Prezident seçkiləri ABŞ-da xaosun başlanğıcı ola bilər
ABŞ-da cari il noyabrın 5-də keçiriləcək prezident seçkiləri bu dəfə kəskin rəqabət, eyni zamanda müəyyən namizədlər üçün maneələrin yaradılması ilə müşayiət olunur. Elə bu fonda seçkilərin demokratik mühitdə olacağına indidən inam sarsılır.
Ekspertlər hesab edir ki, əsas mübarizənin indiki prezident Co Bayden və sabiq dövlət başçısı Donald Tramp arasında gedəcəyi ehtimalı daha yüksəkdir. Lakin məhkəmə yolu ilə Donald Trampa çoxsaylı əngəllər yaradılması da diqqətdən yayınmır.
Bu arada Pensilvaniya ştatında kampaniyaya başlayan prezident Co Bayden ilk çıxışında keçmiş həmkarı Donald Trampı hədəfə alıb. Bayden builki seçkilərdə rəqibi olacağı gözlənilən Trampı Amerika demokratiyası üçün böyük təhlükə adlandırıb. O, prezident seçkilərinin demokratiya üçün bir sınaq olacağını vurğulayıb: “Seçkidə demokratiya olacaq, azadlığınız seçki bülletenində olacaq”. Co Bayden seçiciləri ona səs verməyə çağırıb. Donald Tramp Ayova ştatında keçirilən mitinq zamanı bildirib ki, Co Bayden 2024-cü ilin payızında keçiriləcək prezident seçkiləri öncəsi ölkəni məhv edəcək. Tramp bunun III Dünya müharibəsinə səbəb ola biləcəyindən ehtiyat edir: “O, ölkəyə çoxlu zərər gətirib. Qalan 10 ayda nə edə biləcəyini bilirsiniz. Üçüncü Dünya müharibəsinə gələ bilər. O hələ deyir ki, biz pisik”. ABŞ-ın keçmiş prezidenti səlahiyyət müddətində Rusiya boru kəmərindən imtina etdiyini qeyd edib və siyasi qərarlarında yumşaq olmadığını vurğulayıb: “Ağıllısansa, Çini də idarə edə bilərsən, Rusiyanı da”. O, həmçinin, Ukrayna və Yaxın Şərqdə münaqişələrə yol verməyəcəyini və Koreya yarımadasındakı vəziyyəti nəzarətdə saxlaya biləcəyini təkrarlayıb. ABŞ prezidentliyinə namizəd izah edib ki, Co Baydendən fərqli olaraq, o, dünya liderləri ilə necə anlaşacağını bilir: “Putin məni bəyənib. Onunla anlaşıram. Nüvə silahı olan insanlarla ünsiyyət qurmaq yaxşıdır, elə deyilmi?”. Ayova ştatında seçicilərlə görüşən Tramp bunun ardınca Vaşinqtonda məhkəmə zalına gəlməli olub. Belə ki, vəkilləri üç hakimi onun 2020-ci il seçkilərini qanunsuz olaraq dəyişdirməyə çalışmaq ittihamlarından toxunulmazlığa malik olduğuna inandırmağa çalışır. Dinləmədən sonra jurnalistlərə açıqlama verən Tramp mühakimə olunacağı təqdirdə ölkədə qarışıqlıq olacağı barədə xəbərdarlıq edib: “Prezidentin toxunulmazlığı olmalıdır. Başqa bir şey də odur ki, mən heç bir səhv etməmişəm. Nəhayət biz qalib gəlirik”. 2024-cü ildə Respublikaçılar Partiyasının prezidentliyə namizəd olmaq üçün öndə gedən 77 yaşlı Trampın siyasi həyatında ikililik mövcuddur. O, seçki kampaniyası mitinqləri həyata keçirməklə yanaşı, dörd cinayət ittihamı üzrə görünməmiş 91 ittihamla üzləşib. 2023-cü ilin yayında Trampa qarşı bir neçə cinayət işi, o cümlədən 2021-ci ilin yanvarında Kapitoliyə hücum cəhdi, 2020-ci il seçkiləri və sabiq ABŞ prezidentinin Mar-a-Laqo malikanəsində məxfi sənədlərin qanunsuz saxlanması ilə bağlı ittiham irəli sürülüb. Siyasətçi özü bütün hallarda təqsirli olduğunu inkar edir, ona qarşı aparılan araşdırmaları hazırkı prezident Co Bayden administrasiyası tərəfindən siyasi təqib adlandırır. Tramp tərəfdarlarına xəbərdarlıq edib ki, onu bütün ittihamlar üzrə 561 il həbs gözləyir.
Trampdan bu il planlaşdırılan hər hansı bir cinayət məhkəməsində gündəlik olaraq iştirak etməsi tələb olunsa da, o, könüllü olaraq ABŞ Kapitoli binası və Ağ Evdən kənarda, Vaşinqtonun Federal Apellyasiya Məhkəməsi zalına getməyi seçib. Onun bu addımı Co Bayden və Ədliyyə Nazirliyinin xüsusi müşaviri Cek Smitin 2025-ci ilin yanvarında Ağ Evi geri almasına mane olmaq üçün siyasi intiqamla məşğul olduqlarına dair iddiasını vurğulamaq üçün açıq bir cəhddir. Smit Trampı müxtəlif yollarla qeyri-qanuni şəkildə səsverməni ləğv etmək planı hazırlamaqda, o cümlədən vitse-prezidenti Mayk Pensi Seçki Kollegiyasının səsverməsini təsdiqləmək üçün Konqres 6 yanvar 2021-ci ildə iclas keçirərkən Baydenin qələbəsini dəstəkləməkdən imtina etməyə inandırmaqda ittiham edib. Xatırladaq ki, Birləşmiş Ştatlarda prezidentlər 2020-ci ildə Baydenin 7 milyon səslə qələbə qazandığı ümumxalq səsverməsi yolu ilə seçilmir. Əksinə, ABŞ prezidentləri və onların vitse-prezidentliyə namizədləri 50 ştatda keçirilən səsvermə yolu ilə seçilir. Seçki Kollegiyasında ən çox seçici səsinə sahib olan ştatalar ən çox əhalisi olan ştatlardır. Trampın təxminən 2000 tərəfdarı üç il əvvəl Kapitoliyə girərək, polislə qarşıdurma yaradıb və Konqresin bəzi ofislərini qarət edib, Baydenin qələbəsinin Konqresdə təsdiqlənməsini gecikdirib. 1200-dən çox etirazçı həbs edilib, yüzlərlə insan artıq bir sıra cinayətlərə görə məhkum edilib. Baydenin təyin etdiyi hakimlər Mişel Çayldz və keçmiş Respublikaçı prezident Corc Buş tərəfindən təyin edilən Florens Pan iddia üzrə iş aparır. Trampın Vaşinqtondakı seçki saxtakarlığı işi martın 4-də başlayacaq. Tramp bütün işlərində məhkəmələri noyabr seçkilərinin sonuna qədər təxirə salmağa çalışır və əgər yenidən seçilsə, baş prokuroruna ona qarşı iki federal ittihamı ləğv etməyi əmr edə bilər. Elə bu fonda da mövcud ABŞ hakimiyyəti Trampın seçkilərə qatılmasını əngəlləməyə və bunu məhkəmə yolu ilə etməyə çalışır. Məhz bu da ABŞ demokratiyasına zərbə hesab olunur. Qeyd edək ki, ABŞ-da sayca 60-cı olacaq prezident və paralel olaraq ABŞ Senatı və Konqresinə seçkilər 2024-cü il noyabrın 5-də keçiriləcək. Birləşmiş Ştatların Konstitusiyasına əsasən, 35 yaşdan yuxarı, ABŞ-da anadan olmuş və ən azı 14 il bu ölkədə yaşamış vətəndaş prezidentliyə namizədliyini irəli sürə bilər.
Tahir TAĞIYEV
