İran prezidenti 1979-dan sonra ilk dəfə bunu etdi - şiələrin başının üstündən...
Sədrəddin Soltan: “Bu, sünni təriqətinə şərait yaradılması deyil, bu, kürd etnik qrupunun İran hakimiyyətinə qarşı mübarizəsini önləmək üçün atılmış addımdır”
İranın yeni Prezidenti Məsud Pezeşkian sentyabrın 18-də sünni müsəlman azlığın nümayəndəsini Kürdüstan vilayətinin qubernatoru vəzifəsinə təyin edib.
Bu barədə IRNA agentliyi məlumat yayıb. Agentlik xəbər verir ki, Araş Zərehtan ölkənin qərb vilayətinin başçısı təyin edilib. Bu barədə agentliyə İran hökumətinin sözçüsü Fatimə Muhacerani məlumat verib.
Araş Zərehtan 1979-cu il İslam inqilabının ilk günlərindən bəri şiələrin çoxluq təşkil etdiyi ölkədə regional qubernator təyin edilən ilk sünnidir. Qırx səkkiz yaşlı siyasətçi 2020-ci ildən Pave şəhərinin deputatıdır. Sünnilər rəsmi dövlət dini şiəlik olan İran əhalisinin təxminən 10 faizini təşkil edir. Onlar inqilabdan sonra çox nadir hallarda əsas hakimiyyət vəzifələrinə təyin olunublar.
Pezeşkian seçki kampaniyası zamanı etnik və dini azlıqların, xüsusilə də sünni kürdlərin mühüm vəzifələrdə təmsil olunmamasını tənqid edib. O, avqust ayında sünni azlığın başqa bir üzvünü – Əbdülkərim Hüseynzadəni vitse-prezident vəzifəsinə təyin edib.
1979-cu ildən bəri ilk dəfə şiələrin çox olduğu yerə sünni qubernator təyin edilib. Nə baş verir? Bu, İranda məzhəblərarası savaşı dayandırmaq məqsədi daşıyır? Məsələnin mahiyyətində nə dayanır?
“Hesab edirəm ki, bəhs etdiyim əyalətdə baş verən hadisələr Tehran hakimiyyətini...”
Orta Doğu Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Sədrəddin Soltan “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, İran konstitutsiyasına əsasən, başlıca üstünlük şiələrin Cəfəri məzhəbinin nümayəndələrinə verilir. “İran özünü din, məzhəb azadlığının təmin olunduğu ölkələrdən saysa da, bu ölkədə fərqli dinlərin, zərdüştlərin, bəhailərin hüquqları daim tapdanıb, eləcə də sünni təriqətinin ayrı-ayrı məzhəblərinin nümayəndələrinin. Məsələn, ölkənin Pakistan və Əfqanıstanla həmsərhəddə yaşayan sünni bəlucların hüquqları tapdanıb və bu gün də tapdanmaqdadır. İranda sünnilərə aid olan etnik qruplardan birini də kürdlər təşkil edir. Kürdlərin də arasında şiələr az deyil, eləcə də ərəblərin bir hissəsi də sünnidir və sair. İddia olunurdu ki, guya kürdlərə, kürd etnik qrupunun sünii təriqətinin nümayəndələrinə İranda vəzifə verilmir. Bu o qədər də inandırıcı deyil. Məsələn, etnik qrupun sünni nümayəndələri İran parlamentində təmsil olunurlar. Amma onu bəluclar haqqında söyləmək mümkün deyil. Yəni bu, sünni təriqətinə şərait yaradılması deyil, bu, kürd etnik qrupunun İran hakimiyyətinə qarşı mübarizəsini önləmək üçün atılmış addımdır. Burada məqsəd, təriqət məsələsindən daha çox, kürdlərin hakimiyyətdə iştirakının təmin olunmasıdır.
Pezeşkian elan etmişdi ki, onun hökuməti koalision deyil, milli birlik hökumətidir. Yəni İran əhalisinin bütün etnik qruplarından ibarət nümayəndələrin təmsil olunduğu hökumətdir. Bu baxımdan, həmin Kürdüstan əyalətindən təyin olunan qubernator daha çox etnik mənsubiyyətinə görə o vəzifəyə layiq görülüb. Kürdlər İran hakimiyyəti ilə həmişə bərabər işləyiblər, yaxın olublar. Bunun da əsas səbəblərindən biri İran hakimiyyətinə qarşı kürd müxalifətini neytrallaşdırmaq istəyi olub. Bununla belə, təriqət mənsubiyyətindən, sünni və şiəliyindən asılı olmayaraq, Kürdüstanda və Qərbi Azərbaycandakı kürd etnik qrupunun təmsilçiləri Güney Azərbaycan torpaqlarına iddialı çıxışlar edirlər. Kürdüstan əyalətində türklər də yaşayır və bununla belə, həmin kürd ziyalıları, hətta vəzifəli şəxsləri də zaman-zaman Qərbi Azərbaycan torpaqlarına iddialı çıxışlar ediblər. Hətta “Urmiya kürd şəhəridir” deyə təbliğat da aparırlar. Məsələn, Türkiyədə tanınmış və Azərbaycanda bir çoxlarının yanlışcasına sevdiyi Məhsun Qırmızıgülün “Urmiya kürd şəhəridir” adlı mahnısı var və onu o, həmişə oxuyur. Azərbaycan Respublikasında və Güney Azərbaycanda Məhsun Qırmızıgülün Güney Azərbaycana qarşı bu haqsız davranışını, təəssüf ki, nəzərə almırlar. Bəlkə də bir çoxunun bundan heç xəbəri yoxdur. Məhsun Qırmızıgülün Azərbaycan Respublikasında təbliğ olunması Güney Azərbaycan türklərinə, onların mübarizələrinə qarşı sayğısızlıqdır”.
S.Soltan Kürdüstan əyalətinə kürd etnik qrup nümayəndəsinin təyin olunmasının perspektivdə Güney Azərbaycan türkləri üçün ziyanın da ola biləcəyini qeyd edir. S.Soltanın sözlərinə görə, çünki bir zamanlar keçmiş Dağlıq Qarabağ ərazisinəki bəzi rayonlara erməni etnik qrupunun nümayəndələrini vəzifəyə gətirdilər, Azərbaycanın iri şəhərlərində ermənilərə, erməni xanımlara müxtəlif vəzifələr verdilər və bu da nəticədə 1988-ci,1989-cu illərdə başlayan proseslərdə Azərbaycana qarşı hadisələrə çevrildi. “Ona görə də bu şəkildə kürdlərə üstünlük verilməsi perspektivdə həmin ərazilərdə, məsələn, Kürdüstandakı Güney Azərbaycan türkləri üçün problem yarada bilər. Digər tərəfdən, nəzərə almaq lazımdır ki, Məsud Pezeşkian əski adı Soyuqbulaq olan Məhabad şəhərindəndir. Onun da kürd etnik qrupu ilə qarışığı var. Ehtimal etmək olar ki, bu qarışıq hissəsində də o etnik amil nəzərə alınıb. Digər hallarda İran hakimiyyəti və İran hakimiyyətinə müxalif olan qüvvələr Güney Azərbaycan türklərinin milli hərəkatını ənənəvi olaraq nəzərə almayıblar. Amma bəhs etdiyim etnik qrupu daim nəzərə alıblar, daim onunla hesablaşıblar. Hesab edirəm ki, bəhs etdiyim əyalətdə baş verən hadisələr Tehran hakimiyyətini həmin əyalətə bu etnik qrupun nümayəndəsini təyin etməsinə səbəb olub”-deyə S.Soltan qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
