Ermənistan özünü "Zəngəzur tunelinə" soxdu və arqumentsiz qaldı...
Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı tələbləri və qətiyyətli mövqeyi Ermənistanda yenidən şok effektinə səbəb olub. Erməni politoloq Armen Baqdasaryan bildirib ki, Bakının “Azərbaycandan Azərbaycana yol prinsipi” əslində eksterritorial yol tələbidir:
“Üstəlik, təhlükə ondan ibarətdir ki, onlar anklavlar məsələsində də eyni mexanizmi tələb edirlər – həmin 3 anklavla birləşdirən yollara da Ermənistan tərəfindən nəzarət olunmamasını”.
O xatırladıb ki, Azərbaycanın eksklavları yollarla birlikdə qaytarılarsa, Ermənistanın şimalda Gürcüstana, cənubda İrana gedən yolları tam şəkildə Bakının nəzarətinə keçəcək. Ermənistan parlamentinin “Hayastan” fraksiyasının rəhbəri, ölkənin sabiq müdafiə naziri Seyran Ohanyan da qeyd edir ki, Bakı dəhliz məsələsində istəyinə nail olacaq: “Azərbaycan bunlar fonunda ordusunu gücləndirmək üçün hər şeyi edir, ölkəmizin rəhbərliyi isə silahlara nəzarət mexanizmindən danışır”. Zəngəzur dəhlizi və infrastrukturun açılması məsələsinə toxunan Ermənistanın sabiq müdafiə naziri deyib: “Mən həmişə demişəm ki, Zəngəzur yolunun açılması bizə heç nə verməyəcək, həmkarlarımız hesablama aparıblar, heç nə verməyəcək. Əksinə, Ermənistanın suveren ərazisinə iki istiqamətdən təzyiqlər olacaq. Birincisi iqtisadi təzyiqlər, ikincisi isə demoqrafik mənzərənin dəyişməsi olacaq. Qonşularımız Zəngəzuru doldurmağa gələcəklər, sonra iqtisadi təzyiqlər olacaq. Biz bunun bariz nümunəsini Sovetlər İttifaqı dövründə gördük, onların öz əhalilərini hansı sürətlə artırdıqlarını gördük”. Amma Azərbaycan ən yüksək səviyyədə bəyan edir ki, Ermənistanın narahatlığına əsas yoxdur. Bu xüsusda Cənubi Qafqaz Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Fərhad Məmmədov da olduqca maraqlı məqamalara toxunur. Onun sözlərinə görə, prezident İlham Əliyev yerli kanallara sonuncu müsahibəsində Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı Azərbaycan tərəfinin şərtlərinin nədən ibarət olduğunu açıq-aydın bəyan etdi: “Dövlət başçısının da qeyd etdiyi kimi, Azərbaycandan Azərbaycana gedən yüklər, vətəndaşlar və avtonəqliyyat vasitələri ilə bağlı heç bir yoxlanış həyata keçirilməməlidir. Əgər Ermənistan bu şərtləri qəbul etməsə, bölgədə hər hansı digər nəqliyyat-kommunikasiya xətti də açılmayacaq. Ermənistan tərəfi də məntiqlə Ermənistandan Ermənistana, yəni İrəvandan Mehriyə Naxçıvan vasitəsilə dəmir yollarından istifadə məsələsi təklif edə bilər. Əgər Ermənistan belə bir təkliflə çıxış etsə, bu, ikitərəfli danışıqlarda müzakirəyə çıxarılacaq məqamlardan biri ola bilər”. Ekspert bildirir ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bu günlərdə etdiyi çıxışında İranın Azərbaycan üçün hansı şərtləri tətbiq edəcəksə, Ermənistanın da həmin şərtləri Azərbaycana tətbiq etməyə hazır olduğunu söyləyib: “Paşinyan bununla bütün bu illər ərzində Azərbaycanın Naxçıvanla quru yolla İran vasitəsilə nəqliyyat kommunikasiyasını həyata keçirdiyinə eyham vurub. İran tərəfi də bu məsələdə Azərbaycana hər hansı xüsusi şərtlər tətbiq etməyib. Biz Araz çayının cənubundan İran ərazisindən keçən tərəfdən çəkilən nəqliyyat xətlərinin hansı şərtlərlə fəaliyyət göstərəcəyindən məlumatlı deyilik. Çünki bu nəqliyyat xətlərinin çəkilməsi ətrafında hansı danışıqların həyata keçirildiyi barədə ictimaiyyətə hansısa məlumat verilməyib”. O qeyd edib ki, Ermənistan “sülh qovşağı” təklifini irəli sürərək Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsindən, yəni öz ərazisindən kommunikasiyaların nəzarətsiz və yaxud yoxlanış həyata keçirilmədən keçməsi məsələsindən boyun qaçırmağa çalışır: “Ancaq Ermənistan nəzərə almalıdır ki, o artıq İkinci Qarabağ müharibəsində uduzub. İrəvan 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli bəyanatın müddəalarından biri olan Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsini də öhdəlik kimi öz üzərinə götürüb. Həmin bəyanatda da qeyd olunur ki, maneəsiz hərəkət Ermənistan tərəfindən təmin edilməlidir. İranın isə Azərbaycan qarşısında belə bir öhdəliyi yoxdur”. F.Məmmədov deyib ki, Nikol Paşinyan üçtərəfli bəyanatın işlək olmadığını bildirsə də, faktiki olaraq bu bəyanat mövcuddur və Ermənistan tərəfi öhdəliklərini yerinə yetirməlidir: “Tərəflərin heç biri bəyanatdan imzasını geri götürməyib və Azərbaycanın Ermənistandan tələbləri də olduğu kimi qalmaqdadır. Onu da qeyd edim ki, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı ziddiyyətlər əsasən Rusiya və Ermənistan müstəvisində cərəyan edir. Çünki Ermənistan öz ərazisində Rusiyaya əlavə funksiyalar vermək niyyətində deyil. Üçtərəfli bəyanata görə, Rusiya Federasiyasının sülhməramlı kontingentinin Qarabağda qalma müddəti 5 il üçün nəzərdə tutulub və bu müddət 2025-ci ildə başa çatır. Əgər sülhməramlıların yenidən bölgədə qalması ilə bağlı qərar olmazsa, 2025-ci ildən sonra Zəngəzur dəhlizinin tikintisinə başlanılması ilə bağlı qərar verilə bilər. Hesab edirəm ki, Ermənistan Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı 2025-ci ili gözləyir. Bundan sonra dəhlizin tikintisi 3 il müddətinə reallaşa bilər və təxminən 2028-ci ildə başa çatar. Şübhəsiz ki, bütün bunların həyata keçməsi üçün, ilk növbədə, siyasi qərar verilməlidir”.
Qeyd edək ki, Türkiyənin nəqliyyat və infrastruktur naziri Abdulkadir Uraloğlu ölkəsini türk dünyası ilə birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizi layihəsinin 2028-ci ildə həyata keçirilə biləcəyini bildirib. Nazir deyib ki, qarşıdakı 5 ildə dəhlizlə bağlı işlər davam edəcək: “Son vaxtlar bu məsələdə Ermənistandan da müsbət mesajlar var. Dəhlizin 43 kilometrlik hissəsi Ermənistan ərazisindədir. Oranın planlaşdırılması da başa çatanda məsələ həllini tapmış olacaq. Beləliklə, biz türk dünyasına daha rahat çata biləcəyik”. Bu dəhlizin açılması həm siyasi, həm iqtisadi, həm də təhlükəsizlik baxımından əhəmiyyətlidir. Xatırladaq ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev yanvarın 10-da deyib ki, Naxçıvana dəhliz verilməyəcəyi təqdirdə Ermənistanla sərhəd açılmayacaq. Amma dövlət başçısı Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı müharibə ehtimalını istisna edib. Rəsmi İrəvan isə Naxçıvana yol verməyə hazır olduğunu və bunun dəhliz statusu ilə edilməməsi gərəkdiyini bildirib.
Samirə SƏFƏROVA
