rusiya hazırda sanksiyalara məruz qalan ölkələr arasında liderdir: “Əvvəla, Ukraynaya hərbi təcavüzdən sonra bu sanksiyaların sayı həndəsi silsilə ilə artmaqdadır. Bu gün Rusiyaya Qərbin tətbiq etdiyi sanksyaların ümumi sayı 20 minə yaxınlaşır. Kollektiv Qərb Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiya mexanizmini ilk dəfə 2014-cü ildə, Krım yarımadası referendumun nəticələrinə görə ilhaq edildiyi vaxt tətbiq etməyə başlayıb. 2022-ci ilin fevral ayının 24-də Rusiyanın Ukraynaya qarşı başlatdığı genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlardan sonra isə sanksiyaların sayı sürətlə artmaqdadır. Rusiya iqtisadiyyatına ən mənfi təsir göstərən ən ciddi sanksiyalardan biri də Rusiya banklarının SWIFT-dən ayrılması olub. SWIFT banklararası qarşılıqlı əlaqəni təmin edən beynəlxalq məlumat mübadiləsi sistemidir. SWIFT-in fəaliyyət prinsipi ondan ibarət idi ki, istənilən dövlətlərarası köçürmə zamanı əməliyyat haqqında məlumat bir ölkənin bankından digər ölkənin bankına SWIFT sistemi vasitəsilə ötürülür. SWIFT-in baş ofisi Belçikada yerləşir. Bu təşkilat özünü müstəqil hesab etsə də, öz fəaliyyətində Avropa İttifaqının qanunlarına tabedir. Avropa İttifaqı Rusiyaya qarşı genişmiqyaslı sanksiya kampaniyasına başladıqdan sonra, SWIFT də daxil olmaqla, bütün provayder təşkilatlar Rusiya şirkətlərinə xidmət göstərilməsini maksimum məhdudlaşdırıb. Rusiyanın ən böyük bankları isə SWIFT sistemindən çıxarılıblar. Sanksiya tələblərinə əməl etməyən şirkətlər üçün cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyə qədər ciddi cəzalar nəzərdə tutulur. Rusiya hökuməti yaranmış vəziyyətdən çıxış yolunu SWIFT-in analoqunu - maliyyə mesajlarının ötürülməsi milli sistemini (SPFS) yaratmaqla tapmağa çalışdı. Maliyyə mesajlarının ötürülməsi sistemi beynəlxalq şərtlərdən asılı olmayaraq Rusiyada bütün maliyyə əməliyyatlarını heç bir məhdudiyyət olmadan həyata keçirməyə imkan verən SWIFT-ə alternativ kimi yaradılsa da, bu sistemlərin arasında ciddi fərqlər mövcuddur. Məsələn, SPFS vasitəsilə transsərhəd əməliyyatların aparılması mümkün deyil. Bu sistem Rusiyada tətbiq olunduqdan sonra, bir çox xarici tərəfdaşların ona qoşulmasına baxmayaraq, 2022-ci ildən etibarən bu sahədə kəskin geriləmələr baş verdi. Belə ki, Rusiya ilə təmaslardan əl çəkməyən üçüncü ölkələrə qarşı ikinci dərəcəli sanksiyaların tətbiqi risqləri artmağa başladı. Bu səbəbdən də bir çox xarici bank sistemdən istifadə etməkdən imtina etdi. Azərbaycanda Rusiya Mərkəzi Bankının yaratdığı maliyyə mesajlarının ötürülməsi sisteminə (SPFS) iki bank - VTB və Yelo Bank qoşulub. Bu bankar Rusiyaya bağlı bank olduqları üçün Mərkəzi Bank onların bu sistemə qoşulmasına etiraz etməyib. Bütövlükdə isə, Azərbaycan bank sistemi bu sistemə qoşulmayıb və onun xidmətlərindən istifadə etmir”.
Vidadi ORDAHALLI
