Paşinyan Azərbaycanla sazişin bütün razılaşılmış maddələrini Kazanda açdı - ikitərəfli nəzarət mexanizmi...
Bu günlərdə Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri ayrılıqda 2024-cü il avqustun 30-da imzalanmış “Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının və Ermənistan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə Komissiyanın birgə fəaliyyəti haqqında Əsasnamə”ni təsdiq edib.
Ermənistan Milli Assambleyası onu daha əvvəl ratifikasiya edib. Azərbaycanda da əsasnamənin prezident tərəfindən təsdiqi onun parlamentdə daha əvvəl ratifikasiya olunduğunu göstərir. Əvvəllər bildirilirdi ki, bu prosedurlar Bakı və İrəvan tərəfindən eyni vaxtda həyata keçirilməlidir.
Sənəddə Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin demarkasiyasının necə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Orada göstərilən yeganə əsas prinsip 1991-ci il Almatı Bəyannaməsidir, lakin aydın xəritələr yoxdur. Ermənistan müxalifəti qətnamənin ratifikasiyasının Ermənistanın dövlət maraqlarına zidd olduğunu bildirərək, müzakirədə və səsvermədə iştirak etməyəcəyini açıqlamışdı. Sentyabrın 26-da Konstitusiya Məhkəməsi sərhədin demarkasiyası prosedurunu Ermənistan Konstitusiyasına uyğun olaraq tanıyıb. Delimitasiya prosesi qonşu dövlətlərlə sərhəd xətlərinin müəyyən edilməsinin ilk mərhələsidir. Demarkasiya zamanı isə, bir qayda olaraq, genişmiqyaslı xəritələr üzərində relyef, hidroqrafiya, yaşayış məntəqələri ətraflı göstərilir. Hesab olunur ki, proses artıq bundan sonra daha sürətlə irəliləyəcək. Sənədin Azərbaycanda və Ermənistanda təsdiqi oktyabrın 24-də Kazan şəhərində Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın görüşündən sonraya təsadüf edir. Həmin görüşdə tərəflər ikitərəfli sülh gündəliyinin irəli aparılması, o cümlədən sülh sazişi, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası və qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələləri müzakirə ediblər. İki ölkənin xarici işlər nazirlərinə Sülh və Dövlətlərarası Münasibətlərin Qurulması haqqında Saziş üzərində işlərin mümkün qədər tez zamanda yekunlaşdırılması və imzalanması üçün ikitərəfli danışıqları davam etdirmək barədə təlimat verilib. Nikol Paşinyan görüşdən öncə BRICS sammitinin “Outreach” / “BRICS+” formatında iclasındakı çıxışında bildirib ki, “Ermənistan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında sülh və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında” saziş layihəsi ən azı 80-90 faiz razılaşdırılıb: “Bir-birinin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması ilə bağlı formulalar artıq tam razılaşdırılıb. Qarşılıqlı ərazi iddialarının olmaması və gələcəkdə belə iddialarla çıxış etməmək öhdəliyi haqqında, güc tətbiq etməmək və güc tətbiq etməklə hədələmə prinsipinə əməl olunması məsələsi üzrə, bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq, diplomatik münasibətlərin qurulması və sülh müqaviləsi tərəflərinin üzərinə götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün ikitərəfli mexanizmlərin yaradılması razılaşdırılıb”. Bunlar əslində belə başa düşməyə əsas verir ki, Paşinyan sazişdə razılaşılmış maddələri təkrar edib. Prinsip etibarilə bunlar Azərbaycanın daha öncə təklif etdiyi və beynəlxalq hüquq normalarına uyğun prinsiplərdir. Əgər burada yenilik demək mümkün olsa, bu da öhdəliklərə nəzarət üzrə ikitərəfli mexanizmin yaradılmasıdır. Lakin göründüyü kimi, Paşinyan konstitusiya dəyişikliyi barədə heç nə demir və bu məsələnin sanki gərəksiz olduğu kimi bir davranış sərgiləyir.
Nikol Paşinyan deyib ki, Ermənistan beynəlxalq nəqliyyat kommunikasiyaları və onun ərazisindən keçən boru kəmərlərində maraqlıdır və onların təhlükəsizliyini müstəqil şəkildə tam təmin etməyə hazırdır: “Ermənistan Azərbaycana sadələşdirilmiş sərhəd və gömrük nəzarəti prosedurları vasitəsilə Naxçıvanla əlaqəni təmin etməyi təklif edib”. Baş nazirin çıxışından sonra Rusiya prezidenti Vladimir Putin deyib ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası prosesi sülh müqaviləsinə aparan düzgün yoldur. Məsələni şərh edən rusiyalı politoloq Sergey Markedonovun sözlərinə görə, Kazanda qlobal problemlərlə yanaşı, regional təhlükəsizlik problemləri də xüsusi diqqət mərkəzində oldu: “Tatarıstanın paytaxtında Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın görüşü olub. Bir neçə amili nəzərə alsaq, hadisə əhəmiyyətlidir. Əvvəla, son bir il ərzində rəsmi İrəvanın nümayəndələri Rusiyanın sülh yolu ilə nizamlanma platformasından səylə yayınaraq, ABŞ, Fransa və ümumilikdə Avropa İttifaqının “zəmanətləri”nə diqqət yetirdilər. Belə ki, oktyabrın 22-də Paşinyan ABŞ prezidentinin xüsusi köməkçisi və Milli Təhlükəsizlik Şurasının Avropa üzrə baş direktoru Maykl Karpenter və Dövlət Departamentinin Qafqaz danışıqları üzrə baş müşaviri Lui Bono ilə danışıqlar aparıb. Karpenter öz rəhbəri Co Baydenin mesajını Ermənistan hökumətinin rəhbərinə çatdırıb. Onların söhbətinin əsasını sülh sazişinin hazırlanması perspektivləri təşkil edirdi. Qeyd edək ki, İlham Əliyevlə Paşinyanın yolları çox keçməmiş MDB sammitində kəsişsə də, orada heç bir mənalı danışıq aparmayıblar. İkincisi, ilin əvvəlində sülh müqaviləsinin tezliklə imzalanması ilə bağlı çoxlu proqnozlar verilirdi. Bu arada tərəflər anlaşma və dəyişikliklərin on mərhələsini artıq keçiblər. Klassikin dediyi kimi, “hər şey hələ də eynidir”. İki Qafqaz respublikasının liderləri BRİCS+ plenar sessiyası ərəfəsində Kazanda görüşüblər. Rəsmi hissə başlamazdan əvvəl onlar bir-biri ilə daha çox qeyri-rəsmi danışa bildilər. Bundan sonra mətbuatda İlham Əliyevlə Paşinyanın Kazan sammiti çərçivəsində danışıqlar aparması barədə məlumatlar yayılıb. Görüşdə vasitəçilər yox, hər iki nümayəndə heyətinin nümayəndələri iştirak edirdi. Təbii olaraq demək olar ki, 90% ilə razılaşdırılan gələcək sülh müqaviləsi haqqında yenə ümidverici sözlər səsləndi. Lakin Azərbaycan-Ermənistan nizamlanmasının bütün tarixi göstərir ki, bu cür nikbin bəyanatları praktikada yoxlamaq lazımdır. “Praktiki hazır dünya”dan sonra hadisələrin tamam başqa məcraya getməsi halları tez-tez olub. Nə olursa-olsun, İrəvanla Moskva arasındakı münasibətlərdə, bütün çətinliklərə baxmayaraq, Rusiya tərəfinin əhəmiyyətini qiymətləndirməmək olmaz.
Ermənistan tərəfinin Qərblə dialoqda necə irəliləməsindən asılı olmayaraq. Kazan görüşü sıçrayış olacaqmı? Artıq bununla bağlı nə qədər ümidlər səslənib! Görünən odur ki, nəticə çıxarmağa tələsməyə ehtiyac yoxdur, lakin Rusiyanın regiona davamlı maraqlarını qeyd etmək lazımdır. Üstəlik, Tatarıstanın paytaxtında BRİCS forumunun təsiri gücləndi”. Xatırladaq ki, Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin 12 kilometrlik hissəsi artıq demarkasiya olunub. Yeni geosiyasi reallıqlar şəraitində sərhədlərin delimitasiyasından sonrakı mərhələdə demarkasiyasına ümidlər yaranır.
Samirə SƏFƏROVA
