Azərbaycandan xaricə ixracın tam dəyəri ölkəyə niyə qayıtmır? - Qeyri-şəffaf səhifələr...
Bu, hökumətə qarşi təxribat da ola bilər...
Bu ilin birinci yarısında Azərbaycanın idxal-ixrac əməliyyatlarını təhlil etdikdə maraqli mənzərə üzə çıxıb. Statistika Komitəsinin və Gömrük Komitəsinin məlumatlarından aydın olur ki, ölkədən xaricə ixrac edilən məhsulların tam dəyəri müəyyən edilmiş zaman çərçivəsində, yəni 180 gün ərzində ölkəyə geri ödənilmir.
Bununla bağlı danışan iqtisadçı deputat Vüqar Bayramov bildirib ki, İqtisadi Şuranın son iclasında müzakirə edilən məsələlərdən biri də Azərbaycandan xaricə pul köçürmələri və ixrac dəyərinin tam qaytarılması ilə bağlı olub. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sentyabrın 26-da keçirilən müşavirədəki tapşırıqlarına uyğun olaraq, bu sahədə nəzarətin daha da gücləndirilməsi prioritetləşib.
Deputat faktiki rəqəmlərlə göstərir ki, ölkədən mal ixracı azalsa da, ixrac nəticəsində ölkəyə daxil olmalı vəsaitlərin həcmi ixrac dəyərlərinə qeyri-adekvat şəkildə azalıb.
Bir qədər sadə dildə desək, ölkədən satış məqsədi ilə ixrac edilən malların dəyəri 180 gün muddətində ölkəyə valyuta səklində qayıtmalıdır. Lakin ixrac edilən malların dəyərinin yalnız bir hissəsi ölkəyə köçrülüb.
Bununla yanaşı, ölkəyə idxal edilən malların həcmi azalsa da, həmin idxala görə ölkədən pul köçürmələrinin həcmində ciddi artım müşahidə edilir.
Hət iki hal hökumətin maliyyə qurumları tərəfindən ciddi şəkildə araşdırılmalı və nəticə çıxarılmalıdır. Çünki bu, hökumətə qarşı hazırlanmış təxribat da ola bilər. Bunun obyektiv və subyektiv səbəbləri ola bilər. Başlayaq elə obyektiv səbəblərdən. Məsələn, ölkəyə mal idxalının azalması fonunda ödənişlərin həcmi dünya bazarında gedən bahalaşma ilə bağlı ola bilər. Bunun üçün idxal edilən mal nomenklatürasının dünya bazarındakı qiymətləri ilə idxal-gömrük qiymətləri müqayisə edilməlidir. Fərq 5-10 faizi aşırsa, deməli sahibkar sənədləri saxtalaşdıraraq malın qiymətini şişirdib ki, bu tələbnamə əsasında ölkədən daha çox valyuta çıxarmağa nail olsun.
Eyni süni valyuta axını bir qədər fərqli formada mal ixracı zamani da təşkil edilə bilər. Azərbaycanlı ixracatçı xarici ölkənin idxalı şirkəti ilə gizli razılaşma edərək, malın dəyərinin bir hissəsini tədarükçünün xaricdəki hesabına köçürə bilər. Lap azərbaycanli ixracatvıya arayış da verə bilər ki, ödəmə qabiliyyətinin aşağı olması üzündən malın tam dəyərini ödəyə bilmir və filan qədər borcu var.
Hər iki sxem vasitəsilə Azərbaycandan valyuta axınını təşkil etmək mümkündur. Məsələ burasındadır ki, azərbaycanlı sahibkarlara malın tam dəyərini ödəməyən şirkətlər əsasən Avropa ölkələrinin şirkətləridir. Azərbaycanla Avropa ölkələri arasında isə baş verən siyasi qarşıdurma fonunda bu tendensiya stimullaşdırıla bilər.
Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu məsələni ciddi şəkildə araşdirmalı və reallıqları üzə çıxarmalıdır. Belə hallara yol verən sahibkarlar isə ölkə qanunvericiliyinə görə ciddi şəkildə cəzalandırılmalıdır.
Onu da qeyd edək ki, bu istiqamətdə ölkə daxilində də ciddi şübhələr var. Məsələn, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə ölkə daxilində valyutaya tələbat 2,3 dəfədən çox artıb. Hətta bu ilin fevral ayında valyutaya tələbat 920 milyon dollara qalxaraq, 2015-ci ildən bər ilk aylıq rekordunu qırdı.
Yuxarıda qeyd edilən tendensiyalar - ixrac mallarının tam dəyərinin vaxtında geri ödənilməməsi və ölkədən valyuta köçürmələrinin idxala qeyri-adekvat artmasi ölkədən valyuta axınının əsas səbəbi ola bilər. Bu isə öz növbəsində daxildə valyutaya tələbati artırır. Sadəcə, hökumət aydınlaşdırmalıdir ki, bu proses obyektiv, yoxsa subyektiv səbəbdən baş verir. Artıq prezidentin göstərişi ortadadi, yəqin ki, yaxın günlərdə məsələyə aydınlıq gətiriləcək.
Akif NƏSİRLİ
