Çin yuanı dolların dünya ağalığına son qoyur...

Çinin milli valyutası olan yuan bu gün beynəlxalq ehtiyat valyutası kimi dünyada beşinci yerdədir. 2023-cü ildə bu pulun qlobal valyuta əməliyyatlarında payı 7% artıb. 

Hazırda  yuan dünyada ən sürətlə böyüyən valyutadır və Çin rəhbərliyi dolları dünyanın maliyyə sistemindəki dominant mövqeyindən sıxışdırmaq üçün əlindən gələni edir. Belə bir vaxtda Səudiyyə Ərəbistanının xarici ticarətdə yuanı seçməsi Çin üçün növbəti mühüm qələbə olub.

Qeyd edək ki, ötən ayın sonunda Pekin və Ər-Riyad 3 il müddətinə 50 milyard yuan (təxminən 7 milyard dollar) məbləğində valyuta mübadiləsi barədə razılığa gəliblər. Çinin Mərkəzi Bankı bildirib ki, saziş maliyyə əməkdaşlığı gücləndirməyə və yerli valyutaların istifadəsini genişləndirməyə kömək edəcək, Ər-Riyad və Pekin arasında investisiya və ticarəti təşviq edəcək. Valyuta svopunun məbləği nisbətən kiçik olsa da, razılaşmanın özü əhəmiyyətlidir: həm Çin, həm də Səudiyyə Ərəbistanı ABŞ dollarına əsaslanan Qərb maliyyə sistemindən asılılığını azaltmağa çalışır. Bundan əlavə, Səudiyyə Ərəbistanının ABŞ-ın Yaxın Şərqdə əsas tərəfdaşı olduğunu, Ər-Riyadın isə Qərb valyutasından asılılığın azaldılması zərurətini tam dərk etdiyini qeyd etmək vacibdir. Bu ilin aprel ayında Çin və Argentina 10,5 milyard dollar ekvivalentində valyuta mübadiləsi elan ediblər. İyun ayında isə svop xətti növbəti üç il üçün 18 milyard dollara qədər artırılıb. Bu svop çərçivəsində Argentina Çin idxalı üçün yuanla ödəniş edə bilib. Elə həmin ay Buenos Ayres Beynəlxalq Valyuta Fonduna olan 2,7 milyard dollarlıq borcunun bir hissəsini yuanla ödəyib. Argentina Mərkəzi Bankı argentinalıların artıq yuanla bank hesabları aça biləcəyini açıqlayıb. Uzun illər iqtisadi böhran yaşayan və dollarla valyuta ehtiyatları durmadan azalan Argentina üçün Çinlə valyuta müqaviləsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çin üçün yuanın Argentina valyuta bazarına buraxılması özünü ağır iqtisadi sıxıntılar içində olan ölkələrə yardım etməyə hazır tərəf kimi elan etmək, eləcə də investisiya aləti kimi valyutanı gücləndirmək şansıdır. Rusiyanın da ticarət dövriyyəsinin dörddə biri artıq yuanla həyata keçirilir. Hələ ötən ilin oktyabrında yuan dolları ötərək Moskva birjasında ən çox satılan xarici valyuta olub. 2023-cü ilin birinci yarısının nəticələrinə əsasən, yuan Rusiyanın ticarət dövriyyəsinin dörddə birini təşkil edir. Özü də Çin ilə əməliyyatlar istisna olmaqla bu göstərici qeydə alınıb. Bu gün yuanın rubla nisbəti 1-dən 12,81-ə qədərdir və ölkə banklarında Çin valyutası ilə əməliyyatlar aparmaq, hesablar açmaq və depozitlər qoymaq mümkündür. Rusiya üçün Çin milli valyutasından istifadə Qərbin sanksiyalarının təzyiqinə baxmayaraq, beynəlxalq ticarətdə iştirakını davam etdirmək imkanıdır. Rusiya üçün bu fonda dedollarizasiya sürət qazanır, belə vəziyyət həm də yuanla ödənişlərə keçidlə bağlıdır. Pakistanda Rusiya ilə rubl və yuanla ticarətin aparılması imkanları nəzərdən keçirilir. Pakistan Ticarət Evi Assosiasiyasının prezidenti, Rusiya Ticarət və Sənaye Palatasının Rusiya-Pakistan İşgüzar Şurasının icraçı direktoru Zahid Əli Xan bu fonda qeyd edir: “Biz hələ ki, dollarla ticarət edirik, amma dollar da problemdir. Biz rublla alqı-satqı məsələsini nəzərdən keçiririk, lakin məsələ hələ ki, həll edilmək üzrədir. Və ya alqı-satqını yuanla da həyata keçirmək olar – Çin bizim çox gözəl dostumuz və qonşumuzdur”.

Onu da qeyd edək ki, son zamanlar qlobal şirkətlər Çin kredit bazarında getdikcə aktivləşərək rekord həcmdə yuanla istiqraz buraxırlar. Alman avtomobil istehsalçıları BMW və “Volkswagen” Qrupu da daxil olmaqla korporasiyalar münasib faiz dərəcələri əsasında Çindən borc alırlar. Belə borclanmaya görə yuan avronu ötüb və dünyada ticarətin maliyyələşdirilməsində istifadə edilən ikinci valyuta olub. Çin üçün qlobal maliyyələşmədə yuanın həcminin artırılması öz valyutasının beynəlmiləlləşməsi üçün əsas prioritetlərdən biridir. Yəni yuan Çindən kənarda getdikcə daha çox istifadə olunur. Bu günə qədər 40-dan çox ölkə Çin ilə valyuta mübadiləsi sazişi bağlayıb və yuan qlobal ticarət hesablaşmalarının təxminən 6%-ni təşkil edir. Çin yuanı güclənir, lakin dolların mövqelərini itirdiyini söyləmək bəlkə də tezdir. Bununla belə, ən azı, onun dünyada dominant mövqeyinin uzunömürlülüyü indi sual altındadır. Qlobal geosiyasi dəyişikliklər fonunda getdikcə artan ölkələrin sayı İkinci Dünya Müharibəsinin sonundan bəri qlobal maliyyə sistemində hökmranlıq edən valyutadan, yəni dollardan asılılığını tədricən azaldır və möhkəmlənən yuana üstünlük verir.  Gələcəkdə Çin öz pulunu rezerv valyutaya çevirməyi hədəfləyib.  Burada onu da xatırladaq ki, bir müddət əvvəl BRICS qrupunun (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika) Yohannesburqda keçirilən sammitində əsas müzakirə mövzularından biri ABŞ dollarının qlobal dominantlığına son qoymaq olub.  Çoxqütblü dünya tələbi və Qərbin hegemonluğuna etiraz fonunda sammitdə dolların dominantlığına ən çox etiraz edən ölkələr Rusiya və Braziliya olub. Dolların hökmranlığından qlobal şəkildə uzaqlaşma çağırışları yeni deyil, lakin son geosiyasi dəyişikliklər və Qərblə Rusiya və Çin arasında artan gərginlik bu məsələni ön plana çıxarıb. 2022-ci ilin əvvəlində Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü ilə bağlı Qərbin sanksiyaları Rusiyanın valyuta ehtiyatlarının təxminən yarısını dondurub və əsas Rusiya banklarını beynəlxalq ödənişləri asanlaşdırmaq üçün istifadə etdiyi mesajlaşma şəbəkəsi olan SWIFT-dən çıxarıb.  Bu fonda dolardan uzaqlaşmaq istəyənlərin sayı artır. Təbii ki, Azərbaycan da dünya maliyyə sahəsində gedən bu prosesləri mütləq nəzərə almalıdır.

Ramil QULİYEV