Ərdoğandan yeni fikir - "Azərbaycanla Ermənistan arasında məsələləri mərhələli həll edə bilərik"

Məlum olduğu kimi, BMT Baş Assambleyasının iclasına qatılandan sonra Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan  və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Nyu-Yorkdakı Türk Evində bir araya gəliblər. İki ölkə arasında münasibətlərin normallaşması, eləcə də Ermənistan-Azərbaycan danışıqlar prosesi yönündə səylər əsas müzakirə mövzusu olub. Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyə-Ermənistan münasibətlərində normallaşmanı Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişinin imzalanmasına bağlayır. Bunu o, Nikol Paşinyanla görüşündə bir daha dilə gətirib.

Ermənistan tərəfinin yaydığı rəsmi məlumata görə, liderlər Ankara və İrəvanın 2022-ci ildən bəri əldə etdiyi anlaşmaları detallı nəzərdən keçirib, normallaşma prosesinə yeni təkan verməyə razılaşıblar. Ərdoğan isə qeyd edib ki, Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesində əldə edilənlərin Türkiyə-Ermənistan normallaşma prosesinə də müsbət təsiri olacaq. Ankara on illərdir Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılmasını, İrəvanla diplomatik əlaqələrin qurulmasını Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin Bakı üçün məqbul həlli ilə şərtləndirir. 2022-ci ilin əvvəlində Ermənistan hökuməti ilə normallaşma danışıqları başlayandan Türkiyə liderləri bu şərti səsləndirib. Ərdoğan daha öncə onu da deyib ki, Ermənistan-Azərbaycan sülh sazişinə Ermənistan ərazisindən Azərbaycanın Naxçıvan eksklavına quru dəhliz məsələsi salınmalıdır. Türkiyə Milli Kəşfiyyat Təşkilatının  başçısı İbrahim Kalın da Bakıya son səfəri zamanı həmin bəyanatı dilə gətirib. Kalın da Ərdoğanın Paşinyanla danışıqlarında iştirak edib. Zəngəzur dəhlizi 2020-ci ilin üçtərəfli bəyanatında nəzərdə tutulub. Ermənistan hökumətinin mövqeyi belədir ki, Naxçıvanla Azərbaycanın qalan hissəsi arasında daşımalara Ermənistan nəzarət etməlidir. Paşinyanın mətbuat xidmətinin məlumatına görə, Türkiyə liderinə İrəvanın bu məsələdə mövqeyi barədə məlumat verilib. Bakı və Ankaranın tələb etdiyi dəhliz Ermənistanın İranla həmsərhəd Zəngəzur vilayətindən keçməlidir. Tehran dəfələrlə onu Ermənistanla ümumi sərhəd və nəqliyyat əlaqələrindən məhrum etmək səylərinə qarşı xəbərdarlıq edib. Amma Ermənistanın fərqli mövqe sərgiləməyə çalışması da diqqətdən yayınmır. Bu xüsusda Türkiyədə erməni dilində nəşr olunan “Aqos”  qəzeti Ərdoğanla Paşinyan arasında Nyu Yorkda keçirilən görüşü şərh edərkən yazır: “Sətirlər arasında olan hər şeyi diqqətlə incələyərək belə nəticəyə gələ bilərik ki, Türkiyə tərəfi Zəngəzur dəhlizi məsələsini yenidən gündəmə gətirib, Ermənistan isə buna “Sülh qovşağı” ilə cavab verib. Bu kontekstdə irəliləyiş olub-olmadığını anlamaq çətindir. Ancaq videogörüntülərə baxanda deyə bilərik ki, Ərdoğan Paşinyana “Daha ədalətli dünya mümkündür” kitabını hədiyyə edəndə görüşün əvvəlində üzlərdəki gərgin ifadə dəyişib. Hətta Ermənistanda hədiyyə olaraq kitab alan Paşinyanın ilhamlı siması tənqid mövzusuna çevrilib”. Nəşr vurğulayıb ki, Türkiyə Ərdoğan-Paşinyan görüşünün Türk Evində keçirilməsini diplomatik uğur hesab etdiyini qeyd edir və Ankaranın yaydığı bəyanatda məhz Ərdoğanın Paşinyanı qəbul etdiyi xüsusi vurğulanır: “Görüşdən sonra heç bir təfərrüat verilməyib, yalnız bildirilib ki, tərəflər danışıqları ilkin şərt olmadan davam etdirəcəklər. Bununla belə, Türkiyə Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin nizamlanmasından sonra Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasının asanlaşacağını bildirir. Bu, artıq ilkin şərtdir”.

Qeyd edək ki, Rəcəb Tayyib Ərdoğan özü də artıq görüşlə bağlı açılama verib: “Biz Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh üçün çalışırıq. Paşinyanın yanaşmasına nəzər saldıqda onun heç bir mənfi ab-havası görünmür. Türkiyə olaraq bizdən Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişini təmin etməyimizi istəyirlər ki, onlar da sülh içində qonşu kimi yaşaya bilsinlər. Biz artıq bunun arxasınca gedirik”. Ərdoğan Azərbaycanla Ermənistan arasındakı bir sıra məsələlərin həll ediləcəyinə inamını ifadə edib: “Ümid edirəm ki, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı bu məsələləri mərhələli şəkildə həll edə bilərik. Hər iki tərəf əslində sülhün tərəfdarıdır. Hazırda Azərbaycan belə bir gözləntidədir və səy göstərir. İnanırıq ki, yaranacaq sülh və əmin-amanlıq mühiti hamı üçün ən yaxşısı olacaq. Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh hər iki ölkə üçün yeni imkanlar və mənfəətlər qapısı açacaq. Sülh prosesinin nəticəsi Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı normallaşma prosesinə də müsbət təsir göstərəcək”. Baş verənləri şərh edən erməni türkşünas Ruben Melkonyan qeyd edir ki, Ankaranın Qarabağla bağlı şərtlərindən biri artıq yerinə yetirilib, Ağrı dağına və Ermənistan konstitusiyasına aid daha iki şərt Ermənistan hakimiyyəti tərəfindən dövriyyəyə qoyulub: “Təbii ki, Türkiyə bütün bunları müsbət qiymətləndirəcək”. Rusiyalı türkşünas Viktor Nadein-Rayevski isə qeyd edir ki, Türkiyə sərhədi açmır: “Və məncə, İrəvanla Bakı arasında hər hansı müqavilə imzalanmayana qədər onu açmayacaq. Paşinyanla Ərdoğan arasında son telefon danışığından sonra səfirlərin görüşü olduğu və müəyyən aktivlik olduğu kimi, hesab edirəm ki, bu görüşdə  maksimum müəyyən texniki irəliləyiş qeydə alınıb, amma bu, məzmunlu olmaya bilər. Bundan əlavə, Türkiyə tərəfini böyük ehtimalla İrəvanla Bakı arasındakı fikir ayrılıqlarının nə vaxt həll ediləcəyi və təxminən nə vaxt sülh müqaviləsi imzalanmasının mümkün olacağı sualı maraqlandırır ki, Ankara da öz addımını atsın”. Ermənistanın iqtisadiyyat naziri Gevorq Papoyan isə qeyd edir ki, hakimiyyət tərəfindən atılan bütün addımlar regionda sülhün bərqərar olmasına və iqtisadi rifahın təmin olunmasına yönəlib. Papoyan keçmiş hakimiyyəti Ermənistanı bütün iqtisadi nəticələrlə birlikdə 30 il blokada və təcrid şəraitində saxlamaqda ittiham edib. Qeyd edək ki, erməni müxalifəti Paşinyanı Ərdoğanla görüş üçün Nyu Yorkdakı Türk Evinə getməkdə ittiham edir.

Nahid SALAYEV