Ermənistanın taleyi Azərbaycanla Türkiyənin əlində qaldı...
Məlum olduğu kimi, Ermənistana məxsus yüzlərlə yük maşını Rusiya-Gürcüstan sərhədinin əsas keçidi olan “Yuxarı Lars” məntəqəsində ilişib qalıb.
“Şimali Osetiya nəqliyyatı idarəetmə mərkəzi”nin saytında yer alan məlumata əsasən, hazırda "Yuxarı Lars" keçid məntəqəsində təxminən 2500 yük maşını Rusiya-Gürcüstan sərhədindən keçmək üçün gözləyir. Rusiya tərəfdən Gürcüstana ümumilikdə 2489 yük maşınının daxil olacağı gözlənilir.
Qeyd olunur ki, noyabrın 26-da axşam saatlarında qarın yağması və hava temperaturunun aşağı olması ilə əlaqədar Gürcüstan-Rusiya sərhədi, Mtsxeta-Stepantsminda-Lars beynəlxalq avtomobil yolunun Qudauri-Kobi hissəsi istiqamətində ağır yük maşınlarının hərəkəti qadağan edilib. Amma heç kimə sirr deyil ki, “Yuxarı Lars” məntəqəsinin bağlanması Rusiyanın Ermənistana qarşı tətbiq etdiyi cəza tədbiridir. Kremlin Ermənistana qarşı iqtisadi rıçaqlarından ara-sıra istifadə etməsini nəzərə alsaq, budəfəki məsələnin də Nikol Paşinyan hakimiyyətinə bir mesaj olduğunu düşünmək olar. Ekspertlər bildirir ki, 2022-ci ildə Ermənistanın 5,42 milyard dollarlıq ixracında Rusiyanın payı 2,643 milyard, yəni ümumi ixracın 45,5 faizini təşkil edib. Cari ilin yanvar-sentyabr aylarında isə bu göstərici artaraq 52 faiz və ya 2,645 milyard dollar təşkil edib. Belə olduğu halda, Nikol Paşinyan hökumətinin Rusiya ilə xarici ticarət və iqtisadi əlaqələrini Qərbin qoynuna sığınaraq təhlükəyə atması indi İrəvana böyük problem yaradır. Məsələ ilə bağlı Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır: “Ermənistanda indi ciddi çəkildə “Yuxarı Lars” keçid məntəqəsindəki vəziyyətlə məşğuldurlar. Orada ərzaqla dolu ağır yük maşınları yerində dayanıb. Parlamentin “Hayastan” blokundan olan deputat Qarnik Danielyan Ermənistanın “Yuxarı Lars” gömrük attaşesi Vaan Akopyanla əlaqə saxladığını bildirib. O deyib ki, son məlumatlara görə, Larsdan 70 yük maşını qayıdır, yüzlərlə yük maşınının sürücüləri də eyni addımı atmağa hazırlaşır. Deputat sosial şəbəkədə yazıb: “Geri qayıdan maşınlara balıq, meyvə, tərəvəz, quru meyvə, gül yüklənib. Rusiya tərəfi dəfələrlə erməni tərəfinə yazıb ki, bir sıra çatışmazlıqlar və uyğunsuzluqlar var, onları təcili aradan qaldırmaq lazımdır. Xüsusilə bitkiçilik məhsullarının tədarükü zamanı qanun pozuntuları müəyyən edilib. Onların fikrincə, Ermənistan tərəfi nöqsanların aradan qaldırılmasında ardıcıl olmayıb, nəticədə fitosanitar nəzarəti gücləndirilib və oxşar vəziyyət yaranıb. Qida Təhlükəsizliyi Müfəttişliyi İdarəsi, Ermənistan İqtisadiyyat Nazirliyi və “Rosselxoznadzor” arasında danışıqlar yekunlaşıb. Bir sözlə, müzakirələr nəticə vermədi və təəssüf ki, müsbət dəyişiklikləri bəyan edə bilmərik. Rusiya tərəfi pozuntuların aradan qaldırılmadığını israr etməkdə davam edir, erməni tərəfi isə problemin başqa sahədə olduğuna eyham vurur”. Qeyd edək ki, “Yuxarı Lars”dan asılı olan Ermənistan 2017-ci ildə Gürcüstana alternativ yolun tikintisi ilə bağlı müraciət etmişdi. Ermənistanın keçmiş rəhbərliyi uçqunlar səbəbindən yolun tez-tez bağlanmasını əsas gətirərək “Yuxarı Lars”a alternativ kimi Gürcüstandan Rusiyaya gedəcək yeni avtomobil yolunun çəkilməsinə çalışırdı. Gürcüstan hökuməti Ermənistanın bu təklifini qəbul etmədi. Tiflis bunu belə əsaslandırdı ki, yolun çəkilişi həm maliyyə və infrastruktur, həm də ekoloji baxımdan çətindir.
İndi belə hesab olunur ki, Ermənistanın bu vəziyyətdən xilası Azərbaycan və Türkiyənin nəqliyyat yollarına qoşulmasından keçir. Ancaq bunun üçün Nikol Paşinyan Azərbaycanla sülh əldə etməyi sürətləndirməli, Zəngəzur dəhlizini açmalıdır. Elə gürcü siyasi ekspert Giorgi Qoqua da məsələyə bu prizmadan yanaşır: “Bu gün Azərbaycan tərəfinin təklif etdiyi Zəngəzur dəhlizi təkcə Azərbaycan və Gürcüstanın deyil, bütövlükdə region xalqlarının mənafeyinə xidmət edir. Təəssüf ki, Ermənistan tərəfi bunun əhəmiyyətini dərk etmir. Onsuz da Ermənistanın Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamaqdan başqa şansı yoxdur. Bu imza nəticəsində rəsmi İrəvan Bakı və Ankara ilə əməkdaşlıq edərək ölkəsini xilas etmiş olacaq. Ermənistan, eyni zamanda, Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün də səylərini artırmalıdır”. Gürcü ekspert vurğulayıb ki, Ermənistan üçün bu addım Azərbaycan və Türkiyə ilə məcburi əməkdaşlıq deyil, əksinə, köhnə münaqişələri unutmaq və yeni tarix yazmaq üçün bir şansdır. Çünki yaranan geosiyasi vəziyyəti nəzərə alsaq, rəsmi İrəvanın Azərbaycanın nəqliyyat və logistika dəhlizindən istifadəsi kimi ədalətli təklifi ilə razılaşmaqdan başqa yolu yoxdur: “İkinci Qarabağ müharibəsinin qalibi olan Azərbaycan həm rəsmi İrəvana güzəştə gedir, həm də Qarabağın erməniəsilli sakinlərinə böyük qayğı nümayiş etdirir. Buna görə də Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycanla əlaqələri problemsiz bərpa edə və öz xalqı üçün çox faydalı dəyişikliklər edə bilər. Əsas odur ki, erməni rəsmi dairələrində müvafiq siyasi iradə olsun. Ermənistan Azərbaycanla sülh sazişini imzalasa, qonşu dövlətlərlə mehriban qonşuluq və əməkdaşlıq münasibətləri qazanacaq. Bu müqaviləni imzalamasa özlərini blokada vəziyyətinə salacaq”. Digər gürcü hərbi-siyasi ekspert Vaxtanq Maisaya isə hesab edir ki, Gürcüstanla Rusiya arasındakı yeganə quru yol olan “Yuxarı Lars” keçid məntəqəsinin bağlanmasından ən çox Ermənistan əziyyət çəkir: “Bu gün sərhəd-keçid məntəqəsində ermənilərə məxsus minlərlə avtomobil dayanır. Ermənistan rəhbərliyi başa düşməlidir ki, bu gün bu vəziyyətdən yeganə çıxış yolu Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanmasıdır. Ermənistan rəhbərliyi anlamalıdır ki, düşdükləri bu vəziyyətdən onları yalnız Azərbaycan xilas edə bilər”. Onun sözlərinə görə, vəziyyətdən çıxmaq üçün Ermənistan tərəfi mütləq şəkildə sülh müqaviləsinə imza atmalıdır. Əks təqdirdə yaranmış vəziyyət Ermənistanın sonunu gətirəcək: “Sülh müqaviləsi iqtisadi əlaqələrə yol açacaq. Müqavilə imzalandıqdan sonra Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə ticari-iqtisadi əlaqələri də düzələcək. Bu isə onlar üçün yeni dəhlizin açılması deməkdir. Həmin dəhlizlə də Cənubi Qafqazın həm ticari potensialı artacaq, həm də təhlükəsizliyi təmin olunacaq. Bu gedişlə ən geci 2024-cü ilin yanvar-fevral aylarında sülh müqaviləsi imzalanacaq. Çünki rəsmi İrəvan başa düşür ki, imzalanacaq sülh müqaviləsi onları xilas etməklə yanaşı, regionu iqtisadi cəhətdən də güclü edəcək”.
Ramil QULİYEV
