Azərbaycan və Ermənistan sülh müqaviləsinə çox yaxınlaşıb, amma...
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan və Ermənistan liderləri Sankt-Peterburqda keçirilən MDB liderlərinin qeyri-rəsmi görüşü çərçivəsində sülh danışıqlarını müzakirə ediblər. Qeyd edək ki, prezident İlham Əliyevlə baş nazir Nikol Paşinyan Azərbaycanın sentyabrın 19-da Qarabağda apardığı bir günlük antiterror əməliyyatlarından sonra ilk dəfə görüşüblər.
Onlar sonuncu dəfə Brüsseldə Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişelin iştirakı ilə görüşmüşdülər.
Sentyabrdakı hərbi əməliyyatdan sonra bu ay iki ölkə arasındakı münasibətlərdə ilk dəfə yumşalma müşahidə olunub.İki ölkə bir-birinin ərazisində saxlanan hərbçiləri qaytarıb və Ermənistan BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvesiyasına Tərəfdaş Dövlətlərin 29-cu konfransına (COP29) ev sahibliyinə öz namizədliyini geri çəkərək Azərbaycanın namizədliyini dəstəkləyib. Bunlar fonunda Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır: “MDB dövlət başçılarının Sankt-Peterburqda keçirilən qeyri-rəsmi sammitində Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev son altı ayda ilk dəfə görüşüblər. Bundan əvvəl onlar iyulun 15-də Brüsseldə danışıqlar aparıblar. Tərəflər 2024-cü ilin əvvəlində Cənubi Qafqazın 30 ildən artıqdır gözlədiyi sülh müqaviləsini imzalaya biləcəklərini istisna etmirlər. Dövlət Dumasının müvafiq komitəsinin sədri Leonid Kalaşnikov bildirib ki, Ermənistan-Azərbaycan sülh sazişinin imzalanmasına bir addım qalıb: “Bunu deyim, baş verən və son nəticədə indiki vəziyyətə gətirib çıxaran hadisələr düzgün inkişaf edib. Yalnız üç regional qonşu danışıqlar aparmalı idi: Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya. Mən həmişə bu barədə danışmışam”. Eyni zamanda Kalaşnikov qeyd edib ki, İrəvan Bakı və Ankara ilə münasibətləri yaxşılaşdırmalıdır, çünki onlar qonşudurlar. Bu arada Azərbaycan hakimiyyəti Ermənistana sülh müqaviləsinin mətni ilə bağlı təkliflərini çatdırıb. Azərbaycan diplomatiyasının rəhbəri Ceyhun Bayramovun dediyi kimi, Bakı bir aya yaxın onların üzərində işləyib. Eyni zamanda o, danışıqlar prosesinə real və nikbinliklə baxdığını vurğulayıb. “Biz sülh müqaviləsindən danışanda başa düşməliyik ki, o, hər şeyi 100 faiz həll etməyəcək... Bu, ölkələr arasında prinsipləri müəyyən edən, normal mehriban qonşuluq münasibətlərinin əsasını yaradan sazişə çevrilə bilər... Azərbaycan dövləti öz gücü ilə bütün addımları atacaq” - Bayramov qeyd edib. Onun erməni həmkarı Ararat Mirzoyanla görüşünün 2024-cü ilin əvvəlində ABŞ-da baş tutacağı gözlənilir. Eyni zamanda, İrəvan bundan əvvəl tərəflərin bir-birinə inamını artırmaq üçün Ermənistan-Azərbaycan təmas xəttindən qoşunların çıxarılmasını təklif etmişdi. Bakı hələlik sülh müqaviləsi və ya sərhəd olmadığını əsas gətirərək bundan imtina edib, yəni Ermənistan ordusu Azərbaycan ərazisinə hücum edə bilər. Buna baxmayaraq, Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan bildirib ki, respublika sülh müqaviləsinin imzalanmasından demarkasiya və delimitasiyanı ayırmağa razı ola bilər. Onun sözlərinə görə, sərhədi çəkmək üçün illər lazım ola bilər və ölkəyə tezliklə sülh lazımdır. Çarlz Universitetinin doktorantı Bəhruz Səmədov məsələ ilə bağlı bildirib: “İlk növbədə, Azərbaycan bütün şərtlərinə Ermənistanın razılıq verməsini gözləyir, çünki qalib odur. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra üç il ərzində bu yanaşma üstünlük təşkil etdi. Eyni zamanda, Bakı 6-cı dəfə İrəvana öz tələblərini göndərir”. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan hakimiyyəti üçün ideal variant Zəngəzur dəhlizinin açılması və azərbaycanlıların Ermənistana qayıtması olardı: “Eyni zamanda, Azərbaycan nöqteyi-nəzərindən sülh müqaviləsində Ermənistanın heç vaxt Qarabağla bağlı heç bir tələb irəli sürməyəcəyi bəndi olmalıdır. Bu yolla son qələbə əldə olunacaq”.
Bu gün bunun daha çox simvolik mənası var, çünki ermənilərin Qarabağa nə vaxtsa qayıtması çətin ki, baş tutsun. Bununla yanaşı, Bakı sülh müqaviləsində sərhədin çəkilməsini qeyd etmək istəmir, çünki bu məsələdə hələ də kifayət qədər mübahisəli məqamlar var. Belə ki, ekspert qeyd edib ki, Azərbaycan Ermənistandan 8 anklavın qaytarılmasını gözləyir. Orbeli Mərkəzinin eksperti Conni Melikyan hesab edir ki, son üç ildə Ermənistanın Azərbaycanla danışıqlarda əldə etdiyi əsas nailiyyətlər əsirlərin mübadiləsi və Zəngəzur dəhlizi məsələsinin qismən də olsa aradan qaldırılması olub. Bununla belə, o vurğulayıb ki, hətta bu işlərdə də irəliləyiş kifayət qədər azdır. Bütün kommunikasiyaların blokdan çıxarılması hələ də ciddi müzakirə olunmayıb. “Əgər sonda Bakı və İrəvan sülh müqaviləsi imzalayacaqsa, o zaman o, təhlükəsizlik təminatlarını ehtiva etməlidir. Eyni zamanda, tərəflərin indi müzakirə etdikləri 10 noyabr 2020-ci il tarixli birgə bəyanatın daha yüngül variantını xatırladır. Orada yalnız real vəziyyəti düzəltmək olar, sərhəd, ticarət və başqa hər şey sonradan həll olunacaq. Ola bilsin ki, yaza qədər vəziyyət dəyişəcək, ya da sərhəddə yenidən hərbi toqquşmalar başlayacaq”, - Melikyan qeyd edib. Rus ekspert Vadim Muxanov hesab edir ki, münaqişə tərəfləri iki-üç ay əvvələ nisbətən sənədi imzalamağa daha yaxındırlar, lakin danışıqların uğurla nəticələnəcəyini gözləməyə əsas yoxdur: “Danışıqların gedişinə payızda Dağlıq Qarabağda baş verən hadisələr və Ermənistan hakimiyyətinin ritorikasının dəyişməsi təsir edib. Lakin İrəvanın rəsmi mövqeyi hələ də erməni əhalisinin əhəmiyyətli bir hissəsi tərəfindən dəstəklənmir”. Muxanov hesab edir ki, Paşinyan sazişin imzalanmasının onun istefası ilə nəticələnə biləcəyindən narahatdır: "Beləliklə, o, həmvətənlərini inandırmaq üçün vaxt qazanmağa çalışır". Ekspertin fikrincə, Paşinyan danışıqlardan imtina edə bilməz, çünki Bakı sənədi almaq istəyir və lazım gələrsə, güc tətbiq etməyə hazırdır. İrəvanın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün kifayət qədər resursları yoxdur. Ermənistanın baş naziri təqibçi rolundadır və bu keyfiyyətdə yalnız hərəkət sürətinə təsir edə bilər, istiqamətə deyil”.
Nahid SALAYEV
