Bakı Versal modeli tətbiq edir – İrəvanın başqa variantı yoxdur...
“Azərbaycan hesab edir ki, nə qədər ki geosiyasi vəziyyət imkan verir, Ermənistanı elə vəziyyətə salmaq lazımdır ki, onun heç vaxt potensial təhlükəyə çevrilmək imkanı olmasın”. Bu sözləri ABŞ-ın “Lehigh” Universitetinin professoru, siyasi elmlər doktoru Armen Qriqoryan erməni mediasına müsahibəsində deyib.
O bildirib ki, Ermənistana qarşı Versal modeli tətbiq olunur: “Bu, Azərbaycanın Ermənistana tətbiq etdiyi Versal modelidir və prezident İlham Əliyev bu fürsətdən ağıllı şəkildə istifadə edir”.
Qeyd edək ki, söhbət burada Versal müqaviləsindən gedir. 1919-cu il iyunun 28-də imzalanan Versal müqaviləsi Birinci Dünya müharibəsinin nəticələrini yekunlaşdırıb. Almaniya müharibənin yeganə günahkarı elan edildi. Parisdə almanların iştirakı olmadan ilkin danışıqlar aparan Antanta ölkələri və onların müttəfiqləri razılaşdılar ki, müqavilə üç əsas aspekti müzakirə etməlidir: təcavüzkarın cəzalandırılması, təzminat məsələsi və 1914-1918-ci illərdə baş verənlərin təkrarlanmasının qarşısının alınması. Artıq hər şey həll olunanda dəvət olunan alman nümayəndə heyəti əvvəlcə sülh müqaviləsini imzalamaqdan imtina etdi. Almanların fikrincə, bu, ultimatum xarakterli idi. Almaniya sənədə bir sıra dəyişikliklərin edilməsini təklif etdi. Danışıqların getdiyi zala almanlar buraxılmadığından təkliflər yazılı şəkildə verilməli idi. Antanta ölkələri, Yuxarı Sileziyada referendumun keçirilməsi kimi yalnız bir neçə kiçik məqam istisna olmaqla, Veymar nümayəndə heyətinin təklif etdiyi bütün dəyişiklikləri rədd etdilər. Və almanların müqaviləni imzalamaqdan imtina etməsinə cavab olaraq, bütün Almaniyanı işğal etməklə hədələdilər. Almanlara bu barədə düşünmək üçün beş gün vaxt verdilər. Təhlükə real idi, xüsusən də ölkənin bir hissəsi, o cümlədən Reynland artıq Antanta qoşunları tərəfindən işğal edilmişdi. Bundan əlavə, müharibə artıq başa çatsa da, İngiltərə dəniz blokadasını davam etdirirdi və bu, Almaniyada onsuz da ağır olan ərzaq böhranının daha da pisləşməsinə səbəb olurdu. Bu vəziyyətdə Veymar Milli Assambleyası qızğın müzakirələrdən sonra ultimatumu qəbul etməli oldu. 22 iyun 1919-cu ildə parlament Versal müqaviləsinin lehinə 237, əleyhinə 138 olmaqla səs verdi. İyunun 28-də almanlar eyni vaxtda öz etirazlarını bildirərək onu imzaladılar. Versal müqaviləsi Almaniya üçün çox çətin şərtlər diqtə etdi və təsadüfi deyil ki, almanların əksəriyyəti onu alçaldıcı və əsarətə salan hesab edirdi. Almaniya müttəfiqləri ilə birlikdə yeganə təcavüzkar tərəf elan edildi. Onu da demək lazımdır ki, Almaniyanın günahı təkcə mənəvi baxımdan ölçülmürdü. Müharibənin vurduğu ziyana görə tam maddi məsuliyyət almanlara verildi. Qalib ölkələrin Veymar Respublikasından tələb etdiyi təzminatların məbləği ilkin olaraq 20 milyard marka dəyərində qızıla bərabər olmalı idi. Sonra tələblər 269 milyard markaya qədər artdı. Bundan əlavə, Almaniya ticarət donanmasının 90 faizindən imtina etmək məcburiyyətində qaldı, bu da gənc Veymar Respublikasının iqtisadiyyatına çox ağır zərbə vurdu.
Əlavə edək ki, bu hesablamalar təkcə sırf hərbi ziyana, yəni dağıdılmış evlərin, batmış gəmilərin dəyəri, müharibə əlillərinə, dul və yetimlərə verilən təqaüdlər və sairi deyil, həm də, məsələn, borclar üzündən zərər çəkmiş şəxsləri də nəzərə alırdı. ABŞ-dan alınan avadanlıqlara görə Fransa və Böyük Britaniyanın borcu məhz almanlar tərəfindən ödənilməli idi. Bundan əlavə, Almaniya Avstriya-Macarıstan qoşunlarının Antanta ölkələrinə vurduğu ziyana görə təzminat ödəməli idi. Almaniya iqtisadiyyatı bunların öhdəsindən gələ bilmirdi. Fransız və Belçika qoşunları bu fonda “borcları” ala bilımək üçün 1923-cü ildə Almaniyanın əsas sənaye bölgəsi olan Rur bölgəsini işğal etdilər. Təzminatların ödənilməsi 1931-ci ilə qədər davam etdi. Almaniya böyük əraziləri itirdi və onlarla birlikdə - dəmir filizi ehtiyatlarının 80 faizi, kömür ehtiyatlarının demək olar ki, üçdə biri, bütün domna sobalarının 40 faizi, kənd təsərrüfatı torpaqlarının 15 faizindən çoxu əldən çıxdı. Elzas və Lotaringiya Fransaya getdi. Polşa, Danimarka, o vaxtkı Çexoslovakiya da alman torpaqlarının bir hissəni ələ keçirdilər. Ölkə ərazisinin bir hissəsi, xüsusən də kömürlə zəngin Saarland Millətlər Cəmiyyətinin nəzarəti altına alındı. Versal müqaviləsinin təşəbbüskarlarının istəyinə müvafiq olaraq alman ordusunun sayı kəskin azaldıldı, hərbi aviasiya qadağan edildi, dəniz qüvvələri müqavilə ilə orta və kiçik tonajlı 36 döyüş gəmisi ilə məhdudlaşdırıldı, Almaniyaya kreyserlər, sualtı qayıqlar, tanklar və gəmilər tikmək qadağan edildi. İndi Ermənistanda hesab olunur ki, Azərbaycan da eyni yanaşmalaran istifadə etməyə çalışır. Ermənistanın müdafiə nazirinin keçmiş müavini, Ermənistan Respublikaçılar Partiyasının ali orqanının üzvü Artak Zakaryan bu fonda qeyd edir: “Çoxları hesab edir ki, yeni dünya nizamının prinsipləri ilə bağlı Kazanda keçirilən BRİKS sammiti xüsusilə Qərb dünyasına aydın istiqamət verəcək. Bəs kiçik ölkələr, xüsusən də məğlub və siyasi cəhətdən ruhdan düşmüş Ermənistan nə edir? Yaxın Şərq, Mərkəzi Asiya, Şərqi Avropa kimi Cənubi Qafqaz da şübhəsiz ki, yeni dünya düzəninin memarlarının strateji maraqlarının toqquşmalarının diqqət mərkəzinə düşüb. Türkiyə və Nikol sayəsində Azərbaycan regional siyasətin əsas benefisiarı statusunu alıb. Gürcüstan davamlı və təhlükəsiz inkişaf yolunu tapıb və oktyabrın 26-da keçiriləcək seçkilərdə növbəti illər üçün suveren inkişaf aktivlərini təmin etməyə çalışacaq. Ermənistan isə öz yadlaşmış və zəifləmiş hakimiyyəti sayəsində hələ də geosiyasi çəkiclə dəmir arasındadır”.
Ramil QULİYEV
