Makron yanvarda Dehlidən "pəs" qayıda bilər - Hindistan Fransanın "Rafale", Rusiyanın Su-57, ABŞ-ın F-35 qırıcılarının arasında qalıb...
31 yanvar 2012-ci il Fransa aviasiya şirkəti “Dassault Aviation” üçün əlamətdar bir gün oldu. Şirkət Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin 126 ədəd Dassault “Rafale” döyüş təyyarəsinin alınması üzrə tenderinin qalibi elan edildi. Müqaviləyə əsasən, 18 qırıcı Paris tərəfindən ünvana tədarük ediləcək, qalan 108-i də Hindistanın zavodlarında yığılacaqdı.
Hindistanlı hərbi ekspert, MiQ-21 və MiQ-29 təyyarələrini idarə etmiş keçmiş eskadron komandiri, Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin general-leytenantı T.P.Şrivastava bu mövzunu “EurAsian Times”ın ingilisdilli nəşri üçün yazdığı məqaləsində təhlil edir. Keçmiş pilot yazır ki, hələ 2011-12-ci illərdə Paris 60 milyard ABŞ dolları məbləğində müdafiə büdcəsi planlaşdırmışdı, onun təxminən 50 milyard ABŞ dollarını artıq “Rafale” döyüş təyyarələrinin istehsalına xərcləmişdi.
Qeyd edək ki, o vaxt “Rafale” şirkəti Dehli ilə 10,4 milyard ABŞ dolları məbləğində son dərəcə sərfəli sövdələşmə bağlamışdı. Demək olar ki, Hindistan müflis olan Fransa hərbi sənayesinə maliyyə dəstəyi verənə qədər “Rafale” dünyada o qədər də populyar deyildi.
Qeyd edək k, uzaq keçmişdə, yəni ötən əsrin 50-ci illərinin sonu - 1960-cı illərin əvvəllərində Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin (IAF) qırıcı donanması Fransız Ouragon (Hind terminologiyasında Toofani) və Mysteres təyyarələri ilə təchiz edilmişdi. Etibarlı Aerospatiale Alouette helikopterlərini və onların törəmələrini hələ də Hindistan səmasında görmək olar.
1980-ci illərin əvvəllərində Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri o dövrdə qırıcı təyyarələrin ən qabaqcıl nümunələri arasında olan iki Mirage-2000 eskadrilyasını aldıqdan sonra Hindistan və Fransa arasında əlaqələr daha da möhkəmləndi. Hind-Fransa münasibətlərinin “qızıl dövrü” sanki 2004-cü ildə Dassault Aviation şirkətinin baş direktoru Çak Eddleston öz komandasının müşayiəti ilə “cəlbedici birtərəfli təklif”lə Hindistana getdiyi zaman gəlib çatmışdı.
Lakin təklif o vaxtkı müdafiə naziri tərəfindən rədd edildi. İsveçin Bofors şirkətinin korrupsiya qalmaqalı Hindistan silahlı qüvvələrinə də ciddi zərbə vurdu.
Mirage-2000-5-in və eyni zamanda Rafales-in Fransa və Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin xidmətinə təqdim edilməsi barədə Fransanın təklifi müdafiə əməliyyatlarında şəffaflığın qorunması səbəbindən rədd edildi. Müvafiq olaraq, “vahid tender müqavilələri” də nəzərə alınmadı.
24 mart 1986-cı ildə İsveç müdafiə konserni Bofors və Raciv Qandi hökuməti 410 ədəd FH77B özüyeriyən silahların tədarükü üçün böyük hərbi müqavilə imzalamışdılar. Müqavilənin ümumi dəyəri 1,2 milyard dollar (təxminən 14 milyard Hindistan rupisinə ekvivalent) idi. Sonradan məlum oldu ki, bu şirkətin əməkdaşları Qandinin ətrafındakı insanlara rüşvət verib və bununla da müqavilənin bağlanmasında hökumət üzvlərindən dəstək alıblar.
Fransa Mirage 2000-5-in tikintisi üçün bütün montaj-istehsal kompleksini təkbaşına təchiz etməyi və quraşdırmağı təklif etdi.
Müqavilənin kulminasiya nöqtəsi Fransanın o zaman tam dəyərinin 25 faizi qiymətində istehsal olunan xüsusi sayda Rafalesi təmin etmək təklifi oldu.
Müqayisə üçün: 1980-ci illərin əvvəllərində Fransa ilə Mirage-2000 və Rusiya ilə MiQ-29 (hər biri iki eskadrilya) üçün sövdələşmələr hər cəhətdən birdəfəlik sövdələşmələr idi.
Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinə Dassault Rafale tədarükü üçün Rafale satınalma layihəsi artıq dörd müxtəlif mərhələdən keçib, onların hər biri bir neçə ili əhatə edir...
1. 2004-cü ildə Parisdən birtərəfli təklif. Əgər bu razılaşma həyata keçirilsəydi, Hindistan ordusu indikindən qat-qat güclü olardı. Üstəlik, o zaman bütün müqavilənin dəyəri indiki müqavilənin 25 faizini təşkil edəcəkdi. Lakin siyasətçilərin ambisiyaları və bürokratik əngəllər bu sövdələşmənin həyata keçirilməsinə mane olub.
2. 2012-ci ildə keçirilən tenderin qalibi. Birləşmiş Proqressiv Alyansın (UPA hökuməti, Birləşmiş Proqressiv Alyans) 126 Rafaelin tədarükü üçün tenderi 31 yanvar 2012-ci ildə elan edilmiş, lakin müxtəlif inzibati problemlərə görə tamamlanmamışdır.
3. 2016-cı ildə Narendra Modi hökuməti hakimiyyətə gəldikdən sonra 2014-cü il sazişinin şərtlərini dəyişib. 126 təyyarənin tədarükü üçün əvvəl elan edilmiş tender ləğv edilib. Uçuş vəziyyətində olan qırıcıların sayı 36-ya endirildi.
2016-cı ildə imzalanan yeni saziş Modi hökumətinin Hökumətlərarası Razılaşma (IGA) vasitəsilə bağladığı ilk böyük silah müqaviləsi idi. Dassault Aviation bu günə qədər cəmi 36 “Rafale”ni təhvil verib.
4. 2024-cü ildə Hindistan Hərbi Dəniz Qüvvələri üçün 26 “Rafale” qırıcı. Hindistan Hərbi Dəniz Qüvvələrinə 26 ədəd “Rafale” dəniz təyyarəsi tədarükü ilə bağlı müqavilə Fransa lideri Makronun 2024-cü ilin yanvarında Hindistanın Respublika Günü tədbirlərinə qonaq qismində qatılacağı gözlənilən səfəri zamanı imzalana bilər. Bu müqavilə də İGA çərçivəsində bağlanacaq.
Müqavilə baş tutsa, Fransa Hindistana 62 “Rafae” təyyarəsi verəcək. Tək 26 “Rafale” dəniz təyyarəsi Hindistan silahlı qüvvələrinin hava gücünü əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər..
Bu gün Paris IAF-nin 126 müasir qırıcıdan ibarət donanmasındakı boşluğu doldurmaq üçün Hindistan hökumətini daha çox “Rafale” almağa inandırmağa çalışır.
Hazırda Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin əlavə 114 qırıcı təyyarə almağla bağlı təklifinə hələ baxılmayıb.
Srivastava yazır, ola bilsin ki, prezident Makron daha da irəli gedəcək və təyyarə mühərriklərinin istehsalı texnologiyalarının transferini, həmçinin 64 “Rafale” təyyarəsinin növbəti partiyasının satışı üçün uzunmüddətli müqavilə təklif etsin.
“Rafale”nin göyərtə əsaslı versiyalarının dəqiq çatdırılma tarixləri yalnız müqavilə 2024-cü ilin yanvarında imzalandıqdan sonra məlum olacaq. Hətta bunun 2027-ci ilin əvvəlindən tez baş verməyəcəyini güman etmək olar.
Bu gün Hindistanın öz silahlı qüvvələrinə yeni qırıcı təyyarələrin tədarükü üçün xarici istehsalçıları cəlb etməkdən başqa çarəsi yoxdur. Çünki qırıcı eskadrilyaların sayı sürətlə azalır və qalan üç MiQ-21 alayının yaxın bir neçə ildə "təqaüdə çıxacağı" gözlənilir.
Hökumətlərarası saziş çərçivəsində “Rafale” qırıcılarının alınması ilə bağlı yanvarda imzalanacaq müqavilə də mövcud müdafiə satınalma prosedurlarının mənasızlığını göstərir.
Bu fonda hətta Hindistanın baş naziri Narendra Modinin özü də başa düşür ki, silah alışı ilə məşğul olan mövcud struktur səriştəsiz və səmərəsizdir.
Eyni zamanda, 97 yerli Tejas yüngül döyüş təyyarəsinin və 156 Prachand hücum helikopterinin tikintisinə dair razılaşmanı da unutmaq olmaz. Bundan əlavə, Hindistanın digər xarici tərəfdaşları da 114 qırıcının tədarükü üçün sərfəli müqavilə imzalamağı gözləyirlər.
Bu ilin oktyabr ayında müdafiə naziri Rajnath Singh-in başçılıq etdiyi Müdafiə Satınalmaları Şurası (DAC) Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin dövlət aerokosmik konserni Hindustan Aeronautics Ltd (HAL) tərəfindən Su-30MKI döyüş təyyarələri parkının modernləşdirilməsi təklifini təsdiqləyib.
Modernləşdirmə Rusiya mütəxəssisləri ilə “sıx əməkdaşlıq” əsasında Hindistanda həyata keçiriləcək. ET-nin məlumatına görə, Su-30MKI donanmasının modernləşdirilməsi üzrə danışıqlar ən azı 2017-ci ildən bəri Moskva ilə davam edir, Dehli bu maşınlarda yerli sistemlərin sayını maksimum dərəcədə artırmağa çalışır. 2019-cu il noyabrın 6-da Moskvada keçirilən IRIGC-M&MTC-nin 19-cu iclasının yekunlarından sonra məlum olub ki, rusiyalı mütəxəssislər Hindistana HAL müəssisələrində modernləşdirilmiş Su-30MKI-nin prototipinin hazırlanmasında kömək edəcəklər.
2023-cü ilin fevralında ABŞ-ın Hindistanı F-35-in xeyrinə Rusiya Su-57 qırıcılarından imtinaya məcbur etməyə çalışdığı bildirilir. Bir çox hərbi ekspertlər və müşahidəçilər hesab edirlər ki, bu, Vaşinqtonun Yeni Dehlini Rusiyanın Su-57 “Prestupnik” və Su-75 “Şah mat” qırıcılarının tədarükü və birgə istehsalı üçün Rosoboroneksportla müqavilələrdən imtina etməyə inandırmağa çalışdığı “uydurma”dır”.
Tahir TAĞIYEV
