Dünyaya inteqrasiya siyasəti Azərbaycanı beynəlxalq aləmdə daha güclü mövqe sahibinə çevirir...
Dövlətlər və təşkilatlar arasında qarşılıqlı asılılıq müasir dünyanın əsas fenomenlərindən birinə çevrilib. Qloballaşma belə bir həqiqəti göstərdi ki, heç bir ölkə müasir dünyanın çağırışlarının öhdəsindən təkbaşına gələ bilməz.
Qloballaşma şəraitində davamlı inkişafa yalnız güclü inteqrasiya birlikləri sayəsində təminat vermək olar. Beləliklə, inteqrasiya problemlərinin aktuallığını yeni müstəqil dövlətlərin yaranması və dünya boyu siyasi, iqtisadi əlaqələrin qloballaşması nəticəsində yaranmış hazırkı yeni vəziyyət müəyyən edir.
Azərbaycan inteqrasiya proseslərinin liderlərindən və fəal, ardıcıl təşkilatçılarından biridir
Azərbaycan mövcud olduğu regionda, eləcə də dünyada inteqrasiya proseslərinin liderlərindən və fəal, ardıcıl təşkilatçılarından biridir. İnteqrasiya proseslərinin inkişafı iqtisadi, siyasi, sosial problemlərin həllinə, iqlimin yaxşılaşdırılmasına, çoxlu ümumi cəhətlərə malik olan xalqların dostluğunun möhkəmlənməsinə imkan verir. Qlobal məkana daxil olmağa diqqət yetirən Azərbaycan ümumi dünya əmək bölgüsündə layiqli yer tutmaq, beynəlxalq nüfuzunu və təsirini gücləndirmək üçün dövlətlərarası ölkələrin yeni innovativ əməkdaşlığının üstünlüklərindən tam istifadə etməyə çalışır.
Bəllidir ki, ötən əsrin sonundan dünya inkişafı proseslərini xarakterizə edən əsas konsepsiya məhz qloballaşma olub. Onun mahiyyəti insanlar və dövlətlər arasında qarşılıqlı əlaqələrin genişlənməsindən ibarətdir ki, bu da planetar informasiya məkanının formalaşması proseslərində, ekoloji, millətlərarası və konfessiyalararası problemlərin həllində yeni qarşılıqlı əlaqələrdə ifadə olunur. Qloballaşma mədəniyyətlərin, sivilizasiyaların qarşılıqlı anlaşmasını, beynəlxalq normaların təsdiqini və fərdi hüquqlara hörməti təşviq etmək üçün nəzərdə tutulub. Eyni zamanda xalqların kimliyini və onların xüsusi mentalitetini qoruyaraq, mənəvi və siyasi standartlaşmaya imkan vermir. Qloballaşma həmçinin insan icmalarının qarşılıqlı əlaqəsi və inteqrasiyasının bir çox digər aspektlərini də əhatə edir. Daha yüksək səviyyəli beynəlxalq münasibətlərdə transmilli strukturların və iştirakçıların rolu buna misal kimi göstərilə bilər. Hüquq normalarının, sosial standartların universallaşdırılması daha bir nümunədir. Ümumiyyətlə, qloballaşma getdikcə intensivləşən inteqrasiyadır. Bu, geniş mənada milli iqtisadiyyatların birləşməsi nəticəsində yaranan qlobal sistem deməkdir. Bu, kapitalın məhdudiyyətsiz köçürülməsinə, tarif maneələrinin azaldılmasına və malların, kapitalın, rabitə və məlumatların toplanmasının liberallaşdırılmasına əsaslanır. Qloballaşma prosesi ölkələrin sosial və iqtisadi inkişaf səviyyələrini regional assosiasiyalar çərçivəsində bir araya gətirərək iqtisadi sərhədlərin aşınmasına gətirib çıxarmağa hesablanıb. Qloballaşma reallıqlarında həlledici əhəmiyyət kəsb edən maliyyə-iqtisadi meyarlardır. Ölkə iqtisadiyyatı nə qədər güclü, dayanıqlı və rəqabətədavamlı olarsa, onun qloballaşma prosesində iştirakı bir o qədər inteqrasiyalı olarsa, beynəlxalq aləmdə mövqeyi bir o qədər möhkəm olar. Burada xatırladaq ki, 20-ci əsrdə milli dövlətin əhəmiyyəti yenidən qiymətləndirildi. Elə bu fonda dünya birliyinin bir hissəsi kimi region modeli getdikcə populyarlaşır. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, inteqrasiya meylləri dərinləşdikcə konkret regionun əhəmiyyəti və xüsusi çəkisi arta bilər.
Texnoloji tərəqqi inteqrasiya prosesini daha da sürətləndirir
Ötən əsrin sonunda regional iqtisadiyyatların sürətli inkişafı və rəqabətin artması üçün inteqrasiya mühüm alətə çevrildi. İnteqrasiya həm də muxtar vəziyyətdə olan sistemin hərəkəti və inkişafı prosesidir ki, onun iştirakçıları arasında əlaqə möhkəmlənir. Bu zaman əvvəlki sistemdə mövcud olmayan yeni qarşılıqlı əlaqə formaları meydana çıxır. Bununla bağlı o, inteqrasiyanın üç meyarını xüsusi qeyd etmək mümkündür: 1) dövlətlər arasında mövcud olan əlaqələr; 2) inteqrasiya proseslərində idarəetmə, inteqrasiya kompleksində məqsədyönlü hərəkətlər və tənzimləmə; 3) inteqrasiya kompleksində bütöv və özəl struktur elementləri arasında əlaqə.
Bunlar fonunda inteqrasiya ilk növbədə dövlətlərin iqtisadi cəhətdən möhkəmlənməsinə mühüm töhfələr verir. Məsələ burasındadır ki, dünya iqtisadiyyatı bütöv mürəkkəbliklər və ziddiyyətlər sistemidir, subyektləri təbii-coğrafi, siyasi, iqtisadi, sosial və tarixi şəraitdə fərqlənən dövlətlərdir. Hər bir ölkə özünəməxsus şəkildə unikaldır və dövlətlər arasında əməkdaşlığı getdikcə daha da inkişaf etdirərək dünya iqtisadiyyatına müəyyən töhfələr verir. Qeyd edək ki, dinamik dəyişən dünyanın xüsusiyyətlərindən biri regional səviyyədə siyasi, iqtisadi və digər əlaqələrin inkişafıdır. Burada nəzərdə tutulan bəzi qlobal inkişaf problemlərinin həlli üçün koordinasiya səyləri deyil, xarici dünya ilə dialoqda kollektiv tərəfdaşlıq sxemlərinin formalaşdırılması modelləridir. Ölkələrin dünya birliyinə inteqrasiya prosesi iki istiqamətlə səciyyələnir: dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya və iqtisadi artıma nail olmaq vasitəsi kimi getdikcə populyarlaşan regional iqtisadi birliklər. Dünya iqtisadiyyatının inkişafı ilə xarici ticarət dövriyyəsinin böyük hissəsi iqtisadi inkişaf səviyyəsi yüksək olan, təxminən eyni təbii-iqlim şəraitində yerləşən ölkələrin payına düşür. Hər bir ölkənin iqtisadi əlaqələrin inkişafındakı yeri idxal və ixrac arasındakı əlaqə ilə müəyyən edilir, burada dövlətin sosial-iqtisadi inkişafı nəticəsində onun ixrac imkanları müəyyənedici rol oynayır, səviyyəsi iqtisadiyyatın əsas göstəriciləri ilə əks olunur. Ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, əmək məhsuldarlığı da bir o qədər yüksək olarsa, beynəlxalq mübadilə üçün təklif olunan məhsulların istehsal xərcləri bir o qədər aşağı olur. Buna görə də inkişaf etmiş iqtisadiyyata malik ölkələr iqtisadi inkişaf səviyyəsi və əmək məhsuldarlığı aşağı olan ölkələrlə müqayisədə üstünlük təşkil edir. Bununla belə, istənilən ölkə, hətta iqtisadiyyatı ən aşağı səviyyədə olsa belə, müəyyən əmtəə istehsal edə bilər ki, onların xərcləri müxtəlif səbəblərdən iqtisadi inkişaf səviyyəsi yüksək olan ölkədəkindən aşağı ola bilər. Beləliklə, beynəlxalq əmək bölgüsü əsasında dövlətlər arasında sərfəli əmtəə mübadiləsi ölkələr arasında müxtəlif iqtisadi əlaqələrin əsasını təşkil edir. XX əsrin son onilliyi inteqrasiya prosesində heyrətamiz sürətlənmə ilə yadda qaldı. Ölkələr arasında informasiya, ideya, texnologiya, əmtəə, xidmət, kapital, resursların mübadiləsi, birgə fəaliyyət sayəsində iqtisadi sistemlərin və cəmiyyətlərin artan qarşılıqlı əlaqəsi, şübhəsiz ki, daha geniş inteqrasiya prosesinə - dünya iqtisadiyyatının qloballaşmasına gətirib çıxarır. .İnternetin yaranması və texnoloji tərəqqinin intensivləşməsi qloballaşmanın ən bariz və parlaq nümunəsinə çevrilib və bununla da xüsusilə rabitə texnologiyaları sahəsində inanılmaz dəyişikliklərə səbəb olub. İnteqrasiya iqtisadi inkişaf və yoxsulluğun azaldılması üçün müsbət amildir. Regional inteqrasiyaya gəlincə, bu, yeni hadisə deyil. O da həqiqətdir ki, müxtəlif dövrlərdə ya sürətlənib, ya da yavaşlayıb. 20-ci əsrin əvvəllərində inteqrasiya baş verdi, lakin müxtəlif müharibələrin başlaması və kəskin iqtisadi tənəzzül ölkələri dünya bazarlarından geri çəkilməyə məcbur etdi. Bu gün artan inteqrasiya inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün geniş imkanlar təqdim etməklə yanaşı, bu ölkələr üçün də ciddi risklər yaradır. İnteqrasiya prosesinin məqsəd və vəzifələrinə nail olmaq üçün ölkələrə əlavə institusional strukturlar və siyasətlər lazımdır. Azərbaycan inteqrasiya prosesində bütün bunları nəzərə alır.
Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
