Azərbaycan-Qərb münasibətlərində enerji diplomatiyasının təsiri gücü
Enerji resursları qlobal geosiyasətdə ölkələrin iqtisadi və siyasi qüdrətinin əsasını təşkil edir.Azərbaycan enerji resurslarının Qərbdə o cümlədən ABŞ və Avropa kimi Qərb ölkələrində strateji maraq obyektinə çevrilmişdir.Eyni zamanda Azərbaycanın enerji diplomatiyasının oynadığı mühüm rolu və həyata keçirilən layihələr , iqtisadi bazarın inkişafina gətirib çıxarır.Azərbaycan zəngin neft və təbii qaz ehtiyatları ilə beynəlxalq enerji bazarında mühüm yerlərə sahibdir. Bakı-Tiblisi-Ceyhan və Cənubi Qaz Dəhlizi kimi layihələr, Azərbaycanın Qərb ilə əlaqələrini gücləndirərək həm xarici bazar sferasında həm də, enerji təhlükəsizliyini təmin edilməsi baxımdan əlverişli strategiyadır.
Azərbaycan enerji resursları ilə zəngin ölkədir.Bu enerji resursları 2 yolla təmin edilir. Bunlardan biri Bərpa olunmayan enerji və Bərpa olunan enerji resursları. Bildiyimiz kimi Azərbaycan Neft və təbii qaz ehtiyyatı ilə zəngin ölkələrdən biridir. Azərbaycan enerji resurslarının təmin edilməsində 90% təbii Qaz,6,7% Neft,geri qalan faizini isə Bərpa olunan enerji mənbələri təşkil edir yəni 3,4% .Bu zaman ortaya belə bir sual çıxır ki niyə neft enerji resurslarının sadəcə 6,7% təşkil edir.Çünkü Azərbaycan neft ehtiyatlarını əsasən xarici bazarlara ixrac etmək üçün istifadə edir.Neftin dünya bazarında yüksək təlabatı və qiyməti var, buna görə də Azərbaycan Respublikası nefti daxili istehlak üçün deyil, ixrac üçün saxlamağa üstünlük verir.Bu,ölkəyə xarici valyuta qazandırır və iqtisadi inkişafına töhfə verir. Təbii qaz, Azərbaycan elektrik enerjisi istehsalında əsas enerji mənbəyi kimi istifadə edilir. Ölkədəki istilik elektrik stansiyalarının çoxu təbii qazla işləyir. Təbii qaz daha təmiz və daha iqtisadi yanacaq mənbəyi olduğu üçün elektrik enerjisi istehsalı baxımından üstünlük təşkil edir. Neft isə elektrik enerjisi istehsalında daha az səmərəli və baha başa gəlir17 dekabr 2022-ci ildə Azərbaycan, Macarıstan, Rumıniya və Gürcüstan arasında mühüm enerji müqaviləsi imzalanıb. Bu saziş, dörd ölkə arasında enerji əməkdaşlığını gücləndirərək, Xəzər regionundan Avropaya yaşıl enerji ötürülməsini hədəfləyən genişmiqyaslı bir layihənin təməlini qoyub.BTE qaz boru kəməri Azərbaycanın qazını Gürcüstan və Türkiyə üzərindən Avropa bazarlarına çatdırır. Bu kəmər regiondakı qaz nəqliyyatının diversifikasiyası baxımından əhəmiyyətlidir.
Mənim fikrimcə, gələcəkdə, Azərbaycan Bərpa olunan enrji resurslarına daha çox yönəlib inkişaf etdirə bilər, bu inkişaf sayəsində Azərbaycan dövləri həm iqtisadiyyatını həmdə xarici bazardakı yerini möhkəmə al bilər. Bildiyimiz kimi Bərpa olunmayan enerji resursları məhdud miqdarda mövcuddur və zaman keçdikcə tükənir.Bu resurslara neft,təbii qaz,kömür,nüvə yanacağı daxildir . Bu saydığımız enerji resursları ekologiyaya mənfi təsir göstərir.Yüksək karbon emissiyası səbəbindən ekoloji problemlərə səbəb olur. Bərpa olunan enerji resursları təbiiətdən davamlı təmin edildiyi üçün zaman keçdikcə tükənmir.Bərpa olunan enerji ekoloji cəhətdən təmizdir.Bu səbəbdən mənim fikrimcə daha çox inkişaf etdirilməlidir. Bərpa olunmayan enerji resurslarına qoyulan investisiyanın bir hissəsini Bərpa olunan enerji resurslarına qoyulsa inkişafı artar.
Nəticə etibari ilə enerji resursları, iqtisadiyyatın və cəmiyyətin fəaliyyətinin təmin olunması üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Bərpa olunmayan enerji resursları ənənəvi olaraq əsas enerji mənbələri olsa da, bərpa olunan enerji resursları ekoloji səbəblərə və enerji təhlükəsizliyinə görə getdikcə daha çox əhəmiyyət qazanır. Azərbaycan enerji sektorunda bu resursların əsas hissəsini neft və təbii qazdır,Lakin bərpa olunan enerji sahəsi də inkişaf etdirilir.
Mustafayeva Aynur
Azərbaycan Universiteti, İctiamai Elmlər fakültəsi
