BRİCS-in hərbi bloka çevrilmək və ədalətli dünya düzəni qurmaq imkanları...
Zərdüşt Əlizadə: "BRİCS dünya siyasi sistemində alternativ idarəetmə mərkəzi formalaşdırmaq məqsədini qarşıya qoyub"
BRİCS-ə daxil olan ölkələrin ümumi əhalisi təxminən 3,5 milyard və ya dünya sakinlərinin 45%-ni təşkil edir. Birgə üzv ölkələrin iqtisadiyyatları qlobal iqtisadiyyatın təxminən 29%-i olmaqla 28,5 trilyon dollardan artıq dəyərə malikdir. Onlar dünya xam neftinin təxminən 44%-ni istehsal edir.
"Goldman SACS"ın proqnozlarına görə, 2050-ci ildə təşkilatın iqtisadi gücü inkişaf etmiş ölkələri üstələyəcək.
Təşkilata üzv dövlətlər mineral-xammal baxımından olduqca zəngin, güclü emal sənayesi sahələrinə, nisbətən ucuz və ixtisaslı işçi qüvvəsinə və sürətli sosial-iqtisadi inkişaf tempinə malik, emal sənayesi yüksək texnologiyaya əsaslanan məhsullar istehsal edə bilən inkişaf etməkdə olan sənaye ölkələridir.
BRİCS, məlumdur ki, daha çox iqtisadi əməkdaşlıq qurumudur. Ancaq bu birlikdə böyük potensialı olan ölkələr var, dünya ÜDM-nin 29 faizi BRİCS ölkələrinin payına düşür. Bu baxımdan BRİCS dünyanın hərbi-siyasi güc mərkəzinə çevrilə bilərmi?
Sualımıza cavabında politoloq Zərdüşt Əlizadə bildirdi ki, bu təşkilata üzv olan ölkələrin sayı çox olsa da, hələlik bu birlik çərçivəsində heç bir ümumi layihə ortaya qoyulmayıb: "Ayrı-ayrı ölkələr bu birliyin imkanlarından çox səmərəli töhfələr əldə edə bilir. Lakin bu hələ ki, birlik ölkələri arasında ikitərəfli formatda baş verir. Məsələn, qonşu Ermənistan bu birliyin üzvü olmasa da, BRİCS və Aİİ ölkələri ilə əməkdaşlıqdan ciddi iqtisadi fayda götürür. Ermənistanla Rusyanın ticarət dövriyyəsi ilin sonuna qədər 16 milyard dolları keçəcək. Bu cəmi 3-4 milyard dollar büdcəsi olan Ermənistan üçün böyük töhfədir. Bu il Ermənistanın ÜDM-i 10 faizdən çox arta bilər. Digər dövlətlər də bunun kimi iqtisadi dividendlerə malikdir. BRİCS-də əsas iqtisadi güc sahibləri Çin, Hindistan və ərəb ölkələridir. Siyasi güc kimi isə burada Rusiya əsas fiqurdur.
BRİCS-in yaranmasının əsas səbəbi dünya düzəninin ədalətsizliyidir. Yəni Amerika və Avropa ölkələrinin dünya idarəçiliyindəki ədalətsizlikdən bezən ölkələr məhz bu qurumda toplaşıb. Yəni BRİCS ölkələri hazırkı dünya düzənindən narazıdılar. Onlar dünyanın fərqli şəkildə idarə edilməsini istəyir və indiki düzənə etiraz əlaməti olaraq bu qurumdadılar. Dünyanı idarə edənlər də bunu anlayır - BMT baş katibinin bu tədbirdə iştirakı ona işarədir.
Amma gəlin, dünyadakı mənzərəyə diqqət edək - ABŞ və Avropa ölkələri dünyanı BMT, NATO və dollar vasitəsi ilə idarə edirlər. Dünyanın siyasi gücü BMT-də, hərbi gücü NATO-da, iqtisadi gücü isə ABŞ dollarının əlindədir. BRİCS ölkələrinin hamısı BMT-nin üzvü olsa da, həlledici səsə malik deyillər, hegemonluq ABŞ və Qərbin əlindədir. NATO ümumiyyətlə ABŞ-ın bir dövlət orqanı kimi fəaliyyət göstərir. BRİKS ölkələrindən hələ NATO üzvü olanı yoxdur. Bu dövlətlərin hamısı xarici ticarəti dollar vasitəsi ilə həyata keçirir. Yalnız İran və Rusiya sanksiyalardan yayınmaq üçün qarşılıqlı olaraq ticarətdə öz valyutalarından istifadə etmək barədə qərar qəbul ediblər. Hazırki mənzərə bundan ibarətdir.
Mən demirəm ki, bu birlik gələcəkdə hərbi-siyasi güc mərkəzinə çevrilməyəcək və bu mümkün deyil. Bu mümkundur, amma qarşıda gediləcək xeyli yol var. İlk növbədə birliyin dövlətlərini sıx birləşdirə bilən ümumi meqalayihələr reallaşdırılmalı, birlik üzvlərinin dollardan asılılığı aradan qaldırılmalıdir. Əgər birlik buna nail ola bilsə, hərbi-siyasi güc mərkəzinə də çevrilə bilər.
Düzdür, Amerikada da böhran əlamətləri görünür, amma hələ o, dünyanın bir nömrəli gücüdür. İqtisadi, hərbi və siyasi güc də onun inhisarındadir. Kim Amerikanın sözünə baxmasa onu müxtəlif vasitələrlə qanun-qaydanı nəzərə almadan cəzalandirir.
Mən BRİCS-i dünya siyasi sisteminin böhranının təzahürü hesab edirəm. Yəni dünyada nizamlı və ədalətli bir siyasi sistem olsaydi, heç BRİCS-ə də ehtiyac qalmazdı.
Amma BRİKS-in Kazan sammitinin Azərbaycana bir müsbət təsiri o oldu ki, bu sammitdə Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində bir sülh təsiri yarandı. Liderlər sülhdən danışdı, bir-birini ittham etmədi. Fikrimcə, bunun davamı da gələcək. Hər iki dövlət başçısı xarici işlər nazirlərinə işi sürətləndirmək tapşırığı verdi və s.
Ümumiyyətlə, BRİCS-in gələcəyinə ümidlər böyükdur, amma bu ölkələrin qarşıda keçilməli xeyli yolu var. BRİCS dünya siyasi sistemində alternativ idarəetmə mərkəzi formalaşdırmaq məqsədini qarşıya qoyub. Bunun öhdəsindən gələ biləcəkmi, bunu zaman göstərəcək".
Dəniz NƏSİRLİ
