Bakı-Ankara-Moskva arasında Zəngəzurla bağlı vahid mövqe - İrəvanın müqaviməti qırılır...
Ermənistandan keçərək Azərbaycanla Naxçıvanı birləşdirəcək marşrutun bərpasına alternativ yoxdur. Bunu Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov keçirdiyi illik mətbuat konfransında bildirib.
Lavrov bu marşrutun açılmasına nəyin mane olduğunu bilmədiyini deyib: “Son günlər Azərbaycan və Ermənistan liderləri öz ictimai çıxışlarında Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında əlaqənin təmin olunması məsələsinə toxunublar. Ermənistan baş naziri Paşinyan çıxışında Zəngəzur dəhlizinin qətiyyətlə əleyhinə olduğunu bəyan edib. Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin üçtərəfli bəyanatında qeyd olunub ki, regionda bütün kommunikasiyalar açılır, Ermənistan tərəfi Azərbaycanla Naxçıvan arasında kommunikasiyanın açılması öhdəliyini öz üzərinə götürüb və razılaşmaya görə həmin kommunikasiyanın təhlükəsizliyini Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhəd qoşunları təmin etməlidir”. Lavrov Paşinyanın Azərbaycandan Naxçıvana İranın təqdim etdiyi şərtlərlə marşrut təqdim etməyə razı olması ilə bağlı bəyanatına da münasibət bildirib. Qeyd edib ki, bu iki marşrutu müqayisə etmək məntiqsizdir: “Paşinyanın Ermənistan ərazisindən tranzit üçün Azərbaycandan Naxçıvana İran vasitəsilə tranzitdə istifadə olunacaq eyni şərtləri istəyir. Burada heç bir məntiq görmədim, düzünü desəm, bu marşrutları müqayisə etmək yersizdir. 2021-ci ildə Ermənistan, Rusiya və Azərbaycan Baş nazirlərinin müavinləri səviyyəsində yaradılmış üçtərəfli işçi qrupu çərçivəsində razılaşdırılıb ki, bütün əlaqələr və marşrutlar blokdan çıxarıldıqda, ərazisindən istənilən marşrutun keçdiyi ölkələr öz ərazilərində bu marşrutlar üzərində suverenlik və yurisdiksiyanı tam olaraq saxlayır. 2023-cü ilin iyununda baş nazirin müavinləri səviyyəsində onlar ilk növbədə dəmir yolu ilə bu cür əlaqəni bərpa etmək barədə razılığa gəliblər: bu barədə razılığa gəlinib, bunu prezident Putin İrəvanda səfərdə olarkən, Paşinyanla ayrıca KTMT sammiti çərçivəsində müzakirə edib. Yaxşı xatırlayıram ki, hər şey çox müsbət qarşılandı, amma sonra nəsə oldu. Təbii ki, başa düşürük ki, əldə olunmuş razılaşmalardan belə geri çəkilmə nadir hal deyil və bu razılaşmaların kağız üzərində tamamlanmasına nəyin mane olduğundan, Azərbaycanla Naxçıvan arasında nəqliyyatın açılması prinsiplərindən xəbərsizəm. Yaxşı bilirik ki, qərbli dostların “yaxşı” məsləhətləri Cənubi Qafqazda həmişə mövcuddur və bu məsləhət bəzən prosesin bu və ya digər iştirakçısı tərəfindən qəbul edilir”.
Bununla belə o, Zəngəzur dəhlzinin bərpasına alternativin olmadığını vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, bu marşrutun hələ də açılmamasının səbəbi İrəvanın mövqeyindədir, kimsə bu barədə İrəvana məsləhət verir: “Avropa İttifaqı, Fransa, Almaniya və ABŞ başa düşən kimi ki, Ermənistan-Azərbaycan prosesi nəticələr verir, kommunikasiyaların açılması, sərhədlərin delimitasiyası, sülh müqaviləsinin hazırlanması ilə bağlı nəticələr var, dərhal dəvətsiz bu proseslərə daxil oldular və spoyler rolunu oynadılar. Düşünürəm ki, 2020-2022-ci illərdə imzalanan bu üçtərəfli razılaşmaların qiymətləndirilməsinin vacibliyindən utanmaq lazım deyil. Ermənistan üçün Zəngəzur vilayətindən keçməklə marşrutun açılması kimi belə bir praktik, sərfəli bir şeyin hələ də kağız üzərində qalması çox kədərlidir. Nəqliyyat marşrutunun açılmasını həyata keçirməkdə çətinlik çəkən məhz Ermənistandır. Marşrut boyu təhlükəsizliyin təmin edilməsi ilə bağlı yeni tələblər irəli sürən də Ermənistandır. rmənistanın suveren ərazisindən keçən marşrut Rusiya Federasiyası FTX-nın sərhəd xidmətinin nəzarəti altında olmalıdır. İndi Ermənistan bunu istəmir. Halbuki, Azərbaycandan Ermənistana girişdə və Ermənistandan çıxışda nəzarət prosedurları da razılaşdırılıb”.
Beləliklə, bu açıqlamalardan göründüyü kimi, Rusiya Zəngəzur dəhlzinin açılmasını və üçtərəfli razılqda təsbit edildiyi kimi nəzarətin də məhz Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhəd qoşunları tərəfindən həyata keçirilməsini istəyir. Əslində, bu məsələdə Kremllə Bakının mövqeləri üst-üstə düşür. Qeyd edək ki, bu günlərdə Prezident İlham Əliyev yerli televiziya kanallarına müsahibəsində sözügedən məsələyə geniş toxunub. Dövlət başçısı qeyd edib ki, Ermənistan Zəngilanla Ordubad arasındakı ərazidə maneəsiz keçid verməlidir: “Bu onların öhdəliyidir. Mən artıq demişəm, bir daha demək istəyirəm, Azərbaycandan Azərbaycana gedən yüklər, vətəndaşlar və avtonəqliyyat vasitələri heç bir yoxlamadan keçmədən, gömrük inzibatçılığına cəlb edilmədən sərbəst keçməlidirlər. O ki qaldı, digər ölkələrin yüklərinə, əgər, məsələn, Orta Asiyadan Türkiyəyə bir yük Ermənistan ərazisindən göndərilirsə və hətta Azərbaycandan Türkiyəyə hansısa bir yük göndərilirsə, təbii ki, bütün gömrük rüsumları da ödənilməlidir. Yəni bu çox ədalətli mövqedir. Bir məsələ də önəmlidir, bu yolun təhlükəsizliyi. Çünki mən dəfələrlə Ermənistan rəhbərliyinə demişəm ki, Ermənistanın qarantiyaları bizə kifayət deyil. 10 noyabr bəyanatında göstərilmişdi ki, Rusiya sərhədçiləri 42-43 kilometr ərazidə təhlükəsizliyi və nəzarəti həyata keçirirlər və bu öhdəlik yerinə yetirilməlidir. Ermənistan isə bundan indi boyun qaçırmaq istəyir. Halbuki, bu da məntiqli deyil. Çünki Rusiya sərhədçiləri Ermənistanın, İrəvanın aeroportundadırlar, Ermənistan-İran, Ermənistan-Türkiyə sərhədindədirlər. Niyə orada onlar qala bilərlər, amma burada qala bilməzlər? Sadəcə olaraq, bu bir bəhanədir ki, bu yol açılmasın”. Bununla yanaşı, Prezident onu da qeyd edib ki, məsələ ilə bağlı gərginlik yaratmağa çalışan Ermənistanın havadarı Fransadır. Ekspertlər isə bildirir ki, Fransa belə yanaşma ilə Ermənistanın özünü təhlükəyə atır. Halbuki, İrəvan 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli bəyanatın müddəalarından biri olan Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsini də öhdəlik kimi öz üzərinə götürüb. Həmin bəyanatda da qeyd olunur ki, maneəsiz hərəkət Ermənistan tərəfindən təmin edilməlidir. İranın isə Azərbaycan qarşısında belə bir öhdəliyi yoxdur. İrəvan onu da unutmamalıdır ki, Zəngəzur dəhlizi açılmasa, Türkiyənin Ermənistanla sərhədlərini açması mümkün deyil. Türkiyə ilə Azərbaycan bu məsələdə birgə məsləhətləşir və qərarlar qəbul edirlər. Türkiyənin Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı məsələdə birbaşa iştirakını şərtləndirən hüquqi baza isə rəsmi Bakı və Ankara arasında 16 iyun 2021-ci il tarixində imzalanan “Şuşa bəyannaməsi”dir. Tərəflər razılaşmada bəyan ediblər ki, “Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan arasında dəhlizin (Zəngəzur dəhlizi) açılması və həmin dəhlizin davamı kimi Naxçıvan-Qars dəmir yolunun tikintisi iki ölkə arasında nəqliyyat-kommunikasiya əlaqələrinin intensivləşməsinə töhfə verəcək”. İndi bu vəziyyətdə Azərbaycan, Türkiyə və Rusiya kimi regional oyunçuların mövqeyi qarşısında Ermənistanın Zəngəzur dəhlizinin açılmasına müqaviməti sadəcə mümkünsüzdür. Hətta Fransa onun yanında olsa belə.
Tahir TAĞIYEV
