AMEA-nın bu qurumları illər boyu büdcəni yedilər, indi isə... İsrafçılığa görə kim məsuliyyət daşıyacaq...

İlqar Orucov: “Orada səmərəsizlik o qədər geniş vüsət almışdı  ki, bu kənardan da görsənməyə bilmirdi”   

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) 3 qurumu ləğv edilir. Bu barədə mətbuatda məlumat yayılıb. Qeyd edilir ki, AMEA-nın “Selen” Elmi İstehsalat Birliyi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Təmir-tikinti və Quraşdırma İdarəsi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının təsərrüfat hesablı Avtobazası ləğv olunduğunu elan edir.

Burada diqqət çəkən əsas məqam odur ki, bu qurumlar illər boyu dövlət büdcəsindən maliyyələşib və büdcəyə böyük bir yük olub. Doğrudur, AMEA-nın bəzi qurumları son dövrlər təsərrüfat hesablı fəaliyyət göstərib. Bu qurumların hansınınsa elm aləminə bir faydası olmadığı da deyilir. 

Maraqlıdır, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutunun “Selen” Elmi-İstehsalat Birliyinin ləğv olunması barədə rəsmi qərar bir neçə il əvvəl verilib, bu gün isə onun ləğv edildiyi élan edilir. 

AMEA-dan mətbuata verilən məlumata görə, qurumun 7 müəssisəsi bağlanıb. Dekabrın 29-da keçirilən AMEA-nın Ümumi yığıncağında 7 müəssisəsinin bağlanılması barədə səsvermə keçirilib.

Bildirlir ki, AMEA-nın Elm Tarixi İnstitutunun, AMEA-nın nəzdində “Elm və Texnologiya Parkı” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin, AMEA-nın Mərkəzi Nəbatat Bağının, AMEA-nın Təmir-tikinti və Quraşdırma İdarəsinin, AMEA-nın təsərrüfat hesablı Avtobazasının, AMEA-nın Mineral Xammalın Kompleks Emalı üzrə Təcrübə İstehsalatlı Xüsusi Konstruktor Texnoloji Bürosunun və AMEA-nın “Selen” Elmi İstehsalat Birliyinin ləğv edilməsinin rəsmiləşdirilməsinin başa çatdırılması haqqında qərarlar qəbul olunub.

Bu müəssisələrin bağlanma səbəbi barədə ətraflı məlumat ala bilmədik. 

Bəzi ekspertlər deyir ki, AMEA-nın çoxlu sayda  lazımsız qurumları olub və onlar elmə xeyir verməklə yadda qalmayıb, sadəcə ora vəsait ayrılıb, bu müəssisələr dövlət büdcəsində oturub havayı pul əldə edib. Ekspertlərə görə, indi də məlum olub ki, onlar lazımsız qurumlardır və ləğv olunur. 

AMEA-nın bu müəssisələrinin ard-arda bağlanmasının səbəbi nədir? 

Əldə etdiyimiz məlumata görə, Mərkəzi Nəbatat Bağı Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısının tabeliyində publik hüquqi şəxs kimi yaradıldığı üçün ləğv olunub, o, fəaliyyətini publik hüquqi şəxs kimi AMEA-dan  davam etdirir. Elm Tarixi İnstitutunun bağlanması səbəblərinə gəlincə, onun bağlanacağı barədə çoxdan söz-söhbət vardı. Digər müəssiələrin bağlanma səbəbinə gəlincə, AMEA-dan hansısa cavab ala bilmədik.  

“Ləğv olunan “Selen” İstehsalat Birliyinin fəaliyyəti heç bir zərurət daşımırdı, heç bir faydası da yox idi” 

Baş verənlərə şərh verən Gənc Alim, Doktorant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri İlqar Orucov “AMEA-da bir sıra qurumların ləğv olunması ilə bağlı Akademiyanın Rəyasət Heyətinin qərarı ilə tanışam. Doğrusu, “Selen” Elmi İstehsalat Birliyi və digər bu kimi qurumlar olub, zamanında onlar kifayət qədər faydalı qurumlar idi. Biz sizinlə bir dəfə də bu mövzuda danışmışıq. Sovet dövründə, xüsusilə texniki elmlər sahəsində bu istiqamətdə ixtisaslaşmış elmi-tədqiqat institutlarının nəzdində bir çox təcrübə-konstruktor büroları fəaliyyət göstərirdi, bəzi zavodlar vardı. Düzdür, bunlar böyük istehsalatla məşğul olan zavodlar deyildi, amma hər halda onlar elmi yeniliklərin istehsalata tətbiqi ilə məşğul idilər. Əlbəttə, dövr dəyişdi. Bilirik ki, AMEA-nın institutlarında elmin kommersiyalaşdırılması istiqamətində böyük sıxıntılar yaşandı. Bu qurumların fəaliyyəti sanki formallaşdı”. 

İ.Orucov vurğuladı ki, o dövrdə Kristal zavodu vardı, Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun özünün xüsusi konsruktor büroları vardı və bunlar mini texnoparklar idi. “Onlar vaxtilə böyük əhəmiyyətə malik işlər ortaya qoysalar da, amma son illərdə AMEA-nın fəaliyyətində tənəzzül dövrünü yaşadıq. Xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, bu tənəzzül dövrü 2013-cü ildən Akademiyanın rəhbərliyində edilən dəyişikliklərdən sonra baş verirdi, sonra Ramiz Mehdiyevin AMEA prezidenti olması həqiqətən də bu qurumu iflic vəziyyətə gətirmişdi. Biz Akademiyanın düşdüyü o vəziyyətə görə narahatlığımızı bildirirdik. AMEA-nın həm günün tələblərinə uyğun fəaliyyət göstərə bilməməsi, həm bütövlükdə orada dövlətin ayırdığı vəsaitlərin manipulyasiya edilməsi, maliyyənin səmərəsiz istifadə olunması bizi narahat etməyə bilmirdi. Orada səmərəsizlik o qədər geniş vüsət almışdı  ki, bu kənardan da görsənməyə bilmirdi”. 

İ.Orucov qeyd etdi ki, AMEA-da 2013-cü ildən sonra ölü canların bu elm müəssisələrində mövcudluğu, görülən işlərin görüntü xarakterli olması və sair ziyanlı tendensiya olmaqla yanaşı, həm də  elm adına yaraşmayan hərəkətlər olub. “Bütün bu ziyanlı hallar 2013-cü ildən sonra baş verən “fəaliyyətlər” idi. Bilirsiz ki, hazırda AMEA-nın çox az sayda elmi-tədqiqat institutları mövcuddur, bunlar da daha çox ictimai elmlər və hümanitar sahələr üzrə ixtisaslaşıblar. Əlbəttə, ləğv olunan “Selen” İstehsalat Birliyinin fəaliyyəti heç bir zərurət daşımırdı, heç bir faydası da yox idi.  Eyni zamanda AMEA-nın Təmir-Tikinti və Quraşdırma İdarəsinin və Avtobazanın ləğv edilməsi lazım idi. Çünki Akademiya həm də elmin, elmi-texniki failiyyətin  təşkilinə cavabdeh mərkəzi icra hakimiyyəti qurumu deyil. AMEA zamanında mövcud olmuş strukturların qalmasının da heç bir əhəmiyyəti də yoxdur. Düşünürəm ki, Akademiyanın yeni prezidenti, akademik İsa Həbibəyli yəqin ki, bunların fərqindədir. Həm də doğru olaraq dövlətin yanaşmasını rəsmləşdirməklə bağlı AMEA-nın Rəyasət Heyəti qərar qəbul edib. Sual verirsiz ki, indiyə qədər büdcəni yeyib – talayıblar və bu israfçılığa kim məsuliyyət daşıyacaq? Sizin sualınız sual olaraq qalır. Vaxtilə akademiyada  baş verən özbaşnalıqlar barədə danışmışıq, demişik. Amma indi o iddiada deyiləm, AMEA-nın yeni rəhbərliyi ilə bağlı bu və digər xoşagəlməz halları eşitməmişəm. Biz keçmişdən danışa bilərik. Zamanında həqiqətən də Akademiya sözün həqiqi mənasında çox pis “idarəçiliklə” üzləşmişdi, bu müəssisənin həyatında heç zaman belə bir hal olmamışdı. Keçmişdə baş verənlərin yəqin ki, hesabı sorulmalıdır. Yaxud sorulur. Bunu detallı bilmirəm. Dövlət büdcəsindən elmə ayrılmış vəsaitin hansı şəkildə xərclənməsini də aidiyyəti qurumlar var, onlar araşdırıb ortaya qoyub, lazımı qiyməti verəcəklər. Fakt faktlığında qalır ki, bü gün Akademiya əvvəlki formada fəaliyyət göstərə bilməz. Orada islahatların aparılması, yeniliklərin olması çox vacibdir”.

İ.Orucov xatırlatdı ki, fundamental elmlər sahəsində formalaşmış, fəaliyyət göstərən elmi-tədqiqat institutları artıq Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyinə keçib. 

İradə SARIYEVA