İqtisadiyyatımızda sahibkarlığın payı nə qədərdir...
Sahibkarlığın inkişafı əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsi və iqtisadi səmərəliliyin artırılması üçün əsas amillərdən biridir. Biznes mühitinin yaxşılaşdırılması və sahibkarlıq sektorunun yüksək keyfiyyətlə inkişafına şərait yaradılması məqsədilə normativ hüquqi aktların təkmilləşdirilməsi, digər zəruri işlərin görülməsi istiqamətində ölkəmizdə mütəmadi olaraq işlər aparılır.
Azərbaycan üçün yeni inkişaf modelinin formalaşması kontekstində əsas prioritetlərdən biri açıq və özünü təmin edən bazar iqtisadiyyatının yaradılmasıdır ki, burada sahibkarlığın inkişafı əsas hərəkətverici amillərdən biridir. Elə bu səbəbdəndir ki, ölkədə sahibkarların iqtisadiyyatda xüsusi çəkisi davamlı olaraq artır.
Sahibkar həm dövlət, həm də vətəndaş cəmiyyəti üçün sabitliyin dayağıdır
Azərbaycan o yanaşmanı qəbul edi rki, davamlı iqtisadi inkişafın əsas amillərindən biri sahibkarlıq fəaliyyətidir. Bundan başqa, sahibkar həm dövlət, həm də vətəndaş cəmiyyəti üçün sabitliyin dayağıdır. Biznesin innovativ formalarını təklif etməyə qadir bir şəxs kimi sahibkarın yaradıcı potensialının əhəmiyyətini qiymətləndirməmək mümkün deyil.
Azad sahibkarlıq və ya azad bazar bazar qiymətləri, məhsulları və xidmətləri müəyyən edən əsas gücdür. Biznes və xidmətlər ölkmizdə dövlət nəzarətindən azaddır. Alternativ olaraq, azad sahibkarlıq kommersiya fəaliyyətinin ilk növbədə özəl tədbirlərlə tənzimləndiyi ideoloji və ya hüquqi sistemə istinad edə bilər. Prinsipcə və praktikada azad bazarlar xüsusi mülkiyyət hüquqları, könüllü müqavilələr və bazarda mal və xidmətlər üçün rəqabətli tenderlərlə müəyyən edilir. Bu struktur ictimai mülkiyyətdən, məcburi fəaliyyətdən, mal və xidmətlərin sabit və ya nəzarət edilən paylanmasından fərqlənir. Sahibkarlıq fəaliyyəti vətəndaşların mənfəət və ya şəxsi gəlir əldə etməyə yönəlmiş və öz adından, öz riski altında və öz əmlak məsuliyyəti altında həyata keçirilən müstəqil, təşəbbüskar fəaliyyətidir. Sahibkarlıq fəaliyyəti həm fərdi əmək fəaliyyəti formasında, həm də müəssisələrin müxtəlif təşkilati-hüquqi formalarında həyata keçirilə bilər. Bu konsepsiyanı təhlil edərkən aşağıdakı xüsusiyyətləri müəyyən etmək olar: 1. Müstəqillik əlaməti - heç kim heç kəsi bu fəaliyyətlə məşğul olmağa məcbur edə bilməz. 2. Öz qabiliyyətlərini reallaşdırmağa, başqa fərdlərin və cəmiyyətin ehtiyaclarını ödəməyə yönəlmiş təşəbbüs əlaməti. 3. Bu, birdəfəlik əməliyyat deyil, qanuni yolla sistemli şəkildə mənfəət əldə etməyə yönəlmiş prosesdir. 4. Mənfəət əldə etmək məqsədi ilə fəaliyyət göstərmək. Hər bir əmlak sahibininmənafeyi naminə ona sərbəst sərəncam vermək hüququ var. Sahibkarlıq fəaliyyətinin növbəti, beşinci əlaməti onun şəxsin öz əmlak məsuliyyəti altında həyata keçirməsidir. Sahibkarlığın növləri də fərqlidir və bunu aşağıdakı kimi göstərməkolar: 1. Sənaye sahibkarlığı – əmtəə, xidmət, informasiya istehsal edir. 2. Kommersiya sahibkarlığı məhsul istehsalı ilə bağlı olmayan əmtəə və xidmətlərin yenidən satılmasıdır. 3. Maliyyə sahibkarlığı kommersiya sahibkarlığının bir növüdür. Alqı-satqı obyekti pul, valyuta, qiymətli kağızlardır. 4. Vasitəçi sahibkarlıq - qarşılıqlı sövdələşmədə maraqlı tərəfləri birləşdirən fəaliyyətlərdə özünü göstərir. 5. Sığorta sahibkarlığı maliyyə sahibkarlığının xüsusi formasıdır və bu, o deməkdir ki, sahibkar yalnız sığorta hadisəsi baş verdikdə qaytarılan sığorta haqqı alır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində sahibkarlıq ümumi iqtisadi, resurs, yaradıcı axtarış , sosial, təşkilati funksiyaları yerinə yetirir. Azərbaycanda bütün bu növ sahibkarlıq üçün münbit şərait yaradılıb.
Regionlarda sahibkarlığın inkişafı dinamik vüsət alır
Sahibkarlığın ən mühüm funksiyası resursdur. Sahibkarlığın inkişafı həm təkrar istehsal olunan, həm də məhdud resurslardan səmərəli istifadəni nəzərdə tutur və resurslar dedikdə bütün maddi və qeyri-maddi şərait, istehsal amilləri başa düşülür. Bunlar ilk növbədə əmək ehtiyatları, torpaq və təbii sərvətlər, bütün istehsal vasitələri və elmi nailiyyətlər, sahibkarlıq istedadlarıdır.
Yenə Azərbaycan nümunəsində qeyd edilənlərin uğurlu nümunəsini görmək olar. O da təqdirəlayiq haldır ki, qeyd edilənlərin konkret nümunələrinə regionlarda getdikcə özünü daha qabarıq büruzə verir. Məsələn, Lənkəran rayonuna səfəri çərçivəsində prezident İlham Əliyev “Lenk Fruit” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin Separadi kəndində yeni salınmış sitrus bağında yaradılan şəraitlə tanış olmasoı fonunda qeyd edilənlərin nümunəsini görmək olar. Ümumi dəyəri 10,7 milyon manat olan layihə üçün Sahibkarlığın İnkişafı Fondu tərəfindən müəssisəyə 1 milyon manat güzəştli kredit və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyi tərəfindən 148 min manat faizsiz kredit verilib. Bundan başqa, sitrus bağında respublikada ilk dəfə olaraq qış aylarında şaxtanın temperaturunu normal dərəcəyə salan, dəyəri 2,2 milyon ABŞ dolları olan 15 ədəd xüsusi avadanlıq quraşdırılıb. Bir avadanlıq 9 hektar ərazini şaxtadan qoruyur. Növbəti illərdə daha 5 ədəd belə avadanlığın quraşdırılması nəzərdə tutulub. İstehsal olunan meyvələr ölkə bazarlarında satılmaqla yanaşı, Rusiyaya da ixrac edilir. Gələcəkdə təsərrüfatın daha da genişləndirilməsi, o cümlədən dağətəyi ərazilərdə terras əkin sxemləri ilə sitrus sahələrinin yaradılması üçün hazırlıq işləri aparılır. Hazırda təsərrüfatda 140 nəfər işlə təmin olunub. Lənkəranda “Laran” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin qənnadı məhsullarının istehsalı müəssisəsi də sahibkarlığın daha bir uğurlu nümunəsidir. Ümumi dəyəri 5 milyon manat olan layihənin həyata keçirilməsinə dövlət dəstəyi olaraq Sahibkarlığın İnkişafı Fondu 1,2 milyon manat güzəştli kredit ayırıb. İllik istehsal gücü natura ifadəsində 2000-2500 ton olan müəssisədə 5 növdə və 56 çeşiddə, o cümlədən karamel, lokum, şokoladlı lokum, marmelad, şokoladlı marmelad istehsal edilir. Burada quraşdırılan avadanlıq Braziliya, Türkiyə, Çin və Rusiya istehsalıdır. Müəssisədə istehsal edilən məhsullar daxili bazarla yanaşı, Rusiya, İsrail, Özbəkistan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Moldova və İraqa da ixrac olunur.
Hazırda müəssisədə 120 nəfər çalışır. Bütün bunlar ölkəmizdə sahibkarlığın inkişafının çoxsaylı nümunələrinin az bir hissəsidir. Ümumiyyətlə, sahibkarlığın ölkə iqtisadiyyatında xüsusi çəkisi sürətlə artır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
