Məktəblərə “nə biçimdə direktorlar” axtarılır? Direktorlar etimadı niyə doğrultmur?..

Son zamanlar məktəb direktorlarının seçimi, təyinatı ilə bağlı məsələlərdə müəyyən problemlərin olduğu barədə danışılır. Bir neçə ildir ki, ölkəmizin ümumtəhsil məktəblərində direktor vəzifəsini tutmaq istəyən şəxslərlə bağlı imtahan keçirilir. Bunun müsbət, yaxud mənfi nəticələr doğurduğu barədə birmənalı fikir bildirmək çətindir.

Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev jurnalistlərin bu yöndə suallarını cavablandırarkən “Bəzi hallarda məktəbdə işləyəcək direktorluğa namizəd olacaq şəxs tapmaqda çətinlik çəkirik”-deyib. 

O bildirib ki, buna baxmayaraq, hazırda direktor qəbulu üçün minimal sayda vakansiya elan edilib:

"Məktəblərin sayı 4400 olanda bu 44 nəfər, təxminən 1% edir. Bu rəqəm sizə böyük gələ bilər. Lakin faiz nöqteyi-nəzərindən vakansiya 5-6 faiz olacaq, bu isə haradasa bir neçə yüz nəfər deməkdir. Bunun qarşısı alınmazdır. Əsas olan odur ki, bizim qaydamız, prosedurumuz var və ona uyğun olaraq prosesi davam etdiririk".

Niyə tapmaq olmur? Direktor kadrlar yoxdu bəyəm? Nazirin bu ifadəsinin sətiraltı mənası nədir?

Məktəblərə "nə  biçimdə direktorlar" axtarılır? Direktorlar etimadı niyə doğrultmur? 

Kamran Əsədov: “Bu gün orta məktəblərdə yaxşı direktor tapmaq çətinliyi təhsildəki struktur və idarəçilik boşluqlarının təzahürüdür”

Tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində “Bu gün orta məktəblərdə yaxşı direktor tapmaq çətinliyi təhsildəki struktur və idarəçilik boşluqlarının təzahürüdür. Azərbaycanda təhsil sahəsində rəhbər kadrların çatışmazlığı, ölkə üzrə məktəblərin idarəetməsində ciddi problemlər yaradır. Geniş mənada, məktəb direktorlarının sayının azlığı və keyfiyyətinin yetərsizliyi müxtəlif faktorlarla izah edilə bilər.

Əvvəla, yaxşı direktor nə deməkdir? Yaxşı direktor, təkcə inzibati bacarıqlara deyil, həm də təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək, müəllimləri və şagirdləri motivasiya etmək, məktəbdə sağlam mühit yaratmaq bacarığına malik şəxsdir. Bu gün təhsil sahəsində müasir yanaşmaları, psixologiyanı, pedaqogikanı bilən, texnologiyalardan istifadə edən və innovativ düşüncə tərzi olan rəhbərlər yetişdirmək əsas prioritetdir. Yaxşı direktor məktəbdəki təhsil prosesini effektiv idarə edir, valideynləri təhsilə cəlb edir, məktəbdə sağlam əxlaqi dəyərlər yaradır və uşaqların gələcəyinə müsbət təsir göstərir. Belə direktor həm pedaqoji sahədə bilikli olmalı, həm də idarəetmə bacarıqlarına malik olmalıdır”-deyə bildirdi.

K.Əsədovun sözlərinə görə, hazırkı şəraitdə məktəb direktorlarının azlığı və keyfiyyətin aşağı olmasının əsas səbəblərindən biri təhsil sahəsində rəhbər vəzifələrə hazırlıqlı kadrların məhdud olmasıdır. “Müəllimlər arasında rəhbər vəzifəyə keçmək arzusunda olanlar azdır, çünki bu vəzifə çox böyük məsuliyyət və fədakarlıq tələb edir. Eyni zamanda, direktor vəzifəsinin həm maddi baxımdan, həm də sosial status baxımından yetərincə stimullaşdırılmaması bu sahədə kadr çatışmazlığına səbəb olur. Bir çox müəllimlər yüksək məsuliyyət daşıyan bu vəzifəyə görə ödəmələrin az olmasından narazıdır və bu səbəbdən direktor vəzifəsinə maraq göstərmirlər.

Direktorların yetişdirilməsi prosesi də sistemin özündə ciddi boşluqlarla müşahidə olunur. Bu gün Azərbaycanda direktor təlimləri mövcuddur, lakin onlar tez-tez nəzəriyyəyə yönəlmiş və tətbiqi bacarıqlardan kənar olur. Direktor namizədlərin yalnız bir neçə günlük kurslarla və ya qısa müddətli təlimlərlə hazırlandıqları halda, onların çətin məktəb problemlərinə uzunmüddətli həll yolları tapa biləcəklərinə inanmaq çətindir. Müasir məktəb idarəetməsi, yalnız biliklərlə deyil, həm də sosial emosional bacarıqlarla təmin olunmuş, uşaqların psixoloji ehtiyaclarını nəzərə alan peşəkar kadrları tələb edir”.

K.Əsədov qeyd etdi ki, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində məktəb direktorlarının seçimi və hazırlanması üçün xüsusi proqramlar və təcrübə modelləri tətbiq edilir. “Məsələn, Finlandiyada və ya Sinqapurda direktor namizədləri uzunmüddətli kurslardan keçir və bu təlimlər çərçivəsində liderlik, psixologiya, idarəetmə və təhsil texnologiyaları sahəsində praktiki bacarıqlar qazanır. Həmçinin, bu ölkələrdə direktorların təyin olunma prosesi ciddi şəkildə tənzimlənir və direktor olmaq istəyənlər dərin hazırlıq mərhələsindən keçir. Bu təlim prosesləri, onların məktəbdə səmərəli idarəetmə aparmalarına imkan verir və məktəbdə təhsilin keyfiyyətini yüksəldir.

Azərbaycanda da yaxşı direktor yetişdirmək üçün sistemli yanaşma tələb olunur. Bu məqsədlə, direktor təyin olunma prosesi şəffaf və açıq olmalı, namizədlərin yalnız peşəkar bilikləri deyil, həm də şəxsiyyətləri və dəyərləri nəzərə alınmalıdır. Bundan başqa, direktorların təlimi genişləndirilməli, təlimlər tətbiqi və praktiki yönümlü olmalıdır. Elm və Təhsil Nazirliyi məktəblərin idarəedilməsi sahəsində direktorların inkişafına yönəlik uzunmüddətli proqramlar təşkil edə bilər. Bu proqramlara liderlik, psixoloji dəstək, sosial məsələlərə həssas yanaşma, rəqəmsal bacarıqlar və təhsil texnologiyaları daxildir.

Direktorların motivasiyasının artırılması üçün onların maddi stimullaşdırılması və sosial statuslarının yüksəldilməsi də vacibdir. Azərbaycanda direktorların maaşı çox vaxt onların yükünü və məsuliyyətini əks etdirmir. Əgər dövlət tərəfindən direktor maaşları artırılsa və onların səmərəli işlərinə görə əlavə ödənişlər təmin edilsə, bu, təhsil sahəsində daha çox müəllimin rəhbər vəzifələrə yönəlməsinə təkan verərdi.

Azərbaycanda məktəb direktorlarının inkişafı, həm də onların bilik və bacarıqlarını yeniləmək üçün mütəmadi qiymətləndirmələrə ehtiyac duyur. Təhsilin keyfiyyətinin daim artmasını təmin etmək üçün direktorların müntəzəm qiymətləndirməsi vacibdir. Bu, onların zəif cəhətlərini müəyyən etməyə və peşəkar inkişaf üçün addımlar atmağa imkan verir. Sertifikatlaşdırma və qiymətləndirmə sistemləri vasitəsilə direktorların fəaliyyəti dəyərləndirilə bilər və nəticədə, onların təhsil sahəsində səmərəliliyi artırıla bilər.

Ümumilikdə, orta məktəblər üçün yaxşı direktor yetişdirmək təhsil sisteminin səmərəliliyini və keyfiyyətini artırmaq üçün əsas addımlardan biridir. Bu sahədə uğur əldə etmək üçün təlim proqramlarının genişləndirilməsi, rəhbər kadrların seçilməsində şəffaflıq, motivasiyaedici stimulların təmin edilməsi və davamlı peşəkar inkişaf proqramlarının tətbiqi vacibdir. Azərbaycanda bu istiqamətdə atılan addımlar, məktəblərdə təhsilin keyfiyyətini artırmaq və uşaqların təhsildən daha çox faydalanmasını təmin etmək üçün mühüm rol oynayacaqdır”-deyə K.Əsədov bildirdi.

Məzahir Məmmədli: “Onların məktəb direktoru kimi bacarığını müəyyən edən bir meyar ortada hələ ki, yoxdur”

Digər tanınmış təhsil eksperti Məzahir Məmmədli də “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, doğrudan da, indi bütün kriteriayalara cavab verən direktor tapmaq asan deyil: “Mən bu məsələdə naziri kifayət qədər haqlı sayıram. Bir müddət əvvəl nazirin səsləndirdiyi başqa bir fikri xatırlatmaq istəyirəm. Nazir deyirdi ki, bəzi məktəb direktorlarının qəbuluna düşmək mənim qəbuluna düşməkdən çətindir. Onu da düz deyir. Bizim də müşahidələrimiz onu göstərir ki, elə məktəb direktorları var, nəinki telefon zənginə cavab vermir, valideyni qəbul etmir, ümumiyyətlə kifayət qədər əlçatmaz bir mövqeyə çəkilib. Valideyndən, cəmiyyət adamından, QHT-dən, jurnalistdən məktəb direktorunun çəkinməyi üçün hansı vəziyyət yaranıb ki, bu qədər əlçatmaz olublar? Amma elm və təhsil naziri kifayət qədər əlçatandır və ayda bir dəfə mətbuat konfransı keçirir, yaxud hansısa tədbirdə mətbuatın sualını cavablandırır. Bizim işimiz məktəblərlə əlaqəlidir deyə məktəb direktorlarını daha yaxşı müşahidə etmək imkanımız var. Məktəb direktoru tanıyıram ki,  bir məsələ ilə bağlı suala cavab vermək üçün telefonu belə qaldırmır. Halbuki, çox asan izah olunan bir məsələdir.

Məktəb direktorlarının işə qəbulu üçün meyarlar müəyyənləşib və bu proses kifayət qədər şəffaf keçirilir. Məsələ burasındadır ki, bu imtahanlar, testlər yalnız onların biliyini müəyyən edir. Amma onların məktəb direktoru kimi bacarığını müəyyən edən bir meyar ortada hələ ki, yoxdur. Bu səbəbdən də biz məktəb direktorlarının təyinatında belə problemləri yaşayırıq. Mənə elə gəlir ki, məktəb direktoru vəzifəsinə ancaq məktəbin içindən müəyyən qədər nüfuza, biliyə, bacarığa, idarəetmə qabiliyyətinə sahib olan biri seçilməlidir”. 

M.Məmmədlinin fikrincə, bu daha məqsədəuyğundur. Onun fikrincə, məktəb direktoru məktəbin içində seçki yolu ilə müəyyənləşdirilməlidir. M.Məmmədli bildirdi ki, bu daha təsiredici və effektli olar: “Bu halda biz peşəkar bir məktəb direktoru görə bilərik”.

İradə SARIYEVA