Bahalaşma yenə də ərzaqdan başladı.... amma...
Dövlət Statistika Komitəsi (DSK) tərəfindən aparılan hesablamalara əsasən, ötən il Azərbaycanda pərakəndə ticarət şəbəkəsində istehlakçılara 59 milyard manatlıq, o cümlədən 33 milyard manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 26 milyard manatlıq qeyri-ərzaq malları satılıb.
2022-ci illə müqayisədə pərakəndə ticarət dövriyyəsi real ifadədə 3,7 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 2,5 faiz, qeyri-ərzaq malları üzrə 5,2 faiz artıb.
Açıqlanan rəqəmlərdən bəlli olur ki, Azərbaycanda toplam pərakəndə ticarət dövriyyəsində ciddi artım var. Belə ki, 2022-ci ildə bu göstərici 52.2 milyard manat təşkil edib. Amma ötən il ərzində əhalinin xərcləri 6.8 milyard manat və ya 13 faiz çoxalıb. Həcm baxımından 13 faizlik artım olsa da, pərakəndə ticarət dövriyyəsi, əsində inflyasiyanın təsiri nəzərə alınsa, 3.1 faiz artıb. Başqa sözlə, inflyasiya üzündən eyni miqdarda məhsul alışına daha çox pul xərclənib. DSK-nın rəqəmlərinə görə, ötən il Azərbaycanda inflyasiya 8.8 faiz olub. Əhalinin xərclərində daha çox yer tutan qida məhsulları üzrə qeydə alınan inflyasiya nisbətən daha yüksək – 9.8 faizdir. Ölkədə inflyasiya iki ildən sonra birrəqəmli həddə enib. Amma unutmaq olmaz ki, inflyasiyanın indiki səviyyəsi də normaldan yüksəkdir. Əhalinin ərzaq xərclərinin 50 faizə yaxın artması bunun əsas göstəricisidir. Üstəlik, Statistika Komitəsinin tədqiqatları göstərir ki, gəlir səviyyəsi daha aşağı olan ailələrin ərzaqa xərclədiyi pullar və həmin əhali qrupunun hiss etdiyi inflyasiya səviyyəsi ölkədə orta göstəricidən yüksəkdir. Ayrı-ayrı ərzaq məhsullarından daha çox artım yumru düyünün, təzə balığın, pasterizə olunmamış üzlü südün, yumurtanın, zeytun yağının, narın, naringinin, üzümün, heyvanın, xurmanın, almanın, bananın, qozun, fındığın, xiyarın, pomidorun, sarımsağın, soğanın, balqabağın, limonadın, azalma isə əsasən qarabaşaq və manna yarmasının, çörəyin, mal və qoyun ətinin, kəsmiyin, süfrə marqarininin, qarğıdalı və günəbaxan yağlarının, portağalın, limonun, kələmin, yerkökünün, çuğundurun, kartofun, şəkər tozunun qiymətlərində müşahidə olunub. Digər ərzaq məhsullarının qiymətlərində ciddi dəyişiklik baş verməyib. Rəsmi rəqəmlərə görə, 2023-cü ildə pərakəndə ticarətdə əhalinin bir nəfəri orta hesabla ayda 484 manat xərcləyib. Aylıq adambaşına düşən ərzaq məhsulları alışı isə 271 manat olub. DSK-nın açıqladığı bilgilərdən aydın olur ki, Azərbaycanda əhalinin xərclərində əsas pay, hər zaman olduğu kimi, qida xərcləri ilə bağlıdır. Ötən il əhalinin pərakəndə ticarət xərclərinin 51.6 faizini ərzaq məhsullarına çəkilən xərc tutub. Bu rəqəm 2022-ci ildə də 51.6 faiz idi. Ancaq inflyasiyanın kəskinləşməsindən öncə - 2021-ci ildə qida xərclərinin toplam xərclərdəki payı nisbətən daha aşağı – 49.2 faiz olub. “Azadlıq” radiosu isə belə bir məqaam diqqət edi rki, tütün və içki məhsulları da nəzərə alınsa, ərzaq xərcləri Azərbaycanda əhalinin toplam xərclərinin 56 faizinə yüksəlir.
Onu da qeyd edək ki, ərzaq xərclərinə inflyasiyanın təsiri tədricən azalır. Belə ki, 2022-ci ildə Azərbaycanda qida məhsulları üzrə inflyasiya 20 faizi aşmışdı. Həmin illə bağlı açıqlanan istehlak səbəti göstəricilərindən bilinir ki, əhali 2021-ci illə müqayisədə, fiziki həcm olaraq, 2.5 faiz çox məhsul alıb və bu artıma baxmayaraq, ərzaq məhsulları üçün ödənişlər 22.3 faiz artım göstərib. Ərzaqdan sonra əhalinin toplam xərclərində ən çox paya sahib ikinci istiqamət toxuculuq məhsulları, geim və ayaqqabıdır. Pərakəndə ticarət dövriyyəsində belə məhsulların payı 14.3 faiz olub. 2022-ci ildə bu rəqəm 14.1 faiz idi. Deməli, əhalinin geyimlə bağlı xərclərinin toplam xərclərdəki payında önəmli dəyişiklik baş verməyib. Ancaq o da var ki, DSK ötən il Azərbaycanda geyim istehsalının 15 faiz azaldığını qeydə alıb. Belə azalma ortamında pərakəndə ticarətdə geyimlə bağlı xərclərin azalmaması onu göstərir ki, daxili istehsaldakı azalma daha çox idxal edilən geyim məhsullarına yönəlmədən qaynaqlanır. Xatırladaq ki, son illər ölkə əhalisi geyimi daha çox Türkiyədə yerləşən elektron ticarət platformalarından almağa başlayıb. Bunun əsas səbəbi yerli məhsulların həm qiymət, həm də keyfiyyət baxımından xarici məhsullarla rəqabətdə uduzmasıdır. Ötən il əhali toxuculuq məhsullarına, geyim və ayaqqabıya toplam 8.4 milyard manat xərcləyib. Pərakəndə ticarət döviyyəsində özəlliklə əczaçılıq məhsulları və tibbi gərəklərlə bağlı xərclər diqqət çəkir. Belə ki, 2022-ci ildə Azərbaycan əhalisi bu istiqamətdə 1.1 milyard manat xərclədiyi halda, ötən il xərclərini 1.3 milyard manata yüksəldib. Başqa sözlə, xərcləri təxminən 200 milyon manata yaxın artıb. Maraqlıdır ki, 2023-cü ildə əhalinin əldə etdiyi tibbi məhsullar gerçək ifadədə 4.8 faiz azalıb, yəni ötən il əhali dərmana 200 milyon manat daha çox pul xərcləsə dəb, 4.8 faiz daha az dərman alıb. Bunlarla yanaşı, avtomobil yanacağına xərclənən vəsaitin əhalinin toplam xərclərindəki payı 5.2 faiz, elektrik malları və mebelə xərclənən vəsaitin payı 4.4 faiz, kompüter, telekommunikasiya avadanlıqları və çap məhsullarına xərclənən vəsaitin payı isə 1.1 faiz olub. Bu istiqamətlərin toplam xərclərdə payı öncəki illə müqayisədə önəmli ölçüdə dəyişməyib. Beləliklə, inflyasiyaya daha çox ərzaq məhsulları yol açır. Elə bu fonda Nazirlər Kabineti “İdxal mallarını yerli istehsal (emal) malları ilə əvəz edəcək qida (ərzaq) məhsullarının siyahısı”nı təsdiq edib. Qərara əsasən, siyahıya süfrə zeytunu, eləcə də suxarı və peçenyelər; konservləşdirilmiş təzə pirojnalar və şirniyyatlar, makaron, əriştə, kuskus və oxşar un məmulatları və kakao, şokolad və şəkərli şirniyyat məmulatları daxildir. Hesab edilir ki, bu qəbildən olan hallar idxal inflyasiyasını azaldacaq. Bu da ümumi qiymət artımının enməsinə gətirib çıxaracaq.
Ramil QULİYEV
