Qırmızı dənizdə "dünya müharibəsi" - neft qiymətləri oynadı...
Son günlərdə bütün dünyanın diqqəti Qırmızı dənizdə baş verənlər üzərində cəmlənib. Çünki bu, dünya iqtisadiyyatına təsir etməkdə, ilk növbədə neft qiymətlərini artırmaqdadır.
Məsələ burasındadır ki, beynəlxalq gəmiçilik şirkətləri xərclərini kəskin artırıb. Buna səbəb Qəzza münaqişəsi və Qırmızı dənizdə yaşanan problemlərdir. Yaxın Şərqdən enerji təchizatının çatdırılma istiqamətinin dəyişməsi də əsas səbəblərdəndir. Türkiyənin “Yeni şafak” qəzeti yazır ki, İsrail administrasiyasının yaratdığı geosiyasi alov pandemiyanın şokundan hələ də çıxmamış qlobal ticarət üçün yeni risq mənbəyinə çevrilib. Yəmənin şimalında hakim olan “Ənsar Allah” hərəkatının (Husilər) Qırmızı dənizdə gəmilərə hücumları səbəbindən bir çox şirkətlər gəmilərini Atlantik okeanı üzərindən hərəkət etdirir. Enerji şirkətləri də eyni addımı atıblar. Marşrutların dəyişdirilməsi 40 gün vaxt itkisi, həm də yüksək xərclər yaradıb. Beləliklə, dünyanın bir neçə gəmiçilik nəhəngi Yəmən husi üsyançılarının hücumlarının artması səbəbindən gəmilərinin Qırmızı dənizlə hərəkət etməsinə son qoyub. Səbbə də odur ki, Danimarkanın “Maersk” gəmiçilik şirkəti, Almaniyanın “Hapag-Lloyd” gəmiçilik və konteyner şirkəti və İtaliya-İsveçrə “MSC” aparıcı gəmiçilik şirkəti Qırmızı dənizi Aralıq dənizi ilə birləşdirən Süveyş kanalında Yəmən husi üsyançılarının hücumuna məruz qalıb. Böyük Britaniyanın BP şirkəti bu bölgədəki "dəniz nəqliyyatında təhlükəsizliklə bağlı vəziyyətin pisləşməsini nəzərə alaraq" Qırmızı dənizdəki bütün tranzitləri dayandırdığını elan edib. Norveçin “DNB Markets” aparıcı investisiya bankının analitikləri hesab edirlər ki, dünya gəmiçilik nəhənglərinin qərarı beynəlxalq neft ticarətinin bu həyati vacib damarı üçün risk ehtiva edir: “Bazarlar gəmilərin əlçatanlığı və qiymətlər baxımından nəticələri yaxşı dərk edirlər”. xatırladaq ki, Hind okeanını Aralıq dənizi və beləliklə də Avropanı Asiya ilə birləşdirən Qırmızı dəniz dünyanın su yolları şəbəkəsinin mühüm həlqəsidir. Süveyş kanalından hər il təxminən 20 min gəmi keçir. Belə bir vaxtda Yəmənin “Ənsar Allah” qiyamçı hərəkatından olan husilər hər 12 saatdan bir Qırmızı dənizdə ticarət gəmilərinə hücum etmək niyyətindədirlər. Hərəkatın nümayəndəsi Mohamed Abdel Salam bu xüsusda bildirib: “Dəniz əməliyyatlarına gəlincə, onlar tam sürətlə davam edir. Biz əməliyyatların 12 saatdan aparılacağına ümid edirik”. Qeyd edək ki, Yəmənin husi qiyamçıları dekabr ayından Qırmızı dənizdə gəmilərə hücum edir. Onların fikrincə, bu hücumlar fələstinlilərlə həmrəylik nümayiş etdirmək məqsədi daşıyır. Üsyançılar İsrail Qəzza zolağında döyüşləri dayandırana qədər hücumları davam etdirəcəkləri ilə hədələyirlər.
Husi üsyançıları Qəzza zolağında qarşıdurmanın qızışmağa başladığı oktyabrın 7-dən indiyədək Qırmızı dənizdə gəmilərə 100-dən çox hücum həyata keçirib. ABŞ Müdafiə Nazirliyinin akvatoriyadakı vəziyyətə dair 43 ölkə nümayəndəsinin iştirakı ilə keçirilən onlayn konfransın yekunlarına dair bəyanatında bununla bağlı deyilir: “Husilər pilotsuz uçuş aparatları və ballistik raketlərdən istifadə edərək 10 ticarət gəmisinə 100-dən çox hücum həyata keçirib, bununla da 35-dən çox ölkəyə qarşı gəliblər”. Pentaqondan, həmçinin bildirilib ki, dünya ticarətinin 10-15 %-ni təşkil edən Qırmızı dənizdən keçən kommersiya gəmiləri marşrutu dəyişmək məcburiyyətindədir, nəticədə çatdırılma müddəti bir neçə həftə artır. Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl ABŞ Qırmızı dənizi husilərin atəşindən qorumaq üçün beynəlxalq əməliyyata başladığını açıqlamışdı. Belə ki, Pentaqon Qırmızı dənizdə husilərin gəmilərə hücumlarının qarşısını almaq üçün əməliyyata başladığını bildirib. Məlumata görə, əməliyyat “Rifahın keşikçisi” adlandırılıb. Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, Niderland, Bəhreyn və Seyşel adaları da daxil olmaqla, bir çox dövlətlər burada iştirak edəcək. Elə bundan sonra husilər bəyan ediblər ki, Qırmızı dənizdə gəmilərin mühafizəsi üçün yaradılmış beynəlxalq koalisiya ölkələrinin hərbi gəmilərinə hücum edəcəklər. “Ənsar Allah” siyasi şurasının üzvü Məhəmməd Əli əl-Husi İranın ərəbdilli “Al Alam” telekanalına müsahibəsində deyib: “Bizə qarşı çıxan istənilən ölkənin gəmiləri Qırmızı dənizdə hücuma məruz qalacaq”. Qəzza zolağında HƏMAS-İsrail münaqişəsinin şiddətlənməsindən sonra husilər İsrail ərazisinə hücum edəcəklərini və İsraillə əlaqəli gəmilərin Qırmızı dəniz və Bab əl-Məndəb boğazından keçməsinə icazə verməyəcəklərini bildiriblər. Nəticədə artıq Avropanın 4 böyük şirkəti Süveyş kanalı ilə müxtəlif yüklərin daşınmasından imtina edib. Onların sayının daha da artması gözlənilir. “Bloomberg” agentliyi bildirir ki, böyük enerji şirkətlərinin Qırmızı dənizlə neft tranzitini dayandırmaları qiymətlərin artmasına gətirib çıxaracaq. Ekspertlərin fikrincə, belə hadisələr ən böyük enerji nəhəngləri arasında artan narahatlığa səbəb olur. BP-nin Qırmızı dənizdə tranzitin dayandırılması ilə bağlı açıqlamasından sonra bu qərarın şirkətin bütün tankerlərinə və tərəfdaşlarının ticarət gəmilərinə şamil ediləcəyi gözlənilir. Enerji nəhənginin nümayəndələri tranzitin bərpasının Qırmızı dənizdə vəziyyətin normallaşmasından sonra mümkün olacağını bildiriblər. Ekspertlər xəbərdarlıq edirlər ki, regionun qlobal dəniz ticarətinin 10-15 faizə qədərini təşkil etməsi vəziyyəti daha da ağırlaşdırır. Beləliklə, gəmi sahibləri bundan sonra Misirin Süveyş kanalından marşrut kimi istifadə edə bilməyəcəklər. Bunun əvəzinə, əsasən Afrika qitəsindən yan keçməklə sifarişin çatdırılması üçün alternativ yollar tapmaqla, səyahət vaxtını əhəmiyyətli dərəcədə artırmalı olacaqlar. Analitiklər bildirirlər ki, bu amillər xammalın qiymətinin kəskin artmasına və qlobal enerji bazarında nəqliyyatın çökməsinə səbəb ola bilər. Bu halda ekspertlər qiymət şoku olacağını istisna etmir.
Ramil QULİYEV
