Ələmdar Mahirin “Mənim tanıdığım Füzuli” kitabı işıq üzü görüb
Mərhum şairimiz Ələmdar Mahirin dahi şairimiz Məhəmməd Füzuliyə böyük məhəbbətlə həsr etdiyi “Mənim tanıdığım Füzuli” kitabı “Nurlan” nəşriyyatında çap olunmuşdur. Kitabın redaktoru Hacı Mustafa Mailoğlu, rəyçisi akademik Teymur Kərimlidir.
Hacı Mustafa Mailoğlu kitaba yazdığı “Bir neçə söz”də füzulişünaslıq tarixinə qısa ekskursiya edərək, Füzuli əsərlərinin tədqiqinin hələ şairin sağlığından başladığını, füzulişünaslığın Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının əsas qollarından biri kimi XX əsrin əvvəllərindən inkişaf etməyə başladığını qeyd edir və yazır: “Azərbaycandain bəy Köçərli, Salman Mümtaz, Əliabbas Müznib kimi sovet hakimiyyətindən öncə və onun ilk illərində yaşamış alimlərlə yanaşı, sovet dövrü yaşayıb-yaratmış tədqiqatçılar Həmid Araslı, Mircəlal, Feyzulla qasımzadə, Mirzağa Quluzadə, Məmmədcəfər Cəfərov və bir çox başqaları füzulişünaslığımızın inkişafında çox böyük xidmətlər göstərmişlər”. Sonra “Ön söz” müəllifi müasir dövrdə yaşayıb-yaradan füzulişünaslardan Nəsib Göyüşov, Əlyar Səfərli, Möhsün Nağısoylu, Sabir Əliyev, Hacı Mail, Mahirə Quliyeva, Gülşən Əliyeva və Aida Qasımovanın adını qeyd edir və bununla yanaşı ədəbi məclislərdə Füzuli qəzəllərinin şərh olunduğunu və bunun da füzulişünaslığın inkişafında böyük rolu olduğunu vurğulayır. Nardaran kəndinin Füzulini başa düşən hacı Şeyx Əli Tuti, Hacı Paşa Əsir kimi şairləri və İbrahim kişi, Ələmdar Mahirin atası Əbdürrəhim kişi, öz babası İsmail kişi kimi savadı olmayan, lakin Füzuli şeirini bilən insanları da xatırlayır. Ələmdar Mahirin belə ədəbi mühitdə və ədəbi məclislərdə yetişdiyini xüsusi vurğulayır və onun ərsəyə gətirdiyi bu kitabın ilk iş olduğunu, Ələmdar Mahirin gələcəkdə bu sahədə yeni-yeni nailiyyətlər əldə edəcəyini bildirir.
Ələmdar Mahir “Mənim tanıdığım Füzuli” adlı yazıda “Füzuli kimdir?” sualına cavab vermək üçün bir çox tədqiqatçıların əsərlərini vərəqləyir, onlardan sitatlar verir və bu qənaətə gəlir ki, Füzuli sənətini dərk etmək üçün şairin yaradıcılığındakı nəsi gözəlliklərə və məna çalarlarına diqqət yetirmək lazımdır. “Füzuli sənətinin zahiri estetikası” adlı yazıda bəlağət elmindən danışır, “Bəlağətin klassik poeziyada işlənən tərkib hissələri aşağıdakılardır: təşbih, istiarə, təzad, mübaliğə, bədii təyin, təlmih, səs, kinayə, məcaz, təkrir, cinas, lüğəz və s. Bu tərkiblərin də ayrı-ayrılıqda hər birinin öz tərkibi və növləri vardır” yazır, sonra bəzi tərkiblər haqqında “Füzuli şeirində məcazlar”, “Bədii təyinlər (epitetlər)”, “Təşbihlər”, “İstiarələr”, “Mübaliğələr”, “Təlmihlər”, “Müləmmə”, “İştiqaq”, “Səs”, “Tərsi”, “”Touzi”, “Cinas”, “Bədii mükalimə”, “İstifham”, “Lüğəz”, “Bədii xitab” adlı yazılarda Füzuli şeirindən örnəklər verməklə məlumat verir.
“Füzuli sənətinin daxili aləmi və məna gözəllikləri”ndən bəhs edən müəllif dahi şairin əqidəsini qeyd edir və üsuliddinin tövhid, ədl, nübüvvət, imamət, miad maddələrini bir-bir açıqlayır və Füzuli şeirindən nümunələr verərək fikirlərini dolğunlaşdırır. Sonra füruiddinin maddələrini sadalayır və şairin münasibətini bildirən örnəklər verir.
“Füzulidə nəsihət” mövzusunu araşdıran müəllif bir sıra beytlərin şərhini verir. “Füzulidə təsəvvüf yaxud irfan” adlı yazıda arif və sufi sözlərinin mənasını araşdırır, f.e.d. Nəsib Göyüşovun fikrini sitat verərək, Füzulinin heç bir təriqətə mənsub olmadığını qeyd edir. Peyğəmbər (s) və Əhli-beyt (ə.m.) yolunun ən düzgün yol olduğunu vurğulayan tədqiqatçı şairin irfani şeirlərindən nümunələr verərək onun arifliyini sübuta yetirir.
Kitabın ən böyük hissəsi “Füzulidə eşq məfhumu və “Leyli və Məcnun” poeması”dır. Müəllif nədənsə bunu kiçik yazılara ayırmayıb, elə əsərdə əvvəldən sona eşqə aid beytlərin, hissələrin şərhini verib, fikirlərini söyləmişdir. Burada bir çox irfani mətləbləri açıqlayan tədqiqatçının çox mütaliə etdiyini anlayır, klassik şeiri və irfani istilahları bildiyinin şahidi oluruq. Füzuli şeirində eşq məfhumunu açıqlamağa çalışan tədqiqatçı “Eşq mövzusu geniş və əhatəli olduğuna görə, bu haqda çox kitablar yazılıb. Bir çox böyük alimlər bu mövzuda qiymətli fikirlər irəli sürüblər. Hər kəs bu mövzunun həqiqətini dərk etmək istəyirsə, Qərb alimlərinin fikirlərini öyrənməklə yanaşı, Şərq dünyasının filosoflarının eşq haqqında yazdıqları kitablara müraciət etsinlər. Başqasının sözü ilə özümüzə qiymət verməkdənsə, öz sözümüzlə özümüzə qiymət vermək daha yaxşı olardı. Çünki Füzuli kimi bir şairin eşqdə məqamını tanımaq üçün, hansısa bir Avropa şərqşünasının yox, Füzulinin əqidəsini daşıyan müsəlman alimlərin fikirlərinə əsaslanmaq doğrudur” yazır və Füzuli şeirini açmaq üçün bir neçə dəfə görkəmli Azərbaycan alimi Nəsirəddin Tusinin fikirlərinə müraciət edir. Burada hüsn, zat, saqi, badə, şərab, xumarlıq, sərməstlik, aşüftəlik və s. məfhumların izahını verən müəllif aşiqin halını açıqlayır və İlahi eşqin tərənnümünü bizə çatdırır. Hər şey böyük ALLAH üçündür. Həqiqi eşqə yalnız O layiqdir. “Son söz”də müəllif bu nəticəyə gəlir: Füzuli sənətini başa düşmək, ondan məna çıxarmaq üçün bəzi dəqiq elmlərlə yanaşı irfan, fəlsəfə, məntiq, bəyan və s. elmləri bilməklə də kifayətlənmək olmaz. Tədqiqatçıda bu elmlərlə bərabər güclü iman da olmalıdır ki, bu böyük şairin sənətini qiymətləndirərkən, şeytani fikirlərdən uzaqlaşıb, tədqiqatını düzgün yola istiqamətləndirə bilsin. Çünki Füzuli şeirlərinin bəzəyi və gücü müxtəlif elmlərlə yanaşı həm də imandır”. Sonda tədqiqatçı illər keçdikcə dahi şairin sənətinin daha ətraflı araşdırılacağına inandığını vurğulayır və yazır: “Bu kitabdakı Füzuli isə, MƏNİM TANIDIĞIM FÜZULİdir”.
Kitab maraqlıdır, dili sadədir, oxunaqlıdır. Müəllif kitabı yazmaqdan ötrü böyük səy göstərmiş, xeyli zəhmət çəkmişdir. Kitab Füzuli yaradıcılığı ilə məşğul olan tədqiqatçılar, doktorantlar, tələbələr üçün dəyərli vəsaitdir.
Allah rəhmət eləsin, ruhu şad olsun.
SONA XƏYAL
