Bu il xeyli sayda insanın əmək haqları artacaq, lakin...

“2023-cü ildə müzakirə etdiyimiz məsələlərdən biri də sertifikasiyada yüksək maaş mexanizminin tətbiq edilməsi ilə bağlıdır. Bununla bağlı Milli Məclisdə müzakirələr aparıldı, eyni zamanda Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinə rəsmi olaraq təkliflərimizi təqdim etdik”. Bu sözləri iqtisadçı, millət vəkili Vüqar Bayramov deyib.

Onun sözlərinə görə, bu il də təhsilə ayrılan vəsaitlərin həcmində artımlar qeydə alınıb: “Daha çox vəsaitin təhsilə yönəldilməsi sertifikasiyada qiymətləndirmə mexanizminin təkmilləşdirilməsinə imkan yaradıb. Buna görə də bu istiqamətdə müzakirələr, eyni zamanda rəsmi səviyyədə mexanizmlərin hazırlanmasıyla bağlı yeni təkliflərin təqdimatı gündəmdə qalacaq. Çalışacağıq ki, 2024-cü ildə də bu istiqamətdə müzakirələrin genişləndirilməsi bütövlükdə yeni və təkmil mexanizmin yaradılmasına imkan yaratsın. Söhbət təbii ki, 50 və daha yüksək bal toplamış müəllimlərimizin maaş artımlarından, 48-dən çox bal toplamış müəllimlərimiz üçün isə 35%-lik artımın tətbiq edilməsindən gedir. Eyni zamanda 30-dan yüksək bal toplamış müəllimlərimiz üçün də yeni mexanizmin tətbiqi məqsədəuyğundur. Müsahibə mərhələsində nəticələrin nəzərə alınması da olduqca vacibdir”. O qeyd edib ki, dövlət, eləcə də, neft sektorunda çalışan vətəndaşlarımız minimum əməkhaqqı aldığı təqdirdə onların əməkhaqları vergiyə cəlb olunur: “Xüsusilə nəzərə alsaq ki, dövlət sektorunda minimum əməkhaqqı ilə çalışan vətəndaşlarımızın sayı elə də az deyil. Bu baxımdan, həmin əməkhaqqının vergidən azad edilməsi onların sosial təminatının gücləndirilməsi baxımından vacibdir. Belə ki, mövcud qaydalara əsasən, 345 manat minimum əməkhaqqı alan vətəndaşın əməkhaqqından 20 manat 20 qəpik gəlir vergisi çıxılır. Eyni zamanda, təxminən 10 manatdan bir az artıq sosial vergi çıxılır. Nəticə etibarilə 345 manatdan 200 manat çıxılır, qalan 145 manat 14 faiz gəlir vergisinə cəlb edilir. Bizim təklifimiz ondan ibarətdir ki, bu halda 345 manatdan 200 manat çıxılmasın, vergidən azad edilən hissə 345 manat olsun. Bu, bir tərəfdən minimum əməkhaqqı alan vətəndaşlarımızın aldığı real əməkhaqqı məbləğinin yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər”. Burada qeyd edək ki, ölkədə dövlət və qeyri-dövlət sektorunda çalışanların gəlirləri vergiyə fərqli şəkildə cəlb edilir. Qeyri-dövlət və qeyri neft-qaz sektorunda çalışanların maaşı (8 min manatadək olduqda) 2026-cı ilədək gəlir vergisindən azad edilib. Uyğun qanunlara görə, dövlət sektorunda və neft-qaz sektorunda çalışanlarsa 14 faiz gəlir vergisi ödəyir (gəlirdən 200 manat çıxılmaqla). Burada yaşayış minimumu məsələsinə də xüsusi toxunmaq lazım gəlir. Yaşayış minimumu haqqında qanuna əsasən,  minimum əməkhaqqı məbləği, müavinət və təqaüdlər, digər ödəniş və ünvanlı dövlət sosial yardımı təyin edilərkən ehtiyac meyarının müəyyənləşdirilməsi yaşayış minimumuna əsaslanır. Bu il yanvarın 1-dən Azərbaycanda ölkə üzrə yaşayış minimumu 270 manatdır. Ötən il həmin minimum 246 manat idi. Deməli, hökumət yaşayış minimumunu artırmaqla insanların xərclərinin artmasını təsdiqləyir. Bu fonda Azərbaycanda minimum əməkhaqqının inflyasiya qədər artması da diqqət mərkəzindədir.

Son açıqlanan göstəricilərə görə, Azərbaycanda orta aylıq əməkhaqqı 921 manatdır. Minimum maaşın 345 manat olması o deməkdir ki, hazırda ölkədə minimum əməkhaqqı orta aylıq maaşın 37 faizidir. Hökumət bu göstəricini 60 faizə çatdırmağı hədəfləyir.  Minimum maaşın effektiv sosial siyasət alətinə çevrilməsi üçün əsas şərtlərindən biri bu məbləğin əhalinin real minimum ehtiyaclarını ödəyə bilməsidir. “Azadlıq” radiosu bu fonda diqqəti bir məqama çəkərək bildirir ki, çox sayda ölkənin təcrübəsində minimum əməkhaqqının təyin edilməsində iştirakçılıq müxtəlif formalarda təmin edilir. Məsələn, bəzi ölkələrdə minimum əməkhaqqı hökumətin, işçilərin (həmkarlar ittifaqları) və işəgötürənlərin (sahibkarlar ittifaqları) nümayəndələrindən ibarət komissiya tərəfindən müzakirələrlə müəyyənləşdirilir. Bəzi ölkələrdə minimum əməkhaqqı parlamentdə ciddi müzakirələr nəticəsində formalaşır, başqalarında hər sahədə fəaliyyət göstərən həmkarlar ittifaqı müstəqil şəkildə həmin sahədə minimum əmək haqlarının müəyyənləşdirilməsinə qatılır. Azərbaycanda bu mexanizmlərin heç biri tətbiq edilmir. Hesab edilir ki, perspektivdə ölkəmizdə də belə təcrübələrdən istifadə oluna bilər. Minimum əməkhaqqı mexanizminin işləkliyi baxımından digər vacib amil bu mexanizmin nə qədər şəxsi əhatə etməsidir. Hazırda ölkədə iqtisadi fəal əhalinin sayı 5.3 milyon nəfərə yaxındır. Minimum əməkhaqqı artımının ən azı 600 min nəfərin gəlirinə təsir etməsi o deməkdir ki, dövlət sektorunda minimum əməkhaqqının vergidən azad edilməsi əhalinin təxminən 8 faizinin gəlirinə təsir göstərə bilir. Bu göstəricinin aşağı olmasının əsas səbəbi Azərbaycanda muzdlu (əmək müqaviləsi və aylıq maaşla çalışan) işçilərin say azlığıdır. İndi ölkədə 1.7 milyon muzdlu işçi var, yəni rəsmi əmək müqaviləsi ilə çalışanlar iqtisadi fəal əhalinin cəmi üçdə biridir (33 faiz). Amma bu göstəricinin də ənazı iki dəfə artırlması olduqca mühümdür. Bu halda əmək haqları yüksək olan insanların da sayında daha çox artım gözlənilir.

Ramil QULİYEV