Böyük güclərin "Mərkəzi Asiya mübarizəsi" kəskinləşir - hamı Azərbaycana minnətçi düşəcək...
2024-cü ildə dünyada yeni qaynar nöqtələr yarana bilər. Bunu Rusiya Hərbi Elmlər Akademiyasının böyük elmi işçisi Vladimir Proxvat deyib.
Ekspertin fikrincə, Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiyada yeni münaqişələr yarana bilər. O əlavə edib ki, Qərb ölkələri Qazaxıstanda dövlət çevrilişi planlaşdırır: “Mən Mərkəzi Asiyada ABŞ və Böyük Britaniyanın bütün istiqamətlərdə fəallaşmasından və Qazaxıstanı Rusiyadan qoparmağa çalışmasından narahatam. Qərbin 2022-ci ilin yanvar çevrilişini təkrarlamağa çalışacağını istisna etmirəm”. Hadisələrin inkişaf axarı cari ildə Qərb-Rusiya-Çin üçbucağında Mərkəzi Asiya uğrunda rəqabətin daha kəskin xarakter alacağını göstərir. Xüsusən də Qərbin Mərkəzi Asiyada getdikcə daha çox fəallaşması Rusiya və Çində ciddi narahatlıqla qarşılanır. Belə bir vaxtda Qazaxıstanın peyk və internet operatoru olan TVCOM bildirir ki, yanvarın əvvəlindən Rusiyanın Birinci kanalı (ORT) da daxil bir neçə Rusiya telekanalını özünün yayım cədvəlindən çıxarıb. Operatorun məlumatına görə, informasiya gündəlikli kanalların azaldılması çərçivəsində “PKVS Qazaxıstan” telekanallar qrupunun peyk və internet yayımları cədvəlindən çıxarılmasına dair qərar qəbul edilib. Beləliklə də Rusiyanın “Birinci kanal SNG”, “Poyexali”, “Vremya: dalyokoye və blizkoye”, “Dom kino”, “Telekafe”, “Dom kino – Premium”, "Muzıka pervoqo”, “Pobeda”, “Karusel”, “Bobyor” və “O!” telekanallarının Qazaxıstan boyunca yayımı dayandırılmış olub. Məlumatda bu da qeyd olunur ki, rəhbərliyin qərarı ilə Qazaxıstan efirində informasiya yüklü xarici kanalların payı azaldılacaq. TVCOM izah edir ki, onun abunəçiləri mediasavadlılığın yüksək həddinə çatıblar və xəbər informasiyalarını əsas etibarilə sosial şəbəkələrdən alırlar. Qeyd edək ki, TVCOM Qazaxıstanın milli teleradio yayımları operatoru “Kazteleradio” şirkətinin partnyorudur. Ötən ilin noyabr ayında Qazaxıstanda Rusiya telekanallarına baxmaq imkanı verən Sputnik24 portalı bloklanıb. Bu bloklamanın rəsmi səbəbi olaraq Qazaxıstan ərazisində milli lisenziyası olmayan kanalların yayımlanması göstərilmişdi. Ötən ilin avqustunda Qazaxıstanda İnformasiya və İctimai İnkişaf Nazirliyinin qərarı ilə Rusiyanın “Tsarqrad” telekanalı bloklanıb. Nazirlik bildirirdi ki, bu kanalın materiallarında ekstremizmin təbliğatı aparılır. 2022-ci ilin sonlarında Demoscope ictimai rəyi öyrənmə bürosu tərəfindən aparılmış sorğu qazaxıstanlıların təxminən beşdə birinin Rusiya telekanallarına baxdığını göstərmişdi. İndi Rusiyada belə hesab edirlər ki, Qazaxıstanda qəbul edilən qərarlar daha çox Qərbin təsirindən qaynaqlanır. Bu səbəbdən Kreml regionda mövqelərini əldən verməmək üçün hərəkətə keçməyə hazırlaşır.
Görünən budur ki, Qərb və Çin də sakit dayanmayacaq. Burada isə müəyyən məqamlara diqqət yetrimək lazım gəlir. Faktdır ki, Azərbaycan Qərblə Mərkəzi Asiya ölkələri arasında mühüm əlaqə vasitəsinə çevrilib. O da bəllidir ki, Azərbaycanı Mərkəzi Asiya ölkələri ilə tarixi, dini, etnik və mədəni əlaqələr birləşdirir. Son illər Azərbaycanla Mərkəzi Asiya ölkələri arasında fəal qarşılıqlı əlaqə son dərəcə yüksəkdir. Mərkəzi Asiya dövlətləri də yaxın, dost, qardaş ölkə olan Azərbaycanla əlaqələrə böyük önəm verirlər. Mərkəzi Asiya ölkələrinə Avropa bazarına çıxış üçün lazım olan mühüm, həm də müasir nəqliyyat əlaqələri birbaşa həm Qərb, həm də Mərkəzi Asiya ölkələri ilə normal münasibətlər saxlayan Azərbaycan ərazisindən keçir. Orta Dəhliz bunun ən yaxşı nümunəsidir. Beləliklə, Mərkəzi Asiyada kimin öz maraqlarını daha yaxşı təmin edə bilməsi həm də xeyli dərəcədə Azərbaycan faktorundan asılıdır. Çünki Mərkəzi Asiyada möhkəmənmək, onun ərazisindən dünya bazarlarına çıxış Azərbaycan sayəsində mümkündür. Hələlik isə bir vaxt mütləq dominant mövqeyi olan Moskva indi özünü Çin, Amerika Birləşmiş Ştatları və Avropa kimi böyük oyunçularla Mərkəzi Asiyada qızğın rəqabətdə görməkdədir. Rəsmi Pekin, başqa böyük dövlətlərdən fərqli olaraq, Mərkəzi Asiya ölkələrinə enerji, iqtisadiyyat, maliyyə və mədəniyyət vasitəsilə nüfuz etməyə üstünlük verir. Qısa müddət ərzində Çin həmin bölgəyə milyardlarla ABŞ dolları həcmində sərmayə yatırıb. Pekin üçün enerji nəqli məsələsi prinsipial əhəmiyyət daşıyır. Hazırda Mərkəzi Asiyadan bu ölkəyə qaz boru xətləri işləyir. Yeni enerji nəqli marşrutlarının çəkilməsi istiqamətində addımlar atılır. Moskva Pekinlə hər nə qədər yaxın münasibət qursa da, bəzi geosiyasi məqamlar onlar arasında fikir ayrılığına səbəb olur. Məsələn, regionun təhlükəsizliyinin təminində əsas rol oynamaq və enerji sahəsində əməkdaşlıqda aparıcı olmaq aspektlərində Rusiya ilə Çinin mövqeləri fərqlidir. ABŞ-la Avropanın həmin regionda geosiyasi maraqlarının olduğu məlumdur. Burada təhlükəsizlik və iqtisadi sahədə liderlik faktorları ön sıraya çıxarılıb. Beləliklə, Mərkəzi Asiya hazırda böyük geosiyasi güclərin kəskin mübarizə məkanına çevrilib. Tədricən onun şiddətlənməsi mümkündür. Amma hər halda, hadisələrin inkişaf axarı rəqabət aparan güclərin Azərbaycan üzərindən Mərkəzi Asiyaya necə çıxış əldə edəcəyindən də çox asılıdır. Digər tərəfdən, yaranmaqda olan türk birliyi faktoru da proseslərə öz təsirini göstərəcək.
Ramil QULİYEV
