Azərbaycan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı Ermənistanı dalana dirədi...
Bugünə kimi Ermənistan hələ də 2020-ci il 10 noyabr üçtərəfli bəyanatından irəli gələn əsas öhdəliklərindən birini yerinə yetirmir. Söhbət Zəngəzur dəhlizindən gedir.
Qeyd edək ki, bu məsələyə prezident İlham Əliyev yerli televiziya kanallarına müsahibəsində geniş şəkildə toxunub. Bu xüsusda dövlət başçısı qeyd edib: “Ermənistan, bildiyiniz kimi, 10 noyabr üçtərəfli bəyanatının bir müddəasını yerinə yetirmir və faktiki olaraq, öz öhdəliyinə laqeyd yanaşır... Onu da bildirməliyəm ki, Zəngəzur dəhlizi sözü onları çox qıcıqlandırır və mən deyəndə ki, axı dəhliz hər hansı bir ölkənin suverenliyini şübhə altına almır, - Şimal-Cənub dəhlizi var, Azərbaycan ərazisindən keçir. Bu o demək deyil ki, bizim suverenliyimiz burada şübhə altına düşür. Şərq-Qərb dəhlizi var, - amma nədənsə Ermənistanda bu dəhliz sözünə münasibət bir az fərqlidir. Ona görə bu erməni yol kəsişməsi, ya yolayırıcı, ondan sonra bunu “sülh yol kəsişməsi” adlandırmışlar. Amma faktiki olaraq bu, piar aksiyadan başqa bir şey deyil. Onlar, ilk növbədə, Zəngilanla Ordubad arasındakı ərazidə bizə maneəsiz keçid verməlidirlər. Bu, onların öhdəliyidir. Mən artıq demişəm, bir daha demək istəyirəm, Azərbaycandan Azərbaycana gedən yüklər, vətəndaşlar və avtonəqliyyat vasitələri heç bir yoxlamadan keçmədən, gömrük inzibatçılığına cəlb edilmədən sərbəst keçməlidirlər... Bir məsələ də önəmlidir, bu yolun təhlükəsizliyi. Çünki mən dəfələrlə Ermənistan rəhbərliyinə demişəm ki, Ermənistanın qarantiyaları bizə kifayət deyil. 10 noyabr bəyanatında göstərilmişdi ki, Rusiya sərhədçiləri 42-43 kilometr ərazidə təhlükəsizliyi və nəzarəti həyata keçirirlər və bu öhdəlik yerinə yetirilməlidir. Ermənistan isə bundan indi boyun qaçırmaq istəyir. Halbuki bu da məntiqli deyil. Çünki Rusiya sərhədçiləri Ermənistanın, İrəvanın aeroportundadırlar, Ermənistan-İran, Ermənistan-Türkiyə sərhədindədirlər. Niyə orada onlar qala bilərlər, amma burada qala bilməzlər? Sadəcə olaraq, bu, bir bəhanədir ki, bu yol açılmasın”. Beləliklə, Azərbaycan dəhliz məsələsi ilə bağlı İrəvanı fakt qarşısında qoyur. Amma belə görünür ki, Ermənistan burada yenə qeyri-adekvat mövqe sərgiləməkdə davam etmək niyyətindədir. Bunu baş nazir Nikol Paşinyanın Yeni Bəyaziddə “Vətəndaş müqaviləsi” partiyasının təşəbbüs qrupunun iclasında çıxışı zamanı səsləndirdiyi fikirlər də təsdiq edir: “Əslində, üçtərəfli bəyanatın iki tərəfi - Azərbaycan və Rusiya imzalanan andan 2023-cü ilin sentyabrına qədər sənədin artıq onlar üçün mövcud olmadığını göstərdilər. Rusiya Federasiyası və Azərbaycanın iştirakı ilə Qarabağda baş vermiş aksiyalar göstərdi ki, bu sənəd artıq onlar üçün mövcud deyil. Bu sənədin üçtərəfli sazişin iki tərəfi üçün artıq mövcud olmaması ola bilməz. Bu bəyanat üçüncü tərəf üçün mövcud olmağa davam edəcək”. Paşinyanın iddiasına görə, Azərbaycan tərəfdən deyirlər ki, noyabrın 10-da imzalanan üçtərəfli bəyannamədə Zəngəzur dəhlizi müəyyən edilib və Rusiya Federasiyası bu yolların təhlükəsizliyini təmin etməlidir: “10 noyabr bəyanatında bu, ümumiyyətlə yoxdur, heç yerdə yazılmayıb ki, Rusiya Ermənistanın hər hansı ərazisində kommunikasiyaların təhlükəsizliyini təmin etməlidir, əksinə, yazılıb ki, Ermənistan Respublikası öz ərazisində təhlükəsizliyə zəmanət verir. Və bu da ağlabatandır, başqa kim təmin etməlidir ki?” Paşinyan iddia edib ki, Azərbaycan 3 ildir 10 noyabr bəyanatına istinad edərək, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı danışıqları inkişaf etdirir: “10 noyabr tarixli üçtərəfli bəyanatda Zəngəzur dəhlizi ifadəsini tapana pul mükafatı vəd edirəm. Təəssüf ki, heç kim bu mükafatı ala bilməz, çünki üçtərəfli bəyanatda belə bir ifadə yoxdur”. Amma faktdır ki, Paşinyan ənənəvi olaraq Zəngəzur dəhlizi ifadəsinin bəyanatda yazılmamasından sui-istifadə edir. Halbuki, 10 noyabr 2020-ci il bəyanatının 9-cu bəndində göstərilir: “Ermənistan Respublikası vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətinin təşkili məqsədilə Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları və Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqəsinin təhlükəsizliyinə zəmanət verir. Nəqliyyat əlaqəsi üzrə nəzarəti Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhəd xidmətinin orqanları həyata keçirir. Tərəflərin razılığı əsasında Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşası təmin ediləcək”.
Beləliklə, birbaşa ad çəkilməsə də, sənəddə Zəngəzur dəhlizi təsbit edilib və o da göstərilib ki, nəzarəti Rusiya sərhədçiləri həyata keçirməlidir. Amma Ermənistan buna və götürdüyü öhdəliyə qarşı çıxır. Bu, sülh müqaviləsinə də əngəl yaradır. Ümumiyyətlə, ötən müddətdə Ermənistan və havadarları, məsələn, Fransa dəhlizin açılmasına hər vəchlə mane olmağa çalışıb, hətta bu məsələ ilə bağlı Azərbaycana iftira atmaqdan belə çəkinməyib. Məsələn, İrəvanın mənafeyini müdafiə edən bəzi dövlətlər, guya bu yol açılmasa, ölkəmizi güc tətbiq edərək məqsədini reallaşdırmaq istəyində olmasında ittiham ediblər. Halbuki bu, cəfəng bir ittihamdır. İndi də Ermənistanda Zəngəzur dəhlizinin açılmasından narahat olan qüvvələr müxtəlif bəyanatlar verir və bunun mümkünsüzlüyünü vurğulayırlar. Bununla belə, 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi və 2023-cü ildə birgünlük antiterror əməliyyatları nəticəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam təmin etməsi, sözsüz ki, həm də Zəngəzur dəhlizi məsələsinə töhfə oldu. Əlbəttə, İrəvan Zəngəzur dəhlizinin açılmasına birdən-birə razı olmayacaq. Ermənistan prosesi mümkün qədər uzatmağa çalışacaq. Həmçinin, rəsmi Tehran da bunda maraqlıdır. Bununla belə, sözsüz ki, Zəngəzur dəhlizi açılacaq. Düzdür, Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycan hissəsində dəmir yolu və avtomobil yolunun tikintisi sürətlə davam etsə də, Ermənistan bu layihə ilə bağlı heç bir addım atmayıb. Ermənistanla razılaşma olmadığından, Azərbaycan da alternativ yollar üzərində işləyir. İran ərazisi artıq nəzərdə tutulan dəhlizin cənubunda, yaxınlıqda yerləşdiyi üçün Azərbaycan İran hökuməti ilə ölkəni İran ərazisindən Naxçıvana birləşdirən avtomobil və dəmir yollarının çəkilməsi ilə bağlı razılıq əldə edib. İki ölkə arasında imzalanan müqavilələrə əsasən, Araz üzərindən avtomobil və dəmir yolları üçün körpülər tikiləcək - İran üzərindən Naxçıvana nəqliyyatı təmin edəcək. Ermənistanla razılıq əldə olunarsa, Azərbaycanın Naxçıvana iki alternativ nəqliyyat yolu olacaq: Ermənistandan və İrandan. Beləliklə, Ermənistan dəhliz məsələsini uzadarsa dalanda qalacaq. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Ermənistanın manipulyasiya edərək Azərbaycanın əsas hissəsindən Naxçıvana təklif etdiyi marşrut tamamilə yararsız haldadır və o yolun mütəmadi işləməsi mümkün deyil. Çünki həmin marşrutun keçdiyi ərazi relyef baxımından əlverişsizdir, yol payız-qış aylarında çox vaxt bağlı olur. Bu xüsusda prezident İlham Əliyev yerli televiziya kanallarına müsahibəsində qeyd edib: “Onların Azərbaycanın əsas hissəsindən Naxçıvana gedən təklif etdiyi marşrut tamamilə yararsızdır və ilboyu o marşrutdan istifadə etmək mümkün olmayacaq. Çünki orada hava şəraiti də və relyef də çox sərtdir. Ən düzgün variant Mehri ərazisindəndir. Onsuz da sovet vaxtında oradan dəmir yolu keçirdi və avtomobil yolu da tikilirdi. Həm dəmir yolu, həm də avtomobil yolu oradan keçməlidir. Azərbaycandan Azərbaycana, dediyim kimi, heç bir yoxlama aparılmadan insanlar və yüklər keçməlidir. Əks təqdirdə, Ermənistan əbədi dalan kimi qalacaq və əgər, dediyim marşrut açılmasa, biz Ermənistanla heç bir başqa yerdə sərhədimizi açmaq fikrində deyilik. Yəni, beləliklə, onlar bundan daha çox ziyan görəcəklər, nəinki xeyir”.
Azərbaycan konkret mövqeyini iifadə edib. İndi seçim Ermənistanındır.
Samirə SƏFƏROVA
