İran Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyini dəyişir? - İnanılmaz fenomen...

Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı Rusiya artıq daha sərt mövqe nümayiş etdirməkdə, bu xəttin 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli bəyanat çərçivəsində açılmasını şərt kimi irəli sürməkdədir. 

Mövzuya yenidən toxunan Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk Ermənistanda səfərdə olarkən bir daha bildirib ki, Cənubi Qafqazda nəqliyyat kommunikasiyaları Azərbaycan-Rusiya-Ermənistan 10 noyabr üçtərəfli anlaşması çərçivəsində açılmalıdır: “Blokadanın ləğvi üç dövlətin başçılarının 9-10 noyabr 2020-ci il tarixli birgə bəyanatında öz əksini tapmış razılaşmalar çərçivəsində mümkündür. Bildiyiniz kimi, Rusiya həmişə Ermənistanın suverenliyi, ərazi bütövlüyü və yurisdiksiyası prinsipləri əsasında bu prosesə qoşulmağa və kömək etməyə hazırdır”. 

Dəhlizə qəti etiraz edən İranın mövqeyində də son günlərdə yumşalmalar hiss olunur. Düzdür, İran parlamentinin Milli Təhlükəsizlik və Xarici Siyasət Komitəsinin üzvü Fəda Hüseyn Məlaki yenə ölkəsinin buna qarşı olduğunu bəyan edir. Bildirir ki, Rusiyanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı ambisiyaları qəbuledilməzdir: “Bu yaxınlarda Rusiya rəsmiləri Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı iddia irəli sürüblər və bu məsələ İran xalqı və parlament üçün qəbuledilməzdir, ona görə də Xarici İşlər Nazirliyi bu münasibətlə Rusiyaya ciddi xəbərdarlıq etməlidir”. O xatırladıb ki, İran Ukrayna müharibəsində Rusiyanın tərəfində olmaqda ittiham olunur, ruslar isə İranın üç adasını (Böyük və Kiçik Tunb və Əbu Musa) Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə aid hesab edir və Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı iddialar irəli sürürlər. Məlaki həmçinin vurğulayıb ki, Rusiya Azərbaycan və Ermənistanın işlərinə qarışır və bu, İran üçün də qəbuledilməzdir. Lakin İran icraedici qurumları Zəngəzur dəhlizinə artıq fərqli yanaşma nümayiş etdirirlər. Beləliklə, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı son günlər Rusiya, İran və Ermənistanda maraqlı bir yanaşma formalaşıb. Bir daha qeyd eək ki, avqustun 18-19-da Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Bakıya səfərindən sonra Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı daha sıx bəyanatlar eşidilməyə başladı. Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov elə Bakıda ikən İrəvanı Qarabağ üzrə üçtərəfli razılaşmaları sabotaj etməkdə suçladı. Bundan sonra İrandan dəhlizə görə Rusiyaya qarşı kəskin bəyanatların ardı-arası kəsilmədi. Rusiyanın Tehrandakı səfirinin XİN-ə çağırılaraq Rusiyanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı siyasətinə görə tənbeh edildiyi deyildi. İran mediasının yazdığına görə, "Rusiyaya tövsiyə edilib ki, Moskva və Tehran arasında strateji münasibətlərə ziyan vura biləcək addımlardan çəkinsin, çünki Zəngəzur dəhlizi İranın şimal-qərb sərhədində yeni münaqişə ocağı yarada bilər. İran rəsmiləri bu dəhlizə qarşı çıxdıqlarını dəfələrlə vurğuladılar, Ermənistan da onlara dəstəyə görə təşəkkür etdi. Bunlar fonunda Rusiya XİN-in sözçüsü Mariya Zaxarovanın dediyinə görə, Rusiyaya qarşı kampaniyanın müəyyən dairələr tərəfindən həvəsləndirildiyi aydındır: “Onlar "Moskva və Tehran arasında genişlənən strateji tərəfdaşlığa ixtilaf səpmək üçün ən absurd imkandan belə yararlanırlar".Keçmiş xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov isə qeyd edir ki, Zəngəzur dəhlizinin Rusiyaya lazım olması iddiası nağıldır, çünki Rusiyanın İranla Xəzər dənizindən keçməklə əlaqəsi var. Amerikalı təhlilçi Pol Qobl qeyd edir ki, Bakı və İrəvan tranzit xətlərinin açılmasını sülh sazişi layihəsindən çıxarmağa razılaşsa da, Azərbaycan Moskvanın, ola bilsin, Tehranın bu məsələni gələcəkdə gündəmə gətirməsində maraqlıdır – ya Bakıya Zəngəzur dəhlizinə nəzarət imkanı verməklə, yaxud da İran ərazisindən Naxçıvana alternativ marşrut təklif etməklə. Təhlilçi Tehranın öz ərazisindən alternativ marşrut təklif etdiyini da vurğulayır. Ekspert deyir ki, Tehran əslində Zəngəzurdan kommunikasiyanın açılmasına deyil, həmin ərazidə suverenliyin dəyişdirilməsinə, nəzarətin Ermənistandan Azərbaycana keçmə ehtimalına etiraz edir: “Məncə, Bakı bunu anlayır, inanır ki, suverenlikdə dəyişikliyi çıxmaqla istədiyini alacaq, İranla əməkdaşlıqdan digər imtiyazlar da əldə edəcək”. İmtiyazlara gəlincə, təhlilçinin fikrincə, İran həm Bakı, həm də Rusiya üçün nəqliyyat dəhlizi rolunu oynayacaq, həmçinin Tehran İrandakı azərbaycanlı azlığa münasibətdə daha az repressiv davranacaq: “Bakı həm də Araz çayının suyundan istifadə, eləcə də Urmiya gölünün quruması ilə bağlı İranla razılığa gəlməkdə maraqlıdır. Bunlar real məsələlərdir”. Amma Azərbaycan rəsmiləri indiyədək İranın Qərbi Azərbaycan vilayətindəki Urmiya gölünün quruması ilə bağlı açıq bəyanat səsləndirməyiblər. Ermənistandan təhlilçi Riçard Qiraqosyan “Azatutyun” radiosuna müsahibəsində deyir ki, İranın Zəngəzur dəhlizi məsələsində qırmızı xətlə bağlı tələbi yerinə yetirilib, yəni Azərbaycanla Ermənistan arasında yol-dəmiryol danışıqlarında İran-Ermənistan sərhədinə təhdid görünmür. Təhlilçi Qəzza müharibəsinin, Suriya, İraqda, Yəməndə İranın əlaltılarının gücləndirilməsinin Tehranın diqqətini yayındırdığını vurğulayır. Bu fonda Rusiya Zəngəzur dəhlizini ona görə istəyir ki, alternativ olaraq Çindən, Hindistandan, Asiyadan yükdaşımalar onun nəzarəti altında gerçəkləşsin, Türkiyə ilə də Azərbaycan vasitəsilə əlaqədə olsun, Qərbin sanksiyalarından kənar Rusiyaya yükdaşımaları həyata keçirə bilsin. Erməni politoloq Qiraqosyan rəsmi Bakının Moskva ilə münasibətlərindən danışarkən prezident İlham Əliyevin Moskvanı, Vladimir Putini Ermənistan rəhbərliyindən daha yaxşı anladığını deyir: “Əliyev prezident Putin ilə özünü daha rahat hiss edir, nəinki baş nazir Paşinyan. Eyni zamanda Azərbaycanın regionda Rusiyanın maraqlarına meydan oxuduğunu düşünürəm. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, Rusiyanın yaddaşı yaxşıdır, dözümlülüyü azdır. Deyərdim ki, əsas narahatlıq regionda rəqabətin artması ilə bağlıdır və Azərbaycan burada ustalıqla gedişlər edir”. 

Nahid SALAYEV