“Dağıdıcı zəlzələ xofundan” necə qurtulaq? - professor Musa Qəniyev yazır
Azərbaycan Tibb Universitetinin Farmakologiya kafedrasının müdiri, tibb elmləri doktoru, professor Musa Qəniyev baş verən zəlzələlər, əhali arasında yaranan səbəbsiz qorxu və təşviş barədə fikirlərini öz facebook səhifəsində paylaşıb. Professor yazır:
“Sosial şəbəkələrdə Şirvan-Saatlı zonasında baş verən və Bakının bəzi ərazilərində də hiss olunan güclü zəlzələnin (əslində cəmi 5,1 bal gücündə) baş verməsi və insanların küçələrə axışması ilə bağlı yazırlar. Bu sahənin mütəxəssisləri isə, elmə istinadən, baş vermiş zəlzələnin dövrü təkrarlanan adi və qorxusuz bir proses olduğu barədə əhalini məlumatlandirmaq və xüsusi narahatlığın olmamasını söyləmək əvəzinə susurlar. Odur ki, zamanında yazdığım bu sətirlərin, ixtisarla olsa da, sizlərin təkrarən oxumasını məsləhət görərdim...
Bizim cəhalət bataqlığından qurtuluşumuz müşküldür
(II HİSSƏ)
Zəlzələlər Rixter cədvəlilə 12 ballıq şkala üzrə dəyərləndirilir. Bu cədvələ görə 7 bal gücündə olan zəlzələ “güclü zəlzələ”, 8 bal gücündə olan zəlzələ isə “dağıdıcı zəlzələ” hesab olunur.
Məkan olaraq Azərbaycanın ərazisində Bizim eradan bəri, yəni son 2023 ildə, bu günkü zəlzələ daxil, cəmi 18 zəlzələ rəsmi olaraq qeydə alınmışdır. Bu zəlzələlərdən ən güclüsü 25 noyabr 1667 və 13 fevral 1902-ci ildə Şamaxıda baş vermişdir ki, onların da gücü 6,9 bal olmuşdur. Bakıda 25 noyabr 2000-ci ildə baş vermiş zəlzələnin gücü isə, cəmi 6,8 bal idi.
Göründüyü kimi svilizasiyalı insan cəmiyyəti mövcud olduğu tarixi keçmişdən günümüzə kimi, nəinki Bakı, umumiyyətlə Azərbaycanın ərazisində hec bir vaxt nəinki dağıdıcı, hətta güclü (7 bal və daha artlq) zəlzələ qeydə alınmamışdır. Yerin nüvəsinin temperaturunun Günəş səthinin temperaturuna mütləq bərabərliyini nəzərə alsaq (~5000-5500 selsi dərəcə), xüsusən son yüz ildə neft və qaz kimi təbii yeraltı sərvətlərin çıxarılma intensivliyinin artması səbəbindən yaranan təziqlər nisbəti, nəinki Bakıda, ümumiyyətlə Azərbaycanda heç bir vaxt dağıdıcı gücə malik zəlzələnin baş verməyəcəyini mütləq şəkildə təsdiq edir.
Azərbaycanın zəlzələlər tarixində baş vermiş ölümlərin umumi sayına- 317218 nəfərin ölümünə gəlincə, bunların 317186 nəfəri 1953-cü ilə qədərki zəlzələlər vaxtı qeydə alınıb. Yəni bilavasitə insanların “primitiv yaşayış tərzi ilə” bağlı olub. Sonrakı zəlzələlərdə baş verən 32 ölümün əsas səbəbi isə, qorxu, stress və bunun nəticəsi kimi ürək tutması, özünü binadan yerə atma və sair kimi hallar olub. Məsələn, Bakıda 2020-ci ildə baş verən zəlzələdə rəsmi məlumata görə dünyasını dəyişmiş 26 nəfərdən 23-ü ürək tutmasından dünyasını dəyişmiş, 3-ü isə, uçmuş tikintinin altında qalmışdır.
Mən bu sahənin mütəxəssisi, yəni seysmoloq olmasam da, bu sətirləri insanların bu günkü gərgin vəziyyətini görüb, tarixi həqiqətləri incələyərək yazdım. Yazdım ki, həqiqət olan bu reallığı oxuyan insanlara bəlkə də bir faydası oldu. Bəlkə də onları, heç bir vaxt baş verməyəcək və baş verməsi mümkün olmayan, lakin beyinlərində hakim olan “dağıdıcı zəlzələ xofundan” az da olsa qurtara bildim.”
Mətləb Salahov
