Dollara böyük tələb yaranıb - manat üçün hələlik təhlükə yoxdur...
Azərbaycanda dollara yüksək tələbat qalmaqdadır. Hətta son günlər dollar qıtlığı ilə bağlı şikayətlər eşidilir. Bildirilir ki, ayrı-ayrı günlərdə bəzi banklar vətəndaşlara ya dollar, ümumiyyətlə, satmayıb, ya da çox az məbləğdə satıb. Eyni zamanda, Dövlət Neft Fondu 2024-cü ilin avqust ayı ərzində 763 milyon ABŞ dolları məbləğində vəsait satıb.
Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə yeddi dəfə çoxdur. Sentyabrda da keçirilən hərraclarda dollara tələbat yüksək olub.
Bütün bunlar milli valyutanın mümkün devalvasiyası haqqında fikirlərə yol açıb. Lakin rəsmi qurumlar və bir çox ekspertlər hesab edir ki, manat hələ uzun müddət mövqeyini qoruya biləcək. Mərkəzi Bankın statistika departamentinin direktoru Samir Nəsirov da bildirib ki, ölkənin tədiyə balansının tarazlığını saxlamaq üçün dünya bazarında “Azeri Light” markalı neftin bir barelinin qiymətinin 40-45 ABŞ dolları səviyyəsində olması da kifayətdir: “Hazırda neftin qiyməti ilə bağlı heç bir narahatlığa ehtiyac yoxdur”.
Mərkəzi Bankın məlumatına görə, bu ilin birinci yarısında Azərbaycanın tədiyə balansında 648.1 milyon ABŞ dolları həcmində profisit yaranıb. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə səkkiz dəfə azdır. Milli Məclisin VI çağırış deputatı Azər Badamovun “Turan”a deməsinə görə, son vaxtlar dollara tələbatın artması yay mövsümü ilə əlaqədardır: “Yayda hamı məzuniyyətə çıxır, xarici ölkələrə üz tutmağa çalışır. Ona görə də dollara olan tələbatın müvəqqəti olaraq artması gözləniləndir”. Onun fikrincə, manatın mümkün devalvasiyası ilə bağlı məlumatların da heç bir əsası yoxdur: “"Ölkəmiz enerji resurslarını dollarla satır. Dünya bazarlarında isə bizim enerji resurslarımızın qiyməti yuxarı həddə qalmaqdadır”.
Amma iqtisadçı Natiq Cəfərli “Azadlıq” radiosuna bildirib ki, devalvasiya Azərbaycanda inzibati tənzimləmə sahəsidir və baş verəcəksə, hökumətin inzibati qərarı ilə gerçəkləşdiriləcək: “Sadəcə, məntiq məsələsi var və Azərbaycan əhalisi də “ilan vuran ala çatıdan qorxar" prinsipi ilə davranır”. O xatırladır ki, Azərbaycanda seçkilər dövrü də sona çatır və dekabrda keçiriləcək bələdiyyə seçkilərdən sonra beş il seçki olmayacaq. Bu isə, onun fikrincə, hansısa qeyri-populyar addımların atılması üçün siyasi maneələri aradan qaldırır. İqtisadçı Azərbaycanın tədiyə balansında müsbət saldonun sürətlə azaldığını vurğulayır: “Neftin hasilatında da kəskin azalma var. Son məlumatlara görə, yenə bizdə gündəlik hasilat 472 min barel oldu ki, bu, çox aşağı göstəricidir. Neftin qiymətində də azalma müşahidə olunur – bu yaxınlarda qiymət 69-70 dollara düşdü. Eyni zamanda, ölkədə gəlirlər azalır, xərclər isə artır. Bütün bu faktorları cəmləyəndə insanlar keçmiş faktorları da nəzərə alaraq haqlı olaraq düşünürlər ki, devalvasiyanın siqnalları var”. N.Cəfərli hesab edir ki, manatın məzənnəsi ilə bağlı qərarın verilməsi gözləniləndir, sadəcə zaman barədə konkret danışmaq çox çətindir. Ekspert devalvasiyanın ən azından bu il baş verməyəcəyini, 2025-ci ildə belə bir qərarın verilməsi ehtimalının yetərincə yüksək olduğunu söyləyir.
Indilikdə isə neft və qazın qiyməti Azərbaycana daxil olan dollar kütləsinin artması ilə müşayiət olunur. Bundan başqa, digər istiqamətlər üzrə də dollaraxını davam edir. Məsələn, bu ilin altı ayında Azərbaycandan xaricə 259.6 milyon dollar, xaricdən Azərbaycana isə 567.8 milyon dollar köçürülüb. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə, uyğun olaraq, 1.9 faiz və 36.3 faiz çoxdur.Həmin dövrdə Azərbaycana ən çox pul baratı Rusiyadan (287 milyon), Türkiyədən (82.3 milyon), ABŞ-dan (30.5 milyon), Gürcüstandan (17.4 milyon) və Birləşmiş Krallıqdan (16.1 milyon) daxil olub. Altı ayda ölkədən xaricə köçürülən pul baratlarının həcminə görə isə birinci yerdə Türkiyə (76.6 milyon), sonra isə Rusiya (29.9 milyon), ABŞ (28.3 milyon), Gürcüstan (25.1 milyon) və Birləşmiş Krallıq (13.6 milyon) qərarlaşıb. Lakin istənilən halda ölkəyə daha çox dollar kütləsi daxil olur. Devalivasiya o zaman aktual olur ki, artıq ölkəyə kifayət qədər valyuta daxil omur və bu istiqamətdə valyuta tələbatı daha yüksək olur. Belə olan halda hökumət məzənnə rejimini saxlaya bilmir və idarə etmək üçün başqa bir səviyyəyə qaldırır. Ölkəmizdə 9 ildir devalivasiya yoxdur. Devalivasiyaya o zaman ehtiyac yaranacaq ki, tədiyə balansında girən dollar çıxan dollardan az olacaq. Devalivasiya infiliyasiyaya gətirib çıxara bilər, amma bu o demək deyil ki, devalivasiya baş verməsə infiliyasiya olmayacaq. Indilikdə ən əsası bu gün Azərbaycanın makroiqtisadi göstəricilərinə nəzər yetirsək görərik ki, hər hansı bir böhran yoxdur. Yəni, hazırda dolların bahalaşması üçün səbəb yoxdur. İqtisadiyyata baxsaq görərik ki, vəziyyət kifayət qədər müsbətdir. Ölkədə xeyli valyuta və resurslar var və bunu dövlət tənzimləyir. Bundan başqa, Azərbaycanda tədbirlər keçirilir, turistlər gəlir və ölkəyə dollar daxil olur. Daha bir məqam odur ki, Azərbaycanda manatın məzənnəsi inzibati qaydada tənzimlənir. Dünya bazarlarında, birjalarda gedən proseslərlə manatın heç bir əlaqəsi yoxdur. Hökumətin və Mərkəzi Bankın inzibati tənzimləmə mexanizmi mövcuddur. Ona görə də milli məzənnə hansısa xarici şoklardan, faktorlardan asılı deyil.
Ramil QULİYEV
