Fransa yanlış Azərbaycan siyasətinin "ləzzətini" yaşayır...
Məlum olduğu kimi, Fransa prezidenti Emmanuel Makron ötən həftə Mərkəzi Asiya ölkələri olan Qazaxıstana və Özbəkistana səfər edib. Səfər regionun Avropa üçün artan əhəmiyyətini göstərir, hədəfdə isə nüvə yanacağı və faydalı qazıntılar var.
Səfər qismən də Qazaxıstan və Özbəkistanla biznes əlaqələrini gücləndirmək cəhdidir, lakin Emmanuel Makronun bu səfərinin başlıca səbəblərini görmək üçün bir qədər əvvələ, yəni iyul ayına baxmaq lazımdır.
Həmin vaxt Qərbi Afrika ölkəsi Nigerdə baş vermiş hərbi çevriliş Fransanın önəmli nüvə sənayesi üçün təchizatın təhlükədə ola biləcəyi ehtimalını artırdı. Niger ötən il Fransanın uran tədarükçüləri arasında ikinci olub. Birinci yerdə Orta Asiya ölkəsi Qazaxıstan idi. Amma Fransa Qazaxıstandan idxalı artırmaq istəyir. Elə bu səbəbdən də Makron ötən həftənin bir gününü dünyanın ən böyük uran istehsalçısı olan Qazaxıstanda keçirib. Daha sonra o, Özbəkistana gəlib. Elektrik enerjisinin 60 faizdən çoxunu nüvə enerjisi ilə istehsal edən Fransanın marağının əsasında Mərkəzi Asiya uranı durur. Bunun müqabilində Qazaxıstan öz mühəndislərini və yerli nüvə enerjisi sənayesini inkişaf etdirməyə çalışdığı üçün fransızların bilik və bacarıqlarından yararlanmağa ümidlidir.
Fransanın Qazaxıstandakı nümayəndə heyətinin üzvü BBC-yə deyib: “Qazaxlar bizim nüvə təcrübəmizə böyük maraq göstərirlər”. Nümayəndə bildirib ki, Fransanın dövlətə məxsus EDF şirkəti Qazaxıstanın ilk atom elektrik stansiyasının tikintisində maraqlıdır, Paris hökuməti isə Fransa universitetlərinin Qazaxıstanda filiallarının yaradılmasını istəyir. Bu fonda Rusiya EDF şirkətinin Qazaxıstana gəlişinə qarşıdır. Bundan başqa, Qazaxıstan türk birliyinin güclənməsi fonunda Faransanın Azərbaycan və Türkiyə ilə bağlı siyasətini müsbət qarşılamır. Bu isə o deməkdir ki, türki birliyi naminə Qazaxıstan Fransa ilə münasibətlərini yenidən nəzərdən keçirə bilər. Bu, Makron hakimiyyətinin ölkəmizlə və Türkiyə ilə bağlı yanlış siyasətinin Fransa üçün yaratdığı mənfi nəticələrdən biridir. Onu da xatırladaq ki, Fransa ənənəvi olaraq, Nigerdəki fransız şirkətləri tərəfindən idarə olunan mədənlərdən uranın böyük bir hissəsini idxal edir. Ancaq Nigerdən Fransaya uran təchizatının gələcəyi sual altındadır, çünki iyul ayında hərbi çevriliş nəticəsində Fransa əleyhinə xunta hakimiyyətə gəlib. Paris iddia edirdi ki, çevriliş Fransanın ölkənin enerji təchizatına heç bir təhlükə yaratmır və ölkəniniki illik uran ehtiyatı var. Lakin Makronun Qazaxıstana səfəri belə bir önəmli təchizatçıda siyasi qeyri-sabitliyin təsirləri ilə bağlı Parisdə hiss edilən təşvişdən xəbər verir. Qazaxıstanın paytaxtı Astanada yaşayan siyasi təhlilçi Dosım Satpayev deyir ki, səfər Mərkəzi Asiyanın regionda bir əsrdən artıq dominantlıq edən Rusiya ilə münasibətlərində köklü dəyişiklərin baş verdiyi vaxta təsadüf edir. O, Ukraynadakı müharibədən sonra Rusiyanın təsirinin azaldığını bildirib: “Hərbi əməkdaşlıq azdır, müharibədən sonra Rusiyaya münasibət daha da pisləşib. "Mərkəzi Asiya hökumətləri bu barədə açıq danışmırlar, amma bu baş verir". Düzdür, xarici işlər naziri Sergey Lavrov ötən həftə Rusiyanın qonşuları, dostları və müttəfiqlərini Moskvadan uzaqlaşdırmaq istəyənlərin cəhdlərini pisləyib. Avropa İttifaqı və ABŞ xəbərdarlıq edib ki, Rusiya Mərkəzi Asiya ölkələri vasitəsilə Qərbdən mal idxal etməklə sanksiyalardan yan keçir. Mütəşəkkil Cinayətkarlıq və Korrupsiya Hesabatı Layihəsi (OCCRP) tərəfindən aparılmış araşdırmaya görə, bunlara Qazaxıstandakı Rusiyaya məxsus törəmə şirkətlər vasitəsilə idxal olunmuş “DJI” pilotsuz təyyarələri və Qərb istehsalı olan mikroçiplər daxildir. OCCRP bildirir ki, mallar və komponentlər Rusiyanın müharibə gücünü artırmaq üçün istifadə olunur.
Rusiya hələ uzun çəkəcək müharibə aparmaqda və Ukraynaya Qərbin dəstəyinin Moskvanın gücü qarşısında yetərsiz olacağından narahat olmaqda ikən, paralel idxal məsələsi Mərkəzi Asiya-Aİ münasibətlərinin isinməsinə mane ola bilər. Eyni dərəcədə əhəmiyyətli digər bir mövzu Çinin təsirinə qarşı çıxmaqdır. Pekinin hələ ki, bölgədə hərbi mövcudluğu güclü deyil, amma onun Mərkəzi Asiyadakı iqtisadi izi son illərdə əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü Çindən Mərkəzi Asiya vasitəsilə Avropaya aparan quru yollarını əhatə edir. Mərkəzi Asiyada 100-dən çox “Bir kəmər, bir yol” layihəsi maliyyələşdirilib. Fransa və Aİ Çinlə birbaşa sərhədləri olan regionda ciddi maliyyə nüfuzu qazanmağa ümid edə bilməz. Lakin son səfəri ilə cənab Makron Rusiyanın bəzi ənənəvi tərəfdaşlarını Qərbə baxmağa sövq etmək üçün Ukraynada gedən müharibənin yaratdığı strateji imkandan yararlanmağa ümid edir. Ancaq qeyd olunduğu kimi, Fransanın özünün yanlış siyasəti hər şeyin Parisin istədiyi kimi getməyəcəyini göstərir. Fransanın Azərbaycan və Türkiyəyə münasibəti, Ermənistanla əsassız yaxınlığı Makron siyasətinin yanlış olduğunun əyani sübutudur. O da qeyd edilməlidir ki, Paris Qazaxıstan və Özbəkistan uranını ya Rusiya, ya da Azərbaycan vasitəsilə daşımağa məcburdur. Çünki radioaktiv maddə təhlükəsizlik mülahizəsilə ancaq quru yolla daşına bilər. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, atom elektrik stansiyalarında emal üçün nəzərdə tutulan uran maddəsi iri qurğularla və yalnız adıçəkilən marşrutlar vasitəsilə tədarük edilə bilər. Beləliklə, Paris uranın daşınması üçün Bakı və Moskva ilə də danışıqlar aparmalıdır. Amma Fransa son vaxtlar həm Azərbaycanla, həm də Rusiya ilə münasibətləri korlayıb. Bu səbəbdən də üzləşdiyi problemi həll etməlidir.
Nahid SALAYEV
