Bakı-Aşqabad-Tehran qaz ticarətinə problem yaradan kimdir?..
Günay Hüseynova: “Layihənin tez bir zamanda bərpa ediləcəyini söyləmək olar”
Bakı və Aşqabad qazın svop tədarükünün davam etdirilməsi ilə bağlı danışıqlar aparır. Bu barədə İran Milli Qaz Şirkəti (NIGC) məlumat yayıb.
NIGC-nin məlumatına görə, Türkmənistandan İran vasitəsilə Azərbaycana təbii qaz nəqli müvəqqəti olaraq dayandırılıb: “Bakı və Aşqabad bu məsələ ilə bağlı danışıqlar aparır”.
Bildirilib ki, iki ölkə arasında razılıq əldə edildikdən sonra svop qaz tədarükləri bərpa olunacaq.
Xatırladaq ki, 2021-ci il noyabrın 28-də Aşqabadda imzalanmış üçtərəfli svop sazişə əsasən, İran Türkmənistandan tədarük etdiyi təbii qazı Azərbaycana 2022-ci ilin yanvarından nəql etməyə başlayıb. Bu sənədlə Azərbaycana İran vasitəsilə ildə 1,5-2 milyard kubmetrədək Türkmənistan qazının nəqli nəzərdə tutulub.
Qeyd edək ki, Bakıda 2022-ci il iyunun əvvəlində Azərbaycanın iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov və İranın neft naziri Cavad Ovci arasında anlaşma memorandumu imzalanıb. Burada Türkmənistandan Azərbaycana İran vasitəsilə təbii qaz nəqlinin iki dəfə artırılması nəzərdə tutulub.
Bu layihə niyə dayanıb və tərəflərə nə kimi ziyanı var, bərpası mümkündürmü?
İqtisadçı Günay Hüseynova “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, Türkmənistan qazının İran ərazisindən nəqlinə gəlincə, biz müqavilələrimizə baxmalıyıq: “Türkmənistanla Azərbaycan arasında mövcud olan müqavilələrə əsasən, indi svop tədarükü 7-7,5 milyon kubmetrə qədər artıb. Serah xəttində svop tədarük potensialı gündəlik 20 milyon kubmetrə qədərdir. Qeyd edək ki, ötən ilin ortalarında Azərbaycan, Türkmənistan və İran svop qaz tədarükünün həcmini iki dəfə artırmaq barədə razılığa gəliblər. Ölkələr arasında müddətsiz üçtərəfli saziş 2021-ci ilin noyabrında Aşqabadda imzalanıb. Göründüyü kimi, sazış müddətsiz imzalanıb. Hətta fəaliyyət göstərdiyi dönəmdə layihənin həcminin artırılması da razılaşdırılıb. Bu nəticəyə gəlmək olur ki, layihə bütün tərəflər üçün sərfəli olub. İran tərəfinin yaydığı məlumata görə, 21 mart 2023-dən avqust ayınadək qaz svopu gündəlik 10 milyon kubmetrə yüksəlib. Türkmənistan qazı İranın şimal-şərqində İrana idxal olunur, əvəzində şimal-qərbdə həmin ölçüdə qaz Azərbaycana təhvil verilir. İran qaz svopu ilə ölkənin şimal və şimal-şərqində əsasən qış fəslində qaz çatışmazlığını aradan qaldırmağa çalışır. Azərbaycan Türkmənistandan birbaşa qaz kəməri olmadığı üçün bu qazı İran vasitəsiylə alır. Qaz Türkmənistandan İrana verilir, İran da öz qazından Azərbaycana verir, bu dəyiş-düyüş svop razılıq sazişi adlanır.
Türkmən qazını Avropa bazarına çıxarmaq Aİ-nin strateji məqsədidir. Vaxt keçdikcə türkmən qazı Avropanın Rusiya qazından asılılığını əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Bu qaz mübadiləsi sazişi düzgün istiqamətdə atılmış addım olsa da, Avropanın Türkmənistan qazını almaq üçün ən çox üstünlük verdiyi yol Transxəzər Boru Kəməri olacaq. Avropa ABŞ-ın diplomatik və siyasi dəstəyi ilə Bakı və Aşqabadı tez bir zamanda bu kəməri reallaşdırmağa təşviq etməyə çalışır. İranla Türkmənistan arasındakı iki boru xəttindən yenisinin həcmi 12 milyard kub metr, köhnəsinin isə 8 milyard kub metr qazı ötürməyə imkan verir.
İrandan Azərbaycan qaz ötürmək üçün isə infrastruktur məhduddur, maximum 10 milyard kubmetr qaz nəql oluna bilər.
Bu üçtərəfli sazişdə ən çox marağı olan Türkmənistandır, çünki bu, ölkənin qaz ixracatını şaxələndirir. Sazişdə Türkmənistanın, İranın, Azərbaycanın əsas məqsədi qaz nəqli xərclərini aşağı salmaqdır və boru kəməri boyunca ərazilərdə yaşayan insanların qaza olan tələbatını təmin etməkdir. Bu baxımdan da, layihənin tez bir zamanda bərpa ediləcəyini söyləmək olar”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
