"3+3" formatında Bakı-İrəvan sülh sazişinin perspektivi nə qədərdi?
Abutalıb Səmədov: “3+3 formatında sülh sazişinin irəliləməsi mümkünsüzdür”
Moskva, Ankara və Tehran sülh müqaviləsi üzərində işi başa çatdırmaq üçün İrəvan və Bakıya “3+3” platformasından istifadə etməyi təklif ediblər. Bunu Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Cənubi Qafqaz üzrə “3+3” platformasının (Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan - Rusiya, Türkiyə, İran) iclasının yekunları üzrə bildirib.
"Həm biz, həm Türkiyə, həm də İran tərəfdaşlarımız olan Azərbaycan və Ermənistana sülh müqaviləsi üzərində işi başa çatdırmaq üçün “3+3” platformasından istifadə etməyi təklif etdik", - deyə o bildirib.
S.Lavrovun sözlərinə görə, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması ilə bağlı da məsələlər var.
"Hazırda heç bir görüş nəzərdə tutulmayıb, erməni həmkarlar fasilə verib. Onlar hesab edirlər ki, əvvəlcə Türkiyə ilə birbaşa əlaqə saxlamalı və nə etmək lazım olduğunu başa düşməlidirlər", - deyə o əlavə edib.
Qeyd edək ki, oktyabrın 19-da İstanbulda "3+3" formatında xarici işlər nazirlərinin görüşü baş tutub. Görüşdə Azərbaycan, Rusiya, Türkiyə, Ermənistan və İran XİN rəhbərləri iştirak edib.
3+3 formatı Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanmasını mümkünləşdirə bilərmi?
“...Türkiyənin Ermənistana təsir göstərmək imkanları var”
“Alyans” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi ekspert Abutalıb Səmədov baki-xeber.com-a “3+3 formatında sülh sazişinin irəliləməsi mümkünsüzdür. Bu formata daxil olan ayrı-ayrı ölkələr bu işə öz töhfəsini verə bilərlər, həm Türkiyə, həm İran, həm gələcəkdə Gürcüstan sülh sazişinin imzalanması istiqamətində müsbət işlər görə bilər. Ancaq Rusiyanın burada iştirakı qeyri-mümkündür. Çünki birmənalı şəkildə Ermənistana icazə verilmir və Ermənistan mümkün olan bütün məsələlərdə Rusiyadan uzaq durmağa çalışır. Təbiidir, bəzən məcburiyyət nəzərə alınır və Ermənistan Rusiyada keçirilən tədbirlərə qatılır, Rusiya prezidenti ilə müəyyən müzakirələr keçirilir. Ancaq bütün bu addımlar daha çox iqtisadi məsələlərlə bağlı olur. Digər məsələlərdə Ermənistan Rusiyadan uzaq qaçır. KTMT-nin işində heç bir iştirakı yoxdur, üzvlük haqqını da ödəmir, nümayəndə də verməyib, nə parlament sədrlərinin iclasına, nə xarici işlər nazirlərinin toplantılarına Ermənistan qatılmır. Digər tərəfdən, Rusiyanın bu məsələdə hər hansı bir töhfə verməsi mümkünsüzdür. Burda, təbiidir, 3+3 formatına daxil olan ölkələr içərisində ən çox imkan Türkiyə və İrana məxsusdur. Çünki onların hər ikisinin Ermənistan üzərində kifayət qədər nüfuzu var və Ermənistanı düzgün addımlar atmağa yönəltmək imkanlarına malikdirlər. Son hadisələr göstərir ki, Ermənistan Türkiyə ilə yaxınlaşmaq üçün əlindən gələni edir. Bu yaxınlaşmanı özü üçün həyati əhəmiyyətli bir məsələ sayır. Bu səbəbdən təbiidir ki, Türkiyənin Ermənistana təsir göstərmək imkanları var. İranın imkanları bir az da çoxdur. Çünki İran Ermənistana kifayət qədər yaxındır, iqtisadi məsələlərdə Ermənistan üçün mühüm tərəfdaşdı və təhlükəsizlik məsələlərində də Ermənistanın yanında yer almağa çalışır. Xüsusilə “Zəngəzur dəhlizinin” açılmasına mane olmaq istiqamətində Ermənistandan da çox səylər göstərir. Təqribən bir ay bundan əvvəl İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) hətta Azərbaycanla yanaşı Türkiyə və Rusiyanı müharibə ilə hədələməsi kifayət qədər ciddi amil oldu və “Zəngəzur dəhlizinin” açılması yönündə gedən prosesləri xeyli ləngitdi, ləngitməkdə də davam edir”-deyə bildirdi.
A.Səmədov qeyd etdi ki, çünki Rusiya İranla hesablaşır və hesablaşmaq məcburiyyətindədir. Siyasi ekspertin fikrincə, bu səbəbdən İranın da Ermənistana təzyiq göstərmək imkanları kifayət qədərdir. “Məlumdur ki, 16 bənddən 13-ü artıq razılaşdırılıb. Yerdə qalan 3 bəndin də yarısı, yəni hər bəndin yarısı razılaşdırılıb, əslinə qalsa, çox kiçik işlər qalıb. Burda Ermənistan konstruktiv mövqe tutsa, təbiddir ki, yaxın vaxtlarda sülh sazişini imzalamaq mümkün olacaq. Bir də bizim əsas tələbimiz konstitutsiya ilə bağlıdır, preambuladan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə yönəlmiş iddialar çıxarılmalıdır. Yəni Ermənistan konstitutsiyasına görə, Qarabağ Ermənistan “ərazisidir”. Bu bənd preambuladan çıxarılmadan sülh sazişini imzalamaq, təbiidir ki, qeyri-mümkündür. Ermənistan nə qədər bunu inkar etsə də sənədlər ortadadır. Preambulada, müstəqillik bəyannaməsində və nəhayət Ermənistan parlamenti ilə “Dağlıq Qarabağ Xalq Deputatları Sovetinin” birgə qərarında Qarabağla Ermənistanın birləşdiyi göstərilir və preambulada buna istinad var. Bu bənd nə qədər ki ordan çıxarılmayıb, sülh sazişinin imzalanması mümkünsüzdür, Ermənistan bunu başa düşməlidir. Sülh sazişinin imzalanmasını sürətləndirmək işində İran və Türkiyədən başqa, təbiidir ki, ABŞ-ın da, onun Avropadakı müttəfiqlərinin də böyük rolu ola bilər. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, indiyə qədər Ermənistanın atdığı bütün konstruktiv addımlar ABŞ-ın və Avropa Birliyinin təzyiqləri nəticəsində olub. Əgər cəhd göstərsələr, qısa müddətdə sülh sazişini də yekunlaşdırmaq və imzalamaq mümkündür. Ancaq bir daha təkrar etmək istəyirəm ki, 3+3 formatının sülh sazişinin imzalanması istiqamətində hər hansı bir iş görməsi çox çətindir. Yeri gəlmişkən, bundan əvvəl Tehranda keçirilən 3+3 formatında görüşdə erməni tərəfi açıq şəkildə bəyan etdi ki, onlar yalnız təhlükəsizlik və iqtisadi əməkdaşlıq məsələlərini bu formatda müzakirə etməyə hazırdırlar, sülh sazişinin 3+3 formatında müzakirə edilməsini düzgün saymırlar. Ermənistan açıq şəkildə buna etiraz etmişdi. Bu səbəbdən güman edirəm ki, biz daha çox digər nüfuzlu dövlətlərin Ermənistana zəruri təzyiqlər göstərməsinə çalışmalıyıq, işimizi bu istiqamətdə qurmalıyıq. Eyni zamanda Azərbaycanın da Ermənistana təzyiq göstərmək imkanları kifayət qədər çoxdur və indiyə qədər biz bu imkanlardan istifadə etmişik, bundan sonra da istifadə edib, güman edirəm ki, ilin sonuna qədər, yaxud gələn ilin əvvəllərində sülh sazişinin imzalanmasına nail ola bilərik”-deyə A.Səmədov bildirdi.
İradə SARIYEVA
