AMEA-da "Elm Tarixi İnstitutu" da var imiş, yaxşı ki ləğv edildi...
Məhərrəm Zülfüqarlı: “Fəaliyyətinə son qoyulan Elm Tarixi İnstitutu kimi digər bir sıra lazımsız strukturlar da ləğv olunmalıdır"
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) elmi-tədqiqat institutları bölündükdən, yarısı AMEA-da qaldıqdan, yarısı isə Elm və Təhsil Nazirliyinin balansına verildikdən sonra ictimaiyyətə məlum oldu ki, vaxtilə bu qurum nəzdində nə qədər lazımsız təşkilatlar, müəssisələr varmış.
AMEA-da baş verən prezident dəyişikliklərindən sonra qurum bu gərəksiz müəssisələrlə vidalaşır. Fəaliyyəti dayandırılan müəssisələr arasında Elm Tarixi İnstitutu da var. Əslində, Elm Tarixi İnstitutu yaradıldıqdan sonra elmi ictimaiyyət arasında müəyyən söz-söhbətlər vardı, qeyd edirdilər ki, belə bir institutun yaradılmasına heç bir ehtiyac yox idi. Amma bununla belə o institut yaradıldı və bir neçə il fəaliyyət göstərdi.
AMEA- da ləğv olunmuş strukturların biri olan Elm Tarixi İnstitutu nə zaman yaradılıb, bu kimin rəhbərliyi dövrünə təsadüf edib? Belə institut olar? Dünyada Elm Tarixi İnstitutu var? Onun direktoru kim olub? Kim üçün yaradılıb? Kim yaradıb?
Bu suallar ətrafında araşdırma apardıq, sonra isə ekspertə müraciət etdik.
Elm Tarixi İnstitutu AMEA-nın İctimai Elmlər Bölməsinin tərkibində fəaliyyət göstərən elmi-tədqiqat institutu olub. AMEA Elm Tarixi İnstitutu AMEA Rəyasət Heyətinin 27 fevral 2014-cü il tarixli, 8/19 saylı Qərarına əsasən yaradılıb. İnstitutun direktoru tarix elmləri doktoru, professor Məryəm Seyidbəyli olub. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 noyabr 2015-ci il tarixli, 363 saylı "Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturunun və işçilərinin say həddinin təsdiq edilməsi haqqında" Qərarına müvafiq olaraq, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 25 may 2016-cı il tarixli, 8/3 saylı Qərarına əsasən İnstitutun strukturu təsdiq edilib. Burada "Təbiət və dəqiq elmlər tarixi", "Elm tarixinin nəzəri və metodoloji problemləri", "Elmşünaslıq və elmin sosial problemləri", "Tarixşünaslıq və mənbəşünaslıq" şöbələri fəaliyyət göstərib. Akademik İsa Həbibəyli quruma prezident seçiləndən sonra bir sıra qurumların, o cümlədən də Elm Tarixi İnstitutunun fəlaiyyəti dayandırılıb.
“Gec də olsa, bu addımın atılması müsbət haldır”
AVCİYA-nın vitse-prezidenti, tarixçi alim, professor Məhərrəm Zülfüqarlı “Bakı-Xəbər”ə şərhində “Bu bizim ağrılı mövzumuzdur. Uzun müddətdir, elm və təhsil sahəsində olan problemlərdən danışılır, amma demək olar ki, heç bir irəliləyiş yoxdur. Akademiyanın təbiət elmləri ilə məşğul olan institutları akademiyadan alınıb Elm və Təhsil Nazirliyinə verildi. Yenə həmin binada otururlar, yenə əvvəlki kadrlardır, sadəcə rəhbərlikləri dəyişdi. Əvvəllər Akademiyanın prezidentinə tabe idilər, indi nazirliyə tabedirlər. Yəni forma nisbətən dəyişib, məzmun isə qalıb. Elm və təhsil sahəsində bir sıra strukturlar var ki, onlara ehtiyac yoxdur. Elm Tarixi İnstitutuna da ehtiyac yox idi, çünki onun görüyü işləri başqa institutlarda da görmək mümkündür. Bu baxımdan hesab edirəm ki, o institutun bağlanması düzgün qərardır”-deyə bildirdi.
M.Zülfüqarlının sözlərinə görə, hətta elə universitetlər var ki, onun buraxdığı kadrlara ölkədə çox az ehtiyac var, amma o sahədə ayrıca ali məktəb açıblar. “Bizə nə qədər rəqqas lazımdır ki, ayrıca Bakı Xoreoqrafiya Akademiyası açılıb? Buna nə ehtiyac var ki? Ya Bakı Musiqi Akademiyasının, ya da Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin nəzdində bir ixtisas açıb rəqqaslar yetiişdirmək olar. Bu cür gərəyi olmayan, lüzumsuz müəssisələrin açılması nəticəsində dövlət büdcəsinə böyük zərbə dəyir. Eləcə də, AMEA-da elə institutlar var ki, onlara heç bir ehtiyac yoxdur.
Elm Tarixi İnstitunun ləğv edilməsi müsbət haldır. Amma sual olunur, bu niyə yaradılırdı? Niyə övlətin bu qədər vəsaiti göyə sovrulurdu və buna nə üçün reaksiya verən olmayıb? AMEA-da baş verən struktur dəyişikliklərindən sonra yəqin ki, artıq yeni rəhbərlik bu işlə məşğul olmağa başlayıb. Mənə elə gəlir ki, vaxtilə yaradılmış bu kimi məsələlərin qarşısı sürətlə alınmalıdır. Burada lənglik olmamlıdır. Mən bir tarixçi kimi deyim ki, Elm Tarixi İnstitutuna heç bir ehtiyac yox idi. Akademiyanın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun bəzi şöbələrini götürüb Elm Tarixi İnstitutuna vermişdilər, eyni zamanda parallel şöbələr də fəaliyyət göstərirdi. Belə bir vaxtda paralel şöbələrə nə ehtiyac vardı? Mənə belə gəlir ki, gec də olsa bu addımın atılması müsbət haldır. Fikrimcə, ora kimin rəhbərlik etməsi, kimə görə açılması müzakirə predmeti olmamalıdır. Çünki ona rəhbərlik edən xanıma da, onun ailəsinə də böyük hörmətimiz var. Sadəcə, o institutun kimə görəsə açılması yox, əgər o şəxsə hörmət vardısa onun mövcud struktura rəhbər qoyulması daha məqsədəuyğun idi. Mənə belə gəlir ki, həmin dövrdə Tarix İnstitutunun rəhbərini dəyişib onun yerinə həmin xanımı qoysaydılar heç yeni struktura ehtiyac yox idi. Bu AMEA rəhbərliyində təmsil olunan əvvəlki səlahiyyətlilərin dövründə olub. Hesab edirəm ki, yeni rəhbərlikdə təmsil olunanlar da bu halları tədricən aradan qaldırmaq istəyir. Buna müsbət yanaşmaq lazımdır. Amma təricən yox, kökündən sürətlə aparılan islahatlara ehtiyac var. çox tədbirlərdə oluram, elmin, təhsilin, tədrisin inteqrasiyası barədə çoxlu çıxışlara qulaq asırıq. Əksəriyyəti ümumi cümlələr söyləyir, nəticədə də heç bir irəliləyiş əldə olunmur. Akademiya sistemi dünyanın əksər ölkələrində təhsilə inteqrasiya edib. Yəni akademiya institutları ali məktəblərin nəzdində fəaliyyət göstərir. Dünyada elə universitetlər var ki, ancaq tədrislə məşğuldur, eləsi də var həm tədris, həm də elmi-tədqiqatla məşğul olur. Bizdə də belə universitetləri formalaşdırmaq lazımdır və akademiyanın institutlarını da həmin ali məktəblərin nəzdinə verməklə elm və təhsilin inteqrasiyasına nail ola bilərik. Bu dövrdə də buna ehtiyac var. Amma gəlişi gözəl sözlər danışmaqla köhnə sistemi saxlamaq nə elmə, nə də təhsilə xidmət edir. Ona görə də köklü islahatlara ehtiyac var. Fəaliyyətinə son qoyulan Elm Tarixi İnstitutu kimi digər bir sıra lazımsız strukturlar da ləğv olunmalıdır”-deyə M.Zülfüqarlı qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
