Zəngəzur dəhlizi Kalininqrad modeli ilə açılır...

Türkiyənin nəqliyyat və infrastruktur naziri Abdulkadir Uraloğlu ölkəsini türk dünyası ilə birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizi layihəsinin 2028-ci ildə həyata keçirilə biləcəyini bildirib. 

Nazir deyib ki, qarşıdakı 5 ildə dəhlizlə bağlı işlər davam edəcək: “Son vaxtlar bu məsələdə Ermənistandan da müsbət mesajlar var. Dəhlizin 43 kilometrlik hissəsi Ermənistan ərazisindədir. Oranın planlaşdırılması da başa çatanda məsələ həllini tapmış olacaq. Beləliklə, biz türk dünyasına daha rahat çata biləcəyik”.

A.Uraloğlu diqqətə çatdırıb ki, İran da Zəngəzur dəhlizinə qoşulmaq istəyir: “Bunun üçün İranla Türkiyə arasında müzakirələr gedir. Bizim üçün Zəngəzur dəhlizi çox vacibdir. İranın bu layihəyə qoşulmasına da kömək edə bilərik. Zəngəzur dəhlizinin Türkiyə tərəfindən 224 kilometrlik hissəsi ilə bağlı addımlar atmışıq. İnşallah, 2028-ci ildə bütün işləri tamamlayacağıq”. Beləliklə, Azərbaycanla Naxçıvanı birləşdirəcək, eyni zamanda Türkiyə ilə birbaşa əlaqəni nəzərdə tutan layihə olan Zəngəzur dəhlizi nəhayət ki, reallaşa bilər. Belə bir vaxtda Azərbaycan prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev Almaniyanın “Berliner Zeitung” qəzetinə müsahibəsində Ermənistandan keçməklə Naxçıvan Muxtar Respublikasını Azərbaycanın əsas ərazisi ilə birləşdirə biləcək yola aid maraqlı açıqlamalar verib. O bildirib ki, Azərbaycan malların gömrük və sərhəd nəzarətindən yalnız Naxçıvana daşındığı zaman azad edilməsini gözləyir: “Ancaq mallar Azərbaycandan üçüncü ölkəyə daşındıqda, təbii ki, gömrük və sərhəd nəzarəti Ermənistan tərəfindən təmin olunacaq”. Bununla yanaşı, prezidentin köməkçisi Kalininqrad modelindən də danışıb: “Azərbaycan asanlaşdırılmış keçidin təmin olunmasını gözləyirdi və biz Kalininqrad kimi modelləri nəzərdən keçirməyə hazırıq”. Kalininqrad modelini hələ 2021-ci ildə beynəlxalq siyasət və hüquq üzrə israilli mütəxəssis Mixail Finkel təklif etmişdi. SSRİ dağılandan sonra, digər respublikalar kimi, Litva da müstəqillik qazanıb və Rusiyanın eksklavı olan Kalininqrad ölkənin əsas hissəsi ilə əlaqəni itirmiş olub. Litva ilə Rusiya arasında sərhədlərlə bağlı saziş hələ 1997-ci ildə imzalansa da, Duma bu sazişi ratifikasiya etməmişdi. Rusiya yalnız Kalininqrad vilayətinə tranzit yüklərin keçməsi ilə bağlı razılaşma əldə olunandan sonra həmin sazişi ratifikasiya etdi. Bununla da Litva öz ərazisindən vizasız tranzitə razılaşıb. Amma Avropa İttifaqı ilə Rusiyanın 2002-ci ildəki birgə bəyanatında bildirilir ki, tranzit rejimi Litvanın lazım olan nəzarəti həyata keçirməsinə və öz ərazisinə giriş qadağasını tətbiq etməsinə suveren hüququnu məhdudlaşdırmayacaq. Bütün bunlarla belə, Litva Rusiyanın Kalininqrad vilayətinə malların tranzitinə məhdudiyyətləri genişləndirir. 2022-ci ildə Litva hakimiyyəti sanksiyaya məruz qalan yüklərin dəmir yolu ilə Kalininqrad vilayətinə daşınmasını kvotalar vasitəsilə məhdudlaşdırıb. Məhdudiyyətlərə tikinti materialları, ağac, metallar, sement, kürü və spirt daxildir. Ən son məlumata görə isə, Litva birtərəfli qaydada Kalininqrad vilayətinə dəmir yolu tranziti tariflərinə yenidən baxır. Bunu Kalininqradın qubernatoru Anton Əlixanov “RİA Novosti”yə bildirib. Təbii ki, Azərbaycan bu təcrübənin Ermənistan tərəfindən tətbiq ounmasını istəmir.

Məsələ ilə bağlı Milli Məclisin deputatı  Elşad Mirbəşiroğlu bildirir ki, 2020-ci il noyabrın 10-da Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan arasında imzalanmış birgə bəyanatın 9-cu bəndi həmin əlaqənin yaradılmasını nəzərdə tutur. Hərçənd, Ermənistan tərəfi də bundan əvvəl dəfələrlə vurğulayıb ki, həmin bəyanatda dəhliz yaradılmasından söhbət getmir. Deputat xatırladıb ki, SSRİ vaxtında sözügedən dəmir yolu xətti fəaliyyət göstərib və 1992-ci ilə qədər işlək vəziyyətdə olub: “Azərbaycan üçtərəfli bəyanat imzalanandan sonra Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün öz ərazisində infrastruktur quruculuğunu həyata keçirməyə başladı və artıq bu dəhlizin açılmasına hazırdır”. E.Mirbəşiroğlunun sözlərinə görə, başlanğıcda Ermənistan Zəngəzur dəhlizindən Azərbaycana qarşı bir təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməyə çalışıb: “Amma Azərbaycan İranla bu ölkənin ərazisindən keçməklə Naxçıvanla əlaqənin qurulması haqqında razılaşma imzaladı. Ermənistan gördü ki, bizim alternativimiz var və bu onun xoş olmayan manevr imkanlarını məhdudlaşdırdı. Sonra Nikol Paşinyan israrla səsləndirib ki, nəqliyyat əlaqələri ölkələrin birbaşa nəzarəti altında olmalıdır. Bununla da Paşinyanın başlıca məqsədi ərazisindən keçəcək xəttə Rusiyanın nəzarət imkanlarının olmamasıdır”. Beləliklə, Azərbaycan 'Zəngəzur yolunun nəzarətinə iddia etmir, sadəcə istəyir ki, Naxçıvana gedən yüklər nəzarətsiz keçsin. Beynəlxalq təcrübədə belə bir nümunə var. Bu, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Kalininqrad vilayəti ilə Rusiyanı əlaqələndirən dəhlizdir. Həmin dəhlizdən Rusiyadan gedən qatarlar Litva ərazisindən maneəsiz Kalininqrada keçir və onları nə gömrükçülər, nə də sərhədçilər yoxlayır. Bu rejim Ermənistandan keçən 43 kilometrdə də tətbiq edilə bilər. O da faktdır ki, Kalininqrad variantı qəbul olunarsa, Rusiya həmin yola nəzarət edə bilməz. Deməli, Ermənistanın istədiyi də reallaşa bilər. Hər halda, Azərbaycan mövqeyini açır ifadə edir.

Tahir TAĞIYEV